Kritika masovne demokratije i odbrana umjetnosti

Zanimljivu zbirku eseja genijalnog njemačkog pisca Tomasa Mana “Razmatranja nepolitičnog čovjeka” u kojima opravdava autoritarnu državu i iznosi snažnu kritiku masovne demokratije, njezinih slabosti i posljedica, upravo je objavila zagrebačka izdavačka kuća “Disput”.

Opsežnu zbirku eseja (544 str.) Man je pisao tokom Prvoga svjetskog rata potaknut žestokom polemikom s bratom Heinrichom, takođe značajnim piscem, i otvorenim neprijateljstvom prema njegovim antiratnim tekstovima.

U Tomasovim tumačenjima, ističe izdavač, ne stoji samo zagovor monarhističke Njemačke nasuprot republikanskoj Francuskoj, nego se u njima - u skladu s autorovim oprečnim načinom razmišljanja, umjetnik suprotstavlja “civilizacijskom literatu” (kako Tomas posprdno oslovljava Heinricha), kultura civilizaciji, duša društvu, sloboda pravu glasa, impresionistički ironičar ekspresionističkom satiričaru, a nepolitični čovjek političaru...

Takođe, autor u esejima opravdava autoritarnu državu i iznosi snažnu kritiku masovne demokracije, njezinih slabosti i posljedica. Knjiga jasno pokazuje i percepciju njemačke nacije romantičnim udubljivanjem u osebujne značajke “njemačke duše” i isticanjem razlika u odnosu na druge nacije. Man je, navodi se, u esejima predvidio i da se njegovim sunarodnjacima neće svidjeti građanska demokratija ako im bude nametnuta jer, smatra, oni žele i trebaju autoritet.

Izdavač ističe i da je te političke teze - u sebi proturječne i problematične već u doba njihova nastanka, i sam Man kasnije uglavnom revidirao ili odbacio, pa trajnu vrijednost “Razmatranja nepolitičnog čovjeka”, smatra većina današnjih istraživača Manovog djela, treba tražiti u sferi estetskoga.

Pri tome su ti eseji, koji pripadaju tradiciji “revolucionarnog konzervatizma”, neizostavni za valjan i mjerodavan uvid u razvoj misli tog velikog njemačkog književnika. Protivno tumačenjima da je ova knjiga autorov “grijeh iz mladosti” i zaslijepljena obrana njemačkog nacionalizma, naglašava se, riječ je o jednom od vrhunaca humanističke misli 20. stoljeća, jer u njoj “Man mnogo više brani humanizam nego njemačku stvar”.

“Razmatranja” se, navodi izdavač, nipošto ne mogu svesti na izljeve bijesa buržuja iz više klase zbog toga što njegov svijet nestaje. “Man se ne bori za očuvanje političke prevlasti jedne društvene klase što bi bila bila politička borba, već pisac sebe proglašava apolitičnim upravo u tom smislu da zagovara neograničenu slobodu pojedinca te osuđuje politizaciju duha i umjetnosti”, ističe se.

Ovi zanimljivi eseji, u prijevodu Damjana Lalovića, popraćeni su opširnim pogovorom poznatog germaniste Marijana Bobinca koji ih je smjestio u kontekst Manovog stvaralaštva i današnjem čitaocu približio duh vremena u kojem su ova razmatranja i nastala.

Njemački pripovjedač i esejist Tomas Man (1875-1955) jedan od najznačajnijih evropskih književnika prve polovine XX stoljeća. Njegov svjetonazor i estetiku rano su oblikovali Nietzscheova i Schopenhauerova filozofija te Wagnerovamuzika. Godine 1929. dobio je Nobelovu nagradu za književnost, a 1933. godine ga je nacistička politička kampanja prisilila na odlazak u Švajcarsku.

Od 1939. do 1952. živio je u SAD-u. Najvažnija su mu djela veličanstvena porodična hronika “Buddenbrookovi” (1901), duže pripovijetke “Tonio Kroeger” (1903) i “Smrt u Veneciji” (1912), te romani “Čarobni brijeg” (1924), “Josif i njegova braća” (1933-1943) kao i kultni “Doktor Faustus” (1947).

( Hina )