Kad je srce bilo Bog

Sedamdeset godina (1943-2013) ZAVNO Crne Gore i Boke

Podvižnici ratnog parlamenta, izabrani narodnom voljom narodnooslobodilačkih organa vlasti, kao orfeji partizanski zvonku liru velikog djela u gradu Kolašinu 15. novembra 1943. zapjevaše: U tebi Kolašine – druže slave i ljudi, slobodna zvijezdo prijestola nad evropskom golgotom kad ono neman fašistička, dotle neviđene snage u sužnje njene pretoči narode. Samo Crna Gora, epopeja od iskona, držaše herojsku stražu na Helikonu, u tvrđavi od ljudskog čelika i morala, sa vizijom o ljudskoj pravici da “svojom rukom naprave ključe, da otključaju sjutra i zaključaju juče”.

O samom zasjedanju i odlukama ZAVNO CRNE GORE I BOKE, jedinstvenog parlamenta u ratnoj istoriji ljudske povjesti dosta je pisano, ali se malo zna o njegovim junacima, što su ostali u sjenci nepravednih istorijskih ljetopisa. A ko bjehu oni divi?

Početkom marta 1943. J. B. Tito upućuje pismo Ivanu Milutinoviću da se pristupi konferenciji ZAVNO “za te krajeve” i to na demokratski način, izborom delegata i vijećnika, “ozdo”. Kakvo uzvišeno načelo demokratskog predstavnišva! Depešom od 15.03.1943. ivan Milutinović obavještava Vrhovni štab NOV i POJ da se pristupilo obrazovanju Inicijativnog odbora za sazivanje ZAVNO Crne Gore i Boke. Ovaj inicijativni odbor bio je sastavljen od članova: Vojislav Novović, Dušan Đurović, Mihailo Grbić, Niko Pavić, Veljko Zeković, Pero Raičković, Jovan Ćetković, Đoko Pavićević, Pero Ivanović, Petar Leković, Marko Vujačić i Gojko Garčević i 17.10.1943. upućuje poziv za saziv kupštine ZAVNO Crne Gore i Boke, a 23.10.1943. poziv Titu da prisustvuje njegovom zasjedanju.

Na sjednici Inicijativnog odbora od 08.11.1943. izvršene su sve pripremne radnje za saziv Skupštine sa prijedlogom dnevnog reda i političkim i organizacionim referatima i nacrtima proglasa i rezolucija i prijedlozima sastava predsjedništva, verifikacionog i kandidacionog odbora, sekretara Skupštine i Izvršnog odbora (Narodne Vlade). Skupština je počela sa radom 15.11. 1943. u slobodnom gradu Kolašinu a otvorio je Đoko Pavićević. Radno predsjedništvo činili su Niko Miljanić, predsjednik i Đoko Pavićević i Marko Vujošević, potpredsjednici, te članovi: Božo Ljumović, Lidija Jovanović, Iko Mirković, Jagoš Simonović, Pavić Maudić, Mihailo Grbić, Mihailo Vuković i Ivan Vujošević. Sekretari skupštine bili su Branko Drašković i Puniša Perović. Skupštinu su pozdravili Ivan Milutinović, ispredvrhovnoh štaba NOV i POJ, general Peko Dapčević, komandant Drugog udarnog korpusa, i Blažo Jovanović, sekretar KPJ za Crnu Goru. Verifikacioni odbor: Pero Ivanović, predsjednik, Pero Raičković, sekretar, i Veljko Zeković, utvrdili su i prijedložili skupštini da konstatuje prisustvo 538 učesnika i to: 95 delegata iz sreza Nikšić, 42 kolašinski, 57 andrijevački, 106 šavnički, 43 cetinjski, 37 beranski, 36 podgorički, 7 barski, 56 danilovgradski i 10 iz Boke. Politički referat podnio je Božo Ljumović a organizacioni Niko Pavić. Za Predsjenika ZAVNO-a izabran je dr Niko Miljanić, koji stoji i na čelo ratne vlade – Izvršnog odbora sa potpredsjednicima: Božo Ljumović, Jovan Ćetković i Petar Tomanović, i članovima: Jovo Radović, Mihailo Grbić, Božo Ljumović (odsjek unutrašnjih poslova), dr Obren Blagojević (finansije), Radovan Lalić (prosvjeta), Niko Pavić (propaganda), Mihailo Grbić (socijalna politika), dr Mito Savićević (zdravlje), proto Jovan Radović (vjerski odsjek). Izabrano je 99 vijećnika kao predstavnika narodne vlasti u najviše zakonodavno i političko tijelo crnogorskog naroda. Izabrani su i vijećnici i njihovi zamjenici za Skupštinu Drugog zasjedanja AVNOJ-a koja će se održati 29.11.1943. u Jajcu, i to: Ivan Milutinović i Ivan Vujošević (podgorički srez), Joksim Radović i Jakša Brajović (danilovgradski srez), Marko Vujačić i Gojko Gačević (Nikšić), Pero Krstajić i Obrad Cicmil (Šavnik), Jagoš Simonović i Miloš Radović (Kolašin), Panto Mališić i Radnja Golubović (Berane), Savo Orović i Mirko Krdžić (Andrijevica), Blažo Marković i Mihailo Vicković (Cetinje), Svetozar Vukmanović i Petar Leković (Bar) Mihailo Grbić i Mirko Matković (Herceg Novi) i dr Boško Bjeladinović i Mato Perković (Kotor).

Skupština donosi Rezoluciju o osnivanju ZAVNO Crne Gore i Boke (15.11.1943.) a 25.11. Uputstvo za organizaciju i rad Narodnooslobodilačkih odbora. Drugo zasjedanje ZAVNO Crne Gore i Boke održano je, takođe, u Kolašinu 16.02.1944. dok je na Trećem zasjedanju 14.07.1944. u Kolašinu, Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke pretvoreno u Crnogorsku antifašističku skupštinu narodnog oslobođenja.

Žrtve koje su položili ovi crnogorski velikani i djelo koje su ostvarili pretočeno u veliki pokret samooslobođenja zasnovanog na idejama autonomije i samouprave obavezuje na trajno poštovanje i univerzalni pijetet širom Crne Gore, kako državnih organa, tako i slobodnih asocijacija u svim oblastima društvenog života. ZAVNO je temelj crnogorske državnosti i osnov njene današnje nezavisnosti i međunarodnog suvereniteta. Teže je slobodu očuvati, nego je steći.

( Čedomir Bogićević )