Osnovi sukob je sukob autoriteta i slobode

U jednom od svojih posljednjih intervjua filozof Ljubomir Tadić nagovijestio je da piše zanimljivu knjigu. Naime, knjigu o Karlu Marksu kao teoretičaru anarhizma. Za sve one koji su iznenađeni ovakvim stavom “praksisovac” Tadić dao je objašnjenje. On tvrdi da sve ono što je Marks pisao, a kasnije su koristili totalitarne ideologije i režimi krivicu snosi njegov sponzor Fridrih Engels. To je bio ustupak, jer drugačije ne bi mogao da preživi, a kamoli da radi na svojim ekonomskim i filozofskim teorijama. To se naročito odnosi na čudovišnu tezu o diktaturi proletarijata. Naravno ne treba zaboraviti ni velike svađe između Marksa i anarhista, naročito sa Bakunjinom u vrijeme Prve Internacionale.

Knjiga nije objavljena, a filozof je nedavno umro. Vjerovatno će se naći u njegovoj zaostavštini i biće izuzetno interesantna ako se ikada objavi.

Naše istorijske tragedije možemo sagledati i u detaljima kao što je posveta u knjizi Tradicija i revolucija Ljubomira Tadića. On knjigu posvećuje svojoj braći koja su bila žrtve građanskog rata u jednom danu. Čovjeka hvata strah i jeza kad povodom tog događaja čita prepisku između Milovana Đilasa i Ljubomira Tadića.

Naročito značajan dio knjige su njegova razmatranja o liberalizmu, anarhiji, autoritetu i slobodi.

Liberalna ideologija je imala veliki problem: konsekventno sprovođenje načela individualnosti neminovno vodi u anarhizam. Javlja se dilema kako usaglasiti načelo slobode i načelo državne vlasti. Kompromis je nađen u rušenju koncepta despotske države konstituisanjem ograničene države ili države sa ograničenom vlašću. Vlast treba da štiti privatnu svojinu i privatne vlasnike. “Sama vlast koja je tako uređena da ne sme tiranisati svoje građane jeste vlast koja je u skladu sa prirodom. Njen je cilj da osigura mir, bezbednost i opšte dobro“ (Lj.T.). Time je osnov liberalne ideologije postala ideja vladavine prava ili zakona suprotno despotskoj vladavini. Ideal liberalne države je bio podjela vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku. Njihova uređenost ne dozvoljava ni jednoj da ima prevagu. Sve tri vlasti se međusobno ograničavaju, dovode u ravnotežu, a samim tim onemogućavaju pojavu despotizma u državi. Tadić zaključuje, sedamdesetih godina prošlog vijeka u komunističkoj Jugoslaviji, da je liberalizam “u pogledu odbrane čoveka i njegove slobode od despotske samovolje države verovatno najveća tekovina u istoriji civilizacije“.

Liberalnoj političkoj filozofiji naročito se suprostavljala filozofija anarhije. Njihovo osnovno zalaganje je za poredak slobode, nasuprot poretku prinude. Umjesto suvereniteta države anarhisti se zalažu za suverenitet pojedinca, malih kolektiviteta ili teritorija, za suverenitet asocijacija. „Autoritet i sloboda suprotni su pojmovi. Ako se prihvati jedan, mora se odbaciti drugi“ (Lj.T.). Anarhisti su jedinstveni u stavu da je sloboda moguća samo ukidanjem države. A samim tim i njenih zakona. Lj.Tadić podsjeća na definiciju anarhije E.Malateste: “Anarhija je stanje jednog naroda koji upravlja sobom bez konstituisanog autoriteta, bez vlade“. Anarhija ne znači ukidanje svakog poretka i organizacije, već samo ukidanje poretka i organizacije koji počivaju na autoriteti vlasti i hijerarhije.

Bakunjin dodaje da je uslov ljudske slobode uništenje crkve i države jer se „svaki zemaljski ili ljudski autoritet neposredno oslanja na duhovni ili božanski“. Ljudska sloboda je uslovljena pobunom protiv dva najstarija autoriteta – crkve i države.

Osnovi sukob je sukob autiriteta i slobode. Kritikujući princip autoritarnosti Lj.Tadić piše: “Svaki paternalistički autoritert počiva na pretpostavci o bezuslovnoj poslušnosti... Zato paternalistički autoritet ne poznaje ustanovu prigovora na svoju zapovest. On zna samo za skrušenu molbu ili eventualnu milost gospodara... Njegove odluke i zapovesti su samovolja, jer ovaj autoritet načelno isključuje svaku diskusiju“. Ne zvuči li ovo poznato i ovovremeno?

Hijerarhijsku nadređenost i podređenost isključuje racionalno prirodno pravo, kroz racionalan razgovor među jednakima oslanjaju ći se isključivo na snagu argumentacije. “Slobodna društvena zajednica i organizacija se ne mogu zasnivati na (autoritarnom) diktatu nego na (demokratskom) dijalogu. Spreči li se dijalog zajednica se održava nasiljem i bez pristanka njenih članova, a sve političke odluke neizbežno stiču despotsko obeležje“ (Lj.T.).

Strah je bitna komponenta i sigurno sredstvo vladanja u autoritarnim režimima. Ako je strah stalna metoda vladanja, moguće je da se desi njegovo javno priznanje ili institucionalizacija. Onda je moguć otvoreni teror u vidu manipulativne propagande. Strah i laž su povezane u jedinstvenu supsatanciju autoritarnih režima. „U samoj tehnici vladanja pomoću straha i laži, kao i sistematskog uništavanja autonomije ličnosti i kritičke svesti nema bitne razlike između staljinizma i nacizma“ (Lj.T.).

Ipak, ima nade. Akademik Tadić ukazuije da ideja da se svijet i društveni život može izgraditi na na racionalnim načelima, ne može se više nikada potisnuti iz tog istog svijeta.

I primjer akademika Tadića pokazuje da Platon u suštini nije bio u pravu kada je govorio da filozofi treba da se bave politikom i vode države. Mnogo je značajniji njegov rad u oblasti teorije politike i filozofije nego njegovo političko angažovanje. Naravno, njegovo disidentsko djelovanje, sa grupom univerzitetskih profesora ima ogroman značaj za kritičko sagledavanje jednopartijske diktature u tadašnjoj Jugoslaviji.

Jedan njegov bivši student (Drago Perović) za djelatnost akademika Tadića kaže: “Mislilac koji je demokratski djelovao i djelatnik koji je kritički mislio“.

Ako je strah stalna metoda vladanja, moguće je da se desi njegovo javno priznanje ili institucionalizacija. Onda je moguć otvoreni teror u vidu manipulativne propagande. Strah i laž su povezane u jedinstvenu supsatanciju autoritarnih režima

Galerija

( Ranko Vuković )