Ono što mi zovemo „modernim svijetom” stvorili su Vizantinci

„Vizantijski sultan“ roman savremenog turskog pisca Seldžuka Altuna savremeni je triler o mladom profesoru istorije iz Istanbula čiji se život prepliće sa znamenitim vladarima Konstantinopolja. U odbrani Carigrada od otomanskih osvajača, 1453. poginuo je car Konstantin XI – po majci, Jeleni Dragaš, čukununuk Stefana Dečanskog – a njegovo tijelo nikada nije pronađeno.

Legenda kaže da je prebjegao đenovljanskim brodom, izbjegavši sigurnu smrt od turske ruke, i postao Besmrtni car. Pet vjekova od njegovog nestanka, tri misteriozna čovjeka povezuju se s mladim profesorom iz Istanbula, koji je po majci Turčin, a po ocu Amerikanac. Kao članovi tajnog društva koje zaostavštinu Besmrtnog cara prenosi na potonje generacije, oni obznanjuju profesoru da je on taj koji nastavlja vladarsku lozu. Da bi preuzeo kontrolu nad ogromnim bogatstvom, moraće da ispuni posljednje želje svojih predaka: da prođe kroz teške i nadasve misteriozne obrede inicijacije, koji će snagu njegove volje staviti na ozbiljnu probu.

U stilu Umberta Eka, Altun u „Vizantijskom sultanu“ otkriva nam najskrivenije misterije drevnog Konstantinopolja i savremenog Istanbula, preplićući istoriju i fikciju u nerazmrsivo pripovijedačko klupko. Roman „Vizantijski sultan“ objavila je Dereta u prevodu Boljane Jaren.

Seldžuk Altun je neobična pojava na turskoj i evropskoj književnoj sceni. Rođen je u Artvinu, 1950. godine. Dugo je bio jedan od uglednijih bankara u Turskoj, a potom je napustio posao i posvetio se književnosti. Postaje poznati bibliofil i filantrop, a ujedno piše i prve romane koji odmah nailaze na odličan čitalački prijem: „Pjesme koje me mati nikad nije naučila“, i „Mnogo, mnogo godina prije“.

Oba romana su se našla na listi najprevođenijih knjiga Međunarodnog udruženja pisaca krimi romana. Sa „Vizantijskim sultanom“ postigao je još veći uspjeh, kako u zemlji tako i u inostranstvu, i svrstao se među najaktuelnije evropske pisce. Seldžuk Altun živi u Istanbulu odakle je govorio za ART Vijesti.

Šta Vas je podstaklo na pisanje knjige „Vizantijski sultan“? Da li zaista postoji legenda o besmrtnom caru?

- Živim u magičnom, misterioznom Istanbulu, starom Konstantinopolju, glavnom gradu Vizantije. Okružen sam vječnim spomenicima vizantijske civilizacije. Onda su knjige ser Stivena Ransimana, glavnog istoričara za period Vizantije, pokrenule neka pitanja u mojoj glavi: jesmo li ih pošteno tretirali? Konačno, nakon čitanja tanke knjige prof. Donalda M. Nikola “Besmrtni car: Život i legenda o Konstantinu Paleologu, posljednjem rimskom caru” stavio sam je na moj dnevni red pisanja. Kada su Konstantinopolj osvojili Turci 1453. tijelo Konstantina XI nije pronađeno. Preostali vizantijski građani pretpostavili su da nije bio mrtav, te da će se jednog dana vratiti (ili vaskrsnuti) i ponovo osvojiti svoju prijestonicu.

Vaš roman ima dva zapleta, jedan savremeni, a drugi koji datira iz prošlosti. Šta nam možete reći o istorijskoj pozadini romana „Vizantijski sultan“?

- Roman zapravo ima jedan zaplet. Ono što vi nazivate istorijskom pozadinom je skup “flešbekova” koji daju čitaocu sažete informacije o vizantijskoj istoriji i značaju njihove civilizacije. Po mom mišljenju, ono što mi danas zovemo “modernim svijetom”, oni su uveli u svim aspektima. Zbog toga oni zaslužuju više poštovanja!

