Spor sa Hrvatskom: Da li je brod Puma preko Crne Gore vozio nuklearni tovar

Brod koji je često na oku međunarodnih ekoloških udruženja i vlasti zapadnih zemalja zbog prirode tereta koji vozi, danski teretnjak „Puma“ čest je gost i u Luci Bar, ali prema tvrdnjama državnih organa, kod nas nikada nije ukrcao bilo kakav radioaktivni materijal.

Sasvim suprotno tvrde susjedi iz Hrvatske, koji imaju mnogo stroži i efikasniji režim kontrole svega što se događa u njihovim teritorijalnim vodama, ali i Hrvatskoj bliskim djelovima Jadrana koji su pod suverenitetom drugih država.

Tako, na primjer, na 27. strani Godišnjeg izvješća o provedbi utvrđene politike, planova i propisa u svezi s nadzorom i zaštitom prava i interesa Republike Hrvatske na moru za 2012. godinu koji je podnijelo centralno koordinaciono tijelo te države za nadzor i zaštitu prava Hrvatske na moru, stoji i da su Hrvati početkom avgusta prošle godine budno pratili kretanje broda 'Puma' u crnogorskim teritorijalnim vodama.

Izvod iz hrvatskog izvještaja o praćenju stanja na moru

„Dana 7. avgusta 2012. godine izvršeno je radarsko praćenje broda 'Puma', zastave Kraljevine Danske, sa teretom nuklearnog otpada iz luke Bar – Crna Gora za luku Port Said-Egipat“, stoji u Izvještaju Komande Hrvatske ratne mornarice i Obalne straže Republike Hrvatske od 15. januara 2013, a koji je dio gore pomenutog dokumenta.

Međutim, Ministarstvo pomorstva i saobraćaja Crne Gore tvrdi da „Puma“ u vrijeme kada su je Hrvati radarski pratili u plovidbi od Bara prema Otrantru, uopšte nije ni bila u našim vodama.

Na pitanje „Vijesti“ u koliko navrata i kada je taj brod uplovljavao u naše teritorijalno more i luke, te što je u njima ukrcavao, odnosno iskrcavao, iz Ministarstva pomorstva i saobraćaja „Vijestima“ su prenijeli podatke Lučke kapetanije Bar, po kojima „Puma“ avgusta prošle godine, uopšte nije ni svraćala u luku.

Podaci Lučke kapetanije Bar pokazuju da je danski teretnjak lani u Bar uplovio 7.maja 2012. i ukrcao „482 tone eksplozivne materije – klasa 1“ i isplovio je istog dana.

"Puma“ je lani u Bar uplovila i 12. novembra i isplovila već narednog dana ukrcavši „24 tone eksplozivne materije – klasa 1“.

Po zakonu o prevozu opasnih materija, pod klasom 1 koja ima i tri potklase, smatraju se eksplozivne materije, dok se radioaktivne materije vode kao klasa 7. Ministarstvo pomorstva i saobraćaja navodi i da je „Puma“ u Bar uplovljavala jednom tokom 2010. i jednom tokom 2011. godine, kao i dva puta tokom ove godine – 1. i 5.oktobra, kada je u oba navrata ukrcala po 11 tona „eksplozivne materije- klasa 1“.

"Motorni brod 'Puma' je ukupno u periodu 2010-2013. godine imao šest uplovljavanja u naše luke, a tom prilikom nije ukrcavao ili iskrcavao radioaktivni teret“, tvrde u Ministarstvu koje vodi Ivan Brajović, uz napomenu da takve materije nije prevozio nijedan drugi trgovački brod koji je svraćao u naše luke.

"Nije vršen transport radioaktivnih materija iz drugih zemalja pomorskim putem u ili iz luka u Crnoj Gori“, kategorični su u Ministarstvu.

Sa druge strane, u Ministarstvu unutrašnjih poslova koje po Zakonu o prevozu opasnih materija daje saglasnosti na dozvole za prevoz opasnih materija koje izdaje Agencija za zaštitu životne sredine Crne Gore, izbjegli su da direktno odgovore na pitanje što je „Puma“ prevozila prilikom svojih ranijih posjeta, već su se samo bazirali na dva posljednja boravka tog broda u Baru.

"Prema saznanjima Uprave policije Ministarstva unutrašnjih poslova, prilikom uplovljenja u luku Bar, na brodu 'Puma' su se već nalazile ukrcane opasne materije i vršen je ukrcaj, radi izvoza, eksplozivnih materija (punjenja za mine, ručnih protivtenkovskih mina)“, stoji u odgovorima Službe za informisanje MUP-a, bez preciziranja koje su prirode bile „opasne materije“ koje su se već nalazile na „Pumi“ kada je taj brod došao u bar da ukrca naoružanje i vojnu opremu.

Po podacima sa AIS-a, „Puma“ je iz Bara početkom oktobra opet plovila za Port Said u Egiptu, pa kroz Suecki kanal otišla za Kinu, a taj brod trenutno se nalazi na sidrištu luke glavnog grada Filipina, Manile.

„Puma” u Bar uplovljavala tokom 2010. i 2011.

Iz MUP-a je „Vijestima“ saopšteno da je Direktorat za vanredne situacije tog resora do sada u ovoj godini dao 14 saglasnosti na dozvole za prevoz radioaktivnih materija u Crnoj Gori, dok su u prethodne dvije godine date ukupno još 22.

Te saglasnosti većinom se odnose na transport radioaktivnih materija ili uređaja koji se koriste u medicini za radiološku terapiju i dijagnostiku, odnosno za potrebe CETI-ja i još par privrednih društava.

Pored CETI-ja, podnosioci zahtjeva za davanje saglasnosti na transport radiokativnih materija u Crnoj Gori u protekle tri godine bili su i firme „Farmont“, „Voxel“, „Termoelektro-mont“, Pivara „Trebjesa“, Institut za razvoj i Institut za crnu metalurgiju.

Po Zakonu o o zaštiti od jonizujućeg zračenja i radijacione sigurnosti, u Crnoj Gori je zabranjen “uvoz radioaktivnog otpada kao i prerada, skladištenje i odlaganje radioaktivnog otpada inostranog porijekla na teritoriji Crne Gore, kao i promet nuklearnog materijala na teritoriji Crne Gore”.

Prevoz najčešće drumom

Iz Agencije za zaštitu životne sredine Crne Gore (EPA), “Vijestima” je rečeno da su 2010. godine izdali dvije dozvole za uvoz, dvije dozvole za izvoz i pet dozvola za korišćenje radioaktivnih materijala.

Naredne godine dato je osam dozvola za uvoz, tri za izvoz i sedam dozvola za korišćenje radioaktivnih materijala, dok je prošle godine izdato 15 dozvola za uvoz, 4 dozvole za izvoz i dvije dozvole za korišćenje radioaktivnih materijala.

"Do sada je ove godine EPA izdala 10 dozvola za uvoz, dvije dozvole za izvoz i jednu dozvolu za korišćenje radioaktivnih materijala. U Crnoj Gori postoji veoma mali broj pravnih lica ili preduzetnika koji prema važećim propisima imaju dozvolu za promet radioaktivnih materijala.

Prevoz radioaktivnih materija se kod nas češće javlja u drumskom transportu u odnosu na druge vidove transporta. Najčešći pravac kretanja prevoznih sredstava kojima se vršio transport radioaktivnih materijala je na relaciji: granični prelaz Dobrakovo –Bijelo Polje – Podgorica“, tvrde iz EPA.

Vozili srpski nuklearni otpad

Iako ga mnogi predstavljaju kao „posebno građeni brod za prevoz radiokativnih materija“, mali 73-metra dugačak, danski brod „Puma“ to uopšte nije. Riječ je o običnom brodu za prevoz generalnih tereta i kontejnera građenom prije 20 godina u Danskoj, ali koji ima klasifikaciju „Hazarous A“ što znači da često vozi opasne terete.

„Puma“ je na stranicama svjetskih medija ostala zabilježena u januaru 2012. kada je taj brod doživio havariju blizu obala Norveške u Barencovom moru.

Kroz oštećeni ventil na podvodnom dijelu broda, more je počelo da prodire u strojarnicu „Pume“ na čiji je poziv u pomoć reagovala norveška Obalna straža.

Na mjesto oštećenja postavljena je posebna metalna zakrpa koju drže snažni magneti, pa je brod privremeno popravljen kako bi mogao nastaviti putovanje do najbližeg brodogradilišta.

Sve to dogodilo se neposredno nakon što je „Puma“ u ruskoj luci Murmansk iskrcala teret od člak 333 tone nukleranog otpada – ugašenog nuklearnog goriva iz istraživačkog reaktora iz srbijsnakog Nuklearnog instituta Vinča.

Taj teret iz Srbije je uz izuzetno jake mjere nadzora i obezbjeđenja, vozom opreko Mađarske i Slovenije, dovezen do slovenačke luke Kopar gdje ga je mali danski teretnjak od nepunih 2.000 tona deplasmana ukrcao i odvezao do Murmanska.

U toj ruskoj luci srpski nuklerani otpad ukrcan je na poseban voz i sproveden u čuveno rusko postrojenje za tretman radioaktivnog otpada Majak na južnom Uralu.

( Siniša Luković )