Brže jeste, bolje nije

Kada su prije 237 godina, 4. jula 1776, Sjedinjene Američke Države proglasile nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva Velike Britanije, vijest o tome je stigla u London više od mjesec dana kasnije - sredinom avgusta. Očigledno, novosti su mnogo teže i sporije putovale do ljudi u to doba, a i kad bi stigle, pošto je velika većina bila nepismena te ih nije mogla čitati, važni proglasi su javno isčitavani pred skupovima ljudi po trgovima gradova, a spektakularne vijesti kao što je bilo proglašenje nezavisnosti od Kraljevstva su, naravno, prepričavane mjesecima po krčmama i ulicama gradova i sela.

Situacija je bila nešto bolja stotinjak godina kasnije, u vrijeme raspada Austrougarske i Otomanskog carstva, balkanskih i Prvog svjetskog rata, te stvaranja novih država na prostoru Jugoistočne Evrope. Pošto je tehnologija već uznapredovala, vijesti su stizale mnogo brže, te su važni istorijski događaji postajali vijesti sjutradan. Kao, na primjer, ubistvo nadvojvode Franca Ferdinanda 28. juna 1914. u Sarajevu, koje je sjutradan bila glavna vijest na naslovnim stranicama svih bečkih i evropskih novina. Ali ne samo njih - dva dana kasnije, 30. juna 1914. godine, o atentatu Gavrila Principa nad prestolonasljednikom Austrougarske bili su obavješteni čitaoci “Dominiona”, dnevnih novina u dalekom Novom Zelandu!

Naravno, nisu sve vijesti išle brzo i tačno kao ova o atentatu u Sarajevu. O proglašenju nezavisnosti Albanije, čija se 101. godišnjica slavi ovog 28. novembra, po zapadnim novinama izvještavano je pet dana prije – to je bio slučaj sa bečkim “Allgemeine Zeitungom” koji je izvijestio o proglašenju nezavisnosti Albanije 23. novembra 1912, a čiju je vijest vijest sjutradan prenio i veliki “The New York Times”.

No, kao u vrijeme otcjepljenja američkih kolonija od Britanije, tako i u doba ubistva Ferdinanda i proglašenja nezavisnosti Albanije, profesionalnost i objektivnost nijesu bile među odlikama novina i novinarstva. Godine 1776. američke novine su pisale o velikom slavlju posle usvajanja Deklaracije nezavisnosti SAD, dok je u Londonu, mjesec dana kasnije, izvještavano o izdaji kralja i otadžbine. O atentatu u Sarajevu, da i ne pričam. Taj događaj i dan danas ima razne interpretacije, čak među savremenim istoričarima, što, na sreću, nije slučaj sa nezavisnošću Albanije koju niko više ne dovodi u pitanje, kao što je bio slučaj godinama posle njenog proglašenja. (Za ovo je indikativna činjenica da beogradska “Politika”, te 1912. godine uopšte nije objavila vijest o proglašenju nezavisnosti Albanije, objavljujući čak tekstove protiv i najmanje autonomije Albanije).

Tehnološko napredovanje tokom XX vijeka, i u ovih 13 godina novog milenijuma, ekstremno je, naravno, poboljšalo brzinu kojom dobijamo informacije. Danas smo i o najmanjem dešavanju obaviješteni odmah. Događaje od većeg značaja pratimo u direktnim prenosima, live, dok je većina stanovnika planete postala zavisna od Fejsbuka, Tvitera i pametnih telefona, preko kojih smo konstantno u toku sa svime što se dešava na cijeloj planeti. Neke vijesti, čak, dobijamo u okviru sekunde od momenta kad se desi događaj o kome se izvještava, a o neke čak i prije vremena – što je redovno slučaj sa super-tačnim prognozama vremena.

Evidentno je - cijelo vrijeme smo vijestima davali brzinu prenošenja, te smo danas stigli na to da o događaju saznajemo dok se dešava. No, pravo pitanje koje moramo postaviti, naročito mi koji se inače profesionalno bavimo novinarstvom, jeste koliko smo bolji, sada kad smo brži?

Eto, da ne blatim druge, uzeću primjer Kosova, čiji građani svoje informacije ne dobijaju samo od televizije i novina, već i od portala, blogova, raznih internet sajtova, te već pomenutih socijalnih mreža. I, koliko smo bolje i tačnije informisani? Je li razlika između propagadnih tekstova iz vremena proglašenja nezavisnosti Amerike u Filadelfiji, atentata u Sarajevu te stvaranja države Albanije i dizanja albanske zastave u Vlori (Valoni), i današnjih izvještavanja o kandidatima za gradonačelnike Prištine, Prizrena ili Peći velika koliko razlika u brzini kojom su te vijesti dolazile do svojih čitalaca?

Odgovor je, plašim se, porazan za nas.

Jer uprkos tehnološkoj superiornosti današnjih izvještača nad onima koji su nekad postavljali prve temelje novinarstva, još patimo od istih osnovnih bolesti profesije kao i oni od prije 200 ili 100 godina. A u nekim stvarima, smo čak i gori! Jer, naše su laži veće i namjernije, naša je propaganda suptilnija, te zato i opasnija, naša su navijanja sve agresivnija i bezobraznija. Takvo što je najlakše uvidjeti kad se ljudi bore za golu vlast i premoć u društvu, kao što je slučaj sa nama na Kosovu. Upravo sada, dok se spremamo za drugi krug lokalnih izbora, u kojem će biti izabrani gradonačelnici opština na cijelom Kosovu, svjedoci smo sve brutalnijih i beskrupuloznijih napada preko većeg broja dnevnih novina, elektronskih medija, interent stranica i portala; kandidati za vlast, ljudi koji bi da nas vode, ne prezaju od laži i spletki, samo da bi dobili što žele, a većina onih koji sebe zovu novinarima ih u stopu prate, dajući lažima alibi kako bi ih prodali umjesto istine.

Naravno, nijesu svi novinari isti, niti su sve novine i mediji takvi. Ali, na žalost, većina jesu takvi. A u demokratijama, većina uvijek određuje pobjednika!

( Agron Bajrami )