Interegnum

Crnogorski agrar se nalazi u interegnumu. Urušeno je ono što je nakada postojalo i manje više uspješno poslovalo, a još se nije rodilo novo. Prošlost pokazuje, da takva situacija uglavnom proizvodi monstruozno stanje. Preduga nekompetentnost agrarne vlasti, onemogućava da se prevaziđu problemi iz tranzicionog perioda i krene na put konjukture i povrataka makar na nivo iz predtranzicionog perioda.

Osvrt o kojem će biti riječi, zahtijeva da se za trenutak vratimo u vrijeme crnogorske predtranzicione zbilje. Neki stručnjaci i naučnici su period od 1965–1990. nazvali Periklovim dobom u razvoju crnogorskog agrara. Tim povodom valja podsjetiti da su pored agrarne perjanice tog vremena, oličene u Agrokombinatu „13. jul“, sa manje ili više uspjeha poslovali: u mediteranskoj zoni sedam poljoprivrednih dobara, sa Poljoprivrednom školom u Baru. Na brdsko-planinskom području poslovnu aktivnost razvijalo je šest poljoprivrednih dobara sa Reprodukcionim centrom u ovčarstvu na Pišču. Neka od tih poljoprivrednih dobara prerasla su u kombinate i značajan vremenski period predstavljala faktor razvoja proizvodnje hrane i trgovačke djelatnosti u Crnoj Gori.

Pored istaknutih privrednih subjekata, na crnogorskom prostoru poslovali su sa svojim isturenim preduzećima: Poljoprivredni kombinat Beograd u Herceg Novom i Kombinat „Servo Mihalj“ u Radavnovićima kod Kotora.

U to vrijeme Crna Gora je prvi put u Evropi bila prepoznata kao visoki robni proizvođač i njen proizvodni asortiman bio je viđen i cijenjen na tržištima Beča, Frankfurta, Minhena, Varšave, Praga i drugih Evropskih centara.

U to vrijeme, na prostoru Crne Gore, poslovalo je i 15 poljoprivrednih zadruga čija je poslovna aktivnost bila okrenuta prema poljoprivrednim proizvođačima na selu (farmerima).

Institucionalno su djelovali dva naučna i razvojna instituta - Agroekonomski i Biotehnički; zatim Agrobanka (1993-2003), koja je desetak godina bila jedina specijalizovana finansijska institucija u Crnoj Gori, i sa ciljem da odigra važnu ulogu u razvoju crnogorske poljoprivrede i seoske privrede, da bi udarom tadašnja agrarna vlast (2003) ugasila ovu instituciju!

Zahvaljujući rezultatima višegodišnjih primijenjenih naučnih istraživanja otvorena su vrata realizaciji projekta najveće plantažne proizvodnje u Evropi - Ćemovskog polja!

Komorski, zadružni i bankarski sistem u Crnoj Gori toga vremena, odigrali su krupnu ulogu u podsticanju razvoja crnogorske agrarne privrede.

Koliko god bila defektna tadašnja agrarna politika, kičmu njenog uspjeha činila je institucionalna infrastruktura na jednoj strani i dobro postavljena projektna rješenja!

Privredna struktura o kojoj je riječ bila je tržišno orijentisana, i rvala se sa vrlo složenim problemima koje su produkovali bilo neadekvatna državna - agrarna politika toga vremena, ili evidentno zaostajanje, kako u stručnim tako i naučnim znanjima na širem prostoru Crne Gore.

Dakle, i pored teškoća toga vremena, crnogorska agrarna privreda, dala je krupan doprinos razvoju Crnogorske privredne ekonomije, koja je iz poslijeratnog pepela pogurala Crnu Goru do nivoa srednje razvijene zemlje.

Potpunim urušavanjem najvećeg dijela istaknute agrarne i privredne strukture devedesetih godina prošlog vijeka, Crna Gora je ušla u period tranzicionih promjena, koje nijesu stvorile novu tržišno-ekonomsku vrijednost, koja bi pouzdano krenula u konkurentsku bitku, kako, na domaćem i regionalnom, tako, i evropskom tržištu i koja bi makar danas egzistirala na predtranzicionom nivou!?

Farmska proizvodnja, iako proklamovana okosnicom poljoprivrednog i ruralnog razvoja, još egzistira kao siromašna – autsajderska privredna struktura, netržišno orijentisana, organizaciono bezlična.

More kao resurs, nije iskorišćeno ni približno mogućnostima.

Izuzetak po iskoraku u pravcu progresa, danas čini prerađivačka struktura u mesnoj industriji koja, nažalost, počiva najvećim dijelom na sirovinama iz inostranstva, i „13. jul“ Plantaže a.d. koje su kao uspješno preduzeće iz predtranzicionog perioda nastavile sa poslovanjem, čije rezultate i u predtranzicionom i tranzicionom periodu priznaje svjetsko tržište!

Naspram istaknutog, povremeni i krajnje dobronamjerni osvrti pojedinaca, na sadašnju proizvodno-prehrambenu situaciju u zemlji, agrarna vlast neprimjerno naziva „zluradim i samozvanim stručnjacima koji se bore za prostor u medijima“! Kakva hrabrost i neistina?

Pri tome agrarna vlast ne želi da shvati, da nam je nedovoljno svo znanje sa kojim danas raspolaže Crna Gora, skupljeno na jedno mjesto, uz svenarodni konsenzus, da pokrene decenijama zaribali crnogorski agrarni točak u pozitivnom pravcu?

Naša agrarna vlast ne želi priču na temu: da bez dobro utemeljene naučno-obrazovne i razvojne politike u agraru nema šanse za napredak?!

Definicija zemljišne politike povezana sa prethodnim, nema alternative, ukoliko se želi povećanje obradivih zemljišnih površina i ozbiljniji rast poljoprivredne proizvodnje!

Predugo niti struka niti nauka da promole glavu na temu decentralizacije agrarne politike i nasušne potrebe izgradnje jake institucionalne infrastrukture, koja jedino može ponijeti teret razvoja crnogrskog agrara na duži rok?

Priča o jačem fondu sredstava koji bi stajao kao podrška pomenutim namjerama, pretstavlja jeres, od koje agrarna vlast bježi kao đavo od krsta?!

Konačno, sve dokle nam priča iza mikrofona bude ličila na „japanski kanister veličine kutije šibica, ali u koji može da stane 20 litara vode“ džabe nam zaklinjanje u agrar kao najveću razvojnu šansu!

( Čedomir Marović )