Stoljeće Vladimira Dedijera: Buldožer koji je krčio nove puteve

Jedan od najznačajnijih istoričara u ovom dijelu Evrope, predsjednik Raselovog suda, i ličnost nesumnjivog intelektualnog integriteta, Vladimir Dedijer, ostavio je neizbrisiv trag ne samo u istoriografiji, već i u borbi za ljudska prava.

Danas, 4. februara, navršava se sto godina od rođenja Dedijera (1914, Beograd - 1990, Boston). Nakon rata, nalazio se na visokim funkcijama do pada Đilasa, kada je odbio da se uključi u linč prijatelja. Izbačen je sa Filozofskog fakulteta i “odstranjen iz javnog života”, kako se to tada zvalo. Postao je profesor na najuglednijim univerzitetima Evrope i Amerike, a šezdesetih se uključuje, sa Bertrandom Raselom i Sartrom u rad Raselovog suda, čiji će kasnije postati i predsjednik.

U domaćoj i svjetskoj javnosti najpoznatiji je kao Titov biograf. Autor je znamenitih priloga za biografiju Josipa Broza Tita (1953, 1981. i 1983). Dedijer je napisao četrdesetak knjiga i studija, od kojih posebno mjesto imaju “Sarajevo 1914”, objavljena prvo u Americi a onda i u Jugoslaviji 1966, “Izgubljena bitka Josifa Visarionoviča Staljina” iz 1969, “Interesne sfere” iz 1980. i ,,Vatikan i Jasenovac” iz 1987... U Americi je objavljen i njegov partizanski “Dnevnik 1941-1945”, taj “špartanski pisan roman jedne generacije”, kako ga je vidjela Isidora Sekulić.

Dedijerova intelektualna i moralna veličina nije samo u njegovom kapitalnim knjigama, kojima je, kako je kazao neko od savremenika, “kao buldožerom krčio nove puteve u istoriografiji”, ne libeći se da uđe u probleme i teme od kojih je akademska nauka zazirala, već i u njegovoj dosljednoj borbi za ljudska prava i pravo na pubunu protiv svega što ograničava slobodu čovjeka.

,,Važnije je sačuvati obraz, nego život”, govorio je istoričar za koga je Miodrag Bulatović kazao da je “istoriju izveo na stadione”.

“Istina je kao lijek – u malim količinama vodi ozdravljenju, u velikim je otrov, znao je da kaže kada bih ga pitao zašto još ne iznosi u javnost neka saznanja. Pobunjenici, martiri i jeretici, bilo da ustaju protiv dogmi crkve, sile države ili nepogrešivosti partije, bili su njegovi junaci”, piše u povodu Dedijerovog jubileja, Slobodan Kljakić u Politici. Jedan savremenik je kazao da je “kao buldožerom krčio nove puteve u istoriografiji”. Prezirao je duh čaršije. Volio je da kaže da samo rijetki mogu svaki dan “ginuti na barikadama”.

Neobično je da u aktuelnim polemikama povodom stogodišnice izbijanja Velikog rata, malo ko spominje Dedijerovu kapitalnu knjigu. U anketi Njujork tajmsa, 1984, povodom 70. godišnjice izbijanja rata, profesor sa Harvarda, Čarls S. Mejn, stavio je Dedijerovu knjigu o Sarajevskom atentatu na prvo mjesto liste najboljih knjiga koje govore o uzrocima rata.

Vladimir Dedijer je bio sin Jevta Dedijera, rođenog kod Bileće, jednog od prvih srpskih geografa. U razgovoru iz osamdesetih Vladimir se prisjećao da je njegov otac govorio da je rođen “na puškomet od crnogorskih kuća”. Vladimirov brat bio je Stevan Dedijer (1911 - 2004), nuklearni fizičar i socijalni teoretičar, a koji je bio član Dukljanske akademije nauka i umjetnosti (DANU).

Šerbo Rastoder: Nezaobilazno intelektualno nasljeđe

- Vladimir Dedijer je bio originalna pojava u jugoslovenskoj istoriografiji i osoba čija su djela ostala baštinom nezaobilaznog nasljeđa, rekao je u izjavi za Vijesti istoričar Šerbo Rastoder.

- Dedijer je veoma često, počev od "Dnevnika", do pozicije predsjednika Raselovog suda, svoj društveni status stavljao istovremeno u funkciju svjedoka i pisca istorije. U tom smislu, od zvaničnog Titovog "biografa" do Đilasovog "sljedbenika i saradnika", Dedijer je uspijevao sintetizovati lično iskustvo sa istorijskim svjedočanstvom. Pri tome je, zahvaljujući društvenom statusu i ugledu, "otvarao", najkontraverznija pitanja jugoslovenske istoriografije, kazao je Rastoder.

( Vijesti online )