Skup posvećen Piteru Ajzenmanu: Beogradske impresije

Tamo gde je srce, tamo sija sunce/ Tamo gde je strah, tamo živi mrak

Partibrejkers, "Hoću da znam" (Kiselo i slatko,

PGP RTB, 1994.)

Evo me opet u Beogradu.

Sa ogromnog bilborda, što pokriva cijelu sjeverozapadnu fasadu Hotela Slavija - fiksira me Mila Jovović - odsutnim, blaziranim pogledom.

Na njenom licu - vilinskom licu - nema ni trunke od osmijeha.

Jasno, sumorna su ovo vremena - osmijeh Mile Jovović nikako ne bi bio primjeren sivoj beogradskoj stvarnosti - osmijeh bi bio suvišan, možda čak i neobziran, neuljudan.

Beograđani ovih dana nisu raspoloženi za osmijehe, definitivno.

Sa druge strane, izostanak osmijeha se može tumačiti i u kontekstu te casual-sofisticiranosti nove H&M kolekcije, koju savršeno, sa fasade Slavije, promoviše slender, tender & tall Mila Jovović - gospođa kojoj neumitni protok vremena nije ni najmanje naudio - upravo suprotno.

Taj neobavezno-rafinirani, oporo-intelektualni šarm - koji bez greške priziva Mila Jovović u službi H&M - bio je jednom davno, negdje početkom osamdesetih godina prošlog vijeka - sve do 1984. godine, kada su stvari počele polako ali sigurno da se otimaju kontroli - zaštitni znak neslužbenog Beograda.

Ima toga šarma i danas, ponegdje, tu i tamo - u tragovima - koje nije lako uočiti.

Hotel Slavija - poznatiji kao Stara Slavija - već 50 i kusur godina suvereno dominira nad Trgom Dimitrija Tucovića - što je službeni naziv kružnog toka na Slaviji.

Hotel je otvoren davne 1962. godine. Građen je po projektu arhitekte Bogdana Ignjatovića - autora koji je za sobom ostavio zavidan graditeljski trag, pogotovo u prijestonici susjedne nam države. Neposredan povod za izgradnju Hotela Slavija bila je prijeka potreba smještaja sportista i ostalih učesnika Pojedinačnog evropskog prvenstva u atletici - koje je te iste, 1962. godine, održano u Beogradu.

Hotel Slavija je do dana današnjeg ostao manje-više netaknut - nije bio podvrgnut nikakvoj radikalnoj operaciji, koja bi, da je preduzeta, sasvim sigurno narušila njegovo jedinstveno dostojanstvo. Nestao bi, da je operisano - sav onaj prekrasni alumijum sa fasada, što bi bila prava šteta.

Gospodin Ignjatović je rođen 1912. godine. Te godine je rođen i gospodin Vujadin Popović - autor projekta bivšeg Hotela Crna Gora u Podgorici. Obojica su studirali - i diplomirali - na istom mjestu - na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu - odnosno na Arhitektonskom odseku Tehničkog fakulteta u Beogradu - Ignjatović 1936. godine, a Popović 1938. godine.

Ajzenman je jedan je od rijetkih autora koji su uspjeli da se dostojno dokažu na sva tri polja arhitektonskog djelovanja - na polju prakse, na polju teorije i na polju edukacije, tj. pedagoškog rada

Postoje očigledne paralele između stvaralaštva gospodina Ignjatovića i stvaralaštva gospodina Popovića. Uzmite Ignjatovićevu Galeriju fresaka u Beogradu, u Ulici cara Uroša, na Dorćolu, iz 1953. godine - i Popovićev bivši Hotel Crna Gora u Podgorici, takođe iz 1953. godine - i osjetićete odjeke predratnog, racionalističko-monumentalističkog, bezornamentnog modernizma - s dubokim korijenima u neoklasicizmu, naravno - a zatim pogledajte malo, molim vas, što su prije rata radili veliki majstori italijanskog racionalizma - iz ere fašizma - arhitekti poput Luiđija Moretija (Luigi Moretti), na primjer - arhitekti koji su, u većoj ili manjoj mjeri, svoje svjetonazore gradili upravo na neoklasicističkim temeljima - i otvoriće vam se oči.

Pogledajte zatim - tim vašim otvorenim očima - vilinskim očima - Ignjatovićevu zgradu bivše Hipotekarne banke, kasnije SKD, danas Poreske uprave, u Ulici Modene 7, u Novom Sadu, iz 1940. godine - pa ako se desi da vam ta zgrada iz prve prizove podgoričku arhitekturu iz pedesetih godina prošlog vijeka - slobodno me pozovite na kafu, da rasčivijamo malo te strašno važne stvari.