Koliko se u vašem romanu prepliću Konstantinopolj i Istanbul? Koliko Istanbul danas još čuva duh grada prethodnika?

- U četvrtom krstaškom pohodu 1204. na putu krstaša ka Bliskom istoku, uništen je Konstantinopolj. Prijestonica Vizantije do tada je bila najvažniji grad na svijetu sedam uzastopnih vjekova. Velika palata je uništena, hiljade umjetničkih predmeta su ukradene…

Roman zapravo ima jedan zaplet. Ono što vi nazivate istorijskom pozadinom je skup “flešbekova” koji daju čitaocu sažete informacije o vizantijskoj istoriji i značaju njihove civilizacije

Sultan Mehmed II je bio bibliofil i ljubitelj umjetnosti. Kada je osvojio grad, sve glavne zgrade i spomenici su bili pošteđeni. Poštovao je ono šta je ostalo i stajalo.

Ako danas napravite turu po Sultanahmet području, kroz stari dio grada, možete primijetiti da vizantijski i otomanski spomenici prkose vremenu u harmoniji jednih sa drugima.

Vizantijski car Konstantin XI bio je posljednji vizantijski car. Možete li nam objasniti simboliku vašeg naslova „Vizantijski sultan“? Zašto sultan?

- Vizantija je bila carstvo “dvojstva”. Njihov zvanični grb je dvoglavi orao, svaki u potrazi na suprotnoj strani; što znači da vladaju istokom i zapadom. Oni su pozdravljali istok i zapad, rimski i grčki svijet, hrišćanski i nehrišćanski, nauku i dogmu. Naslov moje knjige (“Vizantijski sultan”) pokušava da prihvati ovo dvojstvo. On se takođe uklapa u poziciju pripovijedača.

Godine 1453. vizantijski car Konstantin XI predvodio je odbranu Carigrada od Osmanlija. On je poginuo u borbi, a njegovo tijelo nikada nije pronađeno. Koje ste istorijske činjenice koristili pri pisanju ove knjige?

- Prema zvaničnoj istoriji, Konstantin XI je umro boreći se protiv Turaka na gradskim zidinama, ali njegovo tijelo nikada nije pronađeno.

Po mom mišljenju to nije baš ubjedljivo. U to vrijeme car je imao 49 godina, u današnjim uslovima možda 70. On je bio fizički bolesan i pod teškim stresom: on je bio filozof i znao je to bolje od borbe mačem protiv mača sa svojim neprijateljem.

Donald M. Nikol, u svojoj pomenutoj knjizi, navodi neke izvore i istoričare koji tvrde da je car pobjegao đenovskim brodom. Njegov glavni cilj je bio da posjeti i ubijedi glavne evropske kraljeve i papu da ga podrže. U budućnosti, on je imao cilj da se vrati i da se bori protiv Osmanlija sa ujedinjenim evropskim snagama uz sebe. Moj roman polazi od ove alternative, koja je protiv “zvanične istorije”.

Za srpsko izdanje romana „Vizantijski sultan“ pisali ste poseban predgovor. Zašto?

- Moj glavni razlog je bio da pozdravim univerzalno poštovanog istoričara Vizantije Georgija Ostrogorskog (1902-1976), koji je radio na Univerzitetu u Beogradu i ostao u Srbiji do svoje smrti, uprkos primamljivim ponudama sa Zapada.

U predgovoru ste pored Grigorija Ostrogorskog pomenuli i Semjuela Beketa. Posebno ste naglasili pitanje: ko je Godo i zašto nije došao? Možete li nam dati odgovor na ta pitanja?

- Moram da vam se zahvalim na ovom relevantnom pitanju. Prošle godine je bila 60. godišnjica drame “Čekajući Godoa” a ja veoma poštujem njenog autora Semjuela Beketa. U romanu takođe odgovaram na vječno pitanje zašto Godo neće doći. (Jer je on već na sceni!) Ova moja teorija privukla je pozitivnu pažnju u Turskoj, a samim tim ja sam pokušao da predstavim svoje stavove uglednim akademicima, autorima, urednicima… Na kraju je moja teorija objavljena u “The Circle Beket”, koji je zvanični časopis društva Semjuel Beket u SAD.

Kritika kaže da je vaš roman napisan u stilu Umberta Eka. Šta Vi kažete na to? Koji su pisci uticali na vaše pisanje?

- Moj stil je moj sopstveni. Stil - mudar, na mene nije uticao nijedan drugi autor. Ipak moram napomenuti da su Austrijanac Tomas Bernhard (1931-1989) i turski pjesnik Oktaj Rifat (1914-1988) moji književni idoli. „The Publisher’s Weekly“ (od 3. maja 2013.) u svom prikazu “Vizantijskog sultana” navodi: “Čitaoci umorni od beskrajnih Da Vinči lažnjaka naći će Altunovu osvježavajuću varijaciju na ovu temu.” Moj roman je takođe parodija debelih i plitkih istorijskih romana.

Da li vam je poznata književnost sa prostora bivše Jugoslavije. Nobelovac Ivo Andrić je veliki dio svog opusa posvetio ljudima i događajima tokom turske vladavine na Balkanu, posebno u Bosni?

- Naravno da znam za Iva Andrića i njegov globalni roman “Na Drini ćuprija”. Ta knjiga je bila bestseler u Turskoj tokom 1960-ih. Međutim, moram priznati da uopšteno ne čitam bestselere. Takođe tokom 1960-ih, Rumun Panait Istrati je bio popularno ime u Turskoj. Pročitao sam neke knjige od Albanca Ismaila Kadarea. Govoreći o Balkanu pamtim da sam čitao više grčkih pjesnika, na primjer Jorgosa Seferisa, Konstantina Kavafija i Odiseja Elitisa.

Kako objašnjavate današnju veliku popularnost trilera koji se bave intrigama iz prošlosti?

- Pošto svijet postaje depresivan, čitaoci u svojim izborima bježe od stvarnosti. Istorijski romani daju određeni ukus “bajki” koji zbunjuje čitaoce.

Pošto svijet postaje depresivan, čitaoci u svojim izborima bježe od stvarnosti. Istorijski romani daju određeni ukus “bajki” koji zbunjuje čitaoce

„Vizantijski sultan”, “Pjesme koje me mati nikad nije naučila” i “Mnogo, mnogo godina prije” su vaši romani prevedeni na engleski jezik. Šta nam možete reći o tim romanima? Ima li sličnosti između vaših romana?

- Do sada sam napisao šest romana. Posljednja tri su prevedeni na engleski jezik i dobili su dobre ocjene kritičara. “Vizantijski sultan” je moj posljednji i već je preveden na tri i biće preveden još na sedam jezika. Ja nervozno čekam njegovo grčko izdanje. Sva tri sadrže u sebi misteriju i putovanja.

Autor ste brojnih knjiga. Možete li da predstavite sebe kao pisca i bibliofila? Koje teme i žanrovi vas zanimaju?

- Ja sam najprije čitalac pa pisac. Imam dvije biblioteke, u kojima provodim dane. Ja sam bibliofil i kolekcionar knjiga. Sakupljam potpisane i rijetke knjige. Posjećujem rijetke dilere knjiga u Istanbulu, Njujorku i Londonu. Čitam na turskom i engleskom jeziku, međutim broj mojih knjiga na engleskom prelazi broj mojih knjiga na turskom. Moji omiljeni žanrovi ovim redosljedom su: poezija, fikcija i biografija.

Kažete da ste kolekcionar rijetkih i potpisanih knjiga. Možete li nam reći nešto više o tim knjigama? Koje su vaši favoriti? Na koje ste posebno ponosni?

- Imam kodekse (rukom pisane knjige) na arapskom i asirskom pismu koje datiraju od prije pronalaska štampe. Imam rijetke i antikvarne knjige na otomanskom, grčkom i latinskom jeziku. Neke potpisane knjige koje sam pronašao, važne su: “Gun For Sale” Grejama Grina koju je on potpisao za svoju ljubavnicu Doroti Glover; “Sabrane pjesme” sa potpisom T. S. Eliota baš prije nego što je umro i sve knjige koje su za mene potpisali Jašar Kemal i Orhan Pamuk.

Savremena turska književnost je postala poznata posljednjih godina prvenstveno zahvaljujući romanima Orhana Pamuka. Šta Orhan Pamuk znači piscima vaše generacije?

- Znam Orhana Pamuka od njegovih fakultetskih dana. On je veliki pisac i esteta. Kada je dobio Nobelovu nagradu, turski pisci su dobili dodatno priznanje, ali niko nije ostavio trajan imidž. Po mom mišljenju postoje odlični turski pisci koji tek treba da se prevedu.

Prije Orhana, bio je tu snažni Jašar Kemal (rođen 1926), koji je ušao u zapadni svijet književnosti svojom knjigom “Memed moj soko”.

Konačno imamo Ahmeta Hamdi Tanpınara (1901-1962), na koga je nedavno skrenuta pažnja. Orhan Pamuk je rekao “Tanpinar je nesumnjivo najznačajniji autor moderne turske književnosti.”

Ovaj razgovor je za crnogorski dnevni list Vijesti. Pošto ste dobar poznavalac istorije, da li su vam poznati neki događaji o Crnoj Gori iz doba Turaka, ali i iz danšnjice?

- Montenegro je predivna riječ, zvuči poetski. (Takođe volim Urugvaj u istom kontekstu.)

Kao drugo, to što ste me nazvali poznavalac istorije bilo bi pretjerivanje. Znam da je Crna Gora mala, ali ponosna zemlja i da su se oni hrabro borili protiv otomanskih snaga u 19. vijeku. Znam da je Podgorica glavni grad i imate uspješan fudbalski tim koji se dobro snalazio u Engleskoj. Konačno, nije li zagonetni Milovan Đilas Crnogorac? Ne tako davno pročitao sam njegove “Razgovore sa Staljinom” na engleskom.

Dugo ste bili jedan od uglednijih bankara u Turskoj, a potom ste napustili taj unosni posao i posvetili se književnosti. Iz kog razloga? Šta za vas predstavlja književnost i pisanje?

- Čitanje je za mene strast. Planirao sam da se povučem kada sam imao 50 i da posvetim vrijeme čitanju i prikupljanju knjiga. Zbog različitih razloga sam ostvario ovaj cilj, kada sam imao 54. Od 2004. pa nadalje sam čitao i čitao. Ako ne čitam, onda pišem. Ja imam mjesečnu kolumnu u jednim intelektualnim novinama u rubrici za knjige i jednom u tri godine mogu da napišem roman.

Već nekoliko godina ovdje je popularna TV serija “Sulejman Veličanstveni”. Šta je danas u Turskoj ostalo od ovog slavnog perioda Osmanlijske države? Kako danas Turci gledaju na njihovog velikog vladara?

- Ja ne gledam turske TV serije. Čujem da su epizode ​​Sulejmana Veličanstvenog pune romantičnih i dramatičnih izmišljotina. Tokom vladavine sultana Sulejmana, Osmanlije su doživjele svoje najveće geografsko širenje. Zapravo u tome se ogleda veličina – u mudrosti da se vlada prevelikim prostranstvom. Moj omiljeni Osmanski vladar je sultan Mehmed II, koji je osvojio Carigrad, kada je imao 21 godinu. On je bio bibliofil, pjesnik, ljubitelj umjetnosti, poliglota i gurman.

( Vujica Ognjenović )