Što se tiče direktnih paralela između Hotela Slavija i bivšeg Hotela Crna Gora, te paralele bi se ogledale u dva očigledna autorska imperativa. Prvi imperativ bi se odnosio na konceptualno svođenje kompletne programske priče - tj. sadržaja - na čistu, racionalističku geometriju - tj. na čist volumen, tj. na čiste - kubične volumene.

Drugi, ključni imperativ, odnosio bi se na problem adekvatnog pozicioniranja tog volumena - ili tih volumena - u prostoru - strogo vodeći računa o dignitetu samog objekta - ali i o potencijalima konteksta u najširem mogućem smislu - strogo vodeći računa, drugim riječima - o kompozicionom balansu.

U praskozorje raspada Jugoslavije, 1989. godine, prekoputa Stare Slavije, u Ulici Svetog Save, sagrađeno je novo hotelsko krilo - tzv. Nova Slavija, ili Slavija Lux - po projektu Predraga Đakovića, u postmodernističkom, tj. neoracionalističkom, skoro pa rosijevskom (Aldo Rossi) maniru.

Ta dva hotelska krila, novo i staro, čine najveću hotelsku cjelinu u Beogradu, sa 600 soba - s tim da ovaj podatak ipak treba uzeti s rezervom, jer od 18 spratova oblakodera Stare Slavije - trenutno je tek nekih 6 ili 7 funkciji. Ostalih desetak spratova je pod jurizdikcijom pomenute gospođe Jovović.

Đakovićevu Slaviju Lux krasi bilbord na kojem piše: "Not Moving?/ Maybe You Should..." - što će reći: "Ne selite se? Možda bi trebalo..."

Hvala lijepo, ja sam se već preselio (mada mi ni ovdje nije mnogo bolje, ni ovdje baš ne cvjetaju osmijesi).

Usput sam ovjerio i dvodnevnu konferenciju "ISSUES? Concerning the projects of Peter Eisenman/ Discussions with Peter Eisenman".

Konferencija je održana 11. i 12. novembra, što će reći u prošli ponedeljak i utorak - u organizaciji Arhitektonskog fakulteta Univerziteta u Beogradu (AF) i Centra za etiku, pravo i primenjenu filozofiju (CELAP) - odnosno Vladana Đokića, dekana AF-a, i Petra Bojanića, direktora CELAP-a.

Ako bih morao opisati ISSUES? u jednoj jedinoj rečenici - mislim da bih se pozvao na naslov pripovijetke Jovana Popovića: "Pinki je video Tita".

I ja sam vidio Ajzenmana.

Piter Ajzenman je nedavno razbio devetu banku - a to što voli da kaže da mu je 75 godina - to treba shvatiti kao njegovu malu šalu - na vlastiti račun.

Fascinantno je, svakako treba naglasiti, da je Ajzenman i dalje maksimalno pribran - da mu um i dalje šara u svim mogućim i nemogućim pravcima, na opšte zadovoljstvo publike - i da je u stanju da, tu i tamo, prizove čak i strašne epske dimenzije Džona Vejna (John Wayne) - iz klasične faze.

Ajzenman je jedan od nekolicine velikana koji su presudno uticali na sveukupna dešavanja na međunarodnoj arhitektonskoj sceni tokom druge polovine XX vijeka - i jedan je od rijetkih autora koji su uspjeli da se dostojno dokažu na sva tri polja arhitektonskog djelovanja: na polju prakse, na polju teorije i na polju edukacije, tj. pedagoškog rada.

Ajzenman je u Beograd doveo solidnu postavu - neću nabrajati imena ovom prilikom, sve detalje imate na Internetu - reći ću samo da je najjači utisak na mene ostavio Mario Karpo (Mario Carpo) - Italijan, istoričar arhitekture na privremenom radu u SAD, na najprestižnijim američkim arhitektonskim školama.

Karpo je u stanju da o najsloženijim temama govori na vrlo prijemčiv način - i da svoje izlaganje u tolikoj mjeri začini finim, odmjerenim humorom - da je veliko zadovoljstvo slušati ga. Na stranu to što njegov naoko neobavezan pristup temama svjedoči isključivo u prilog tezi da samo oni ljudi koji se osjećaju sigurno na svom tematskom polju - o pojedinim temama mogu govoriti s čudovišnom lakoćom.

Pomenuo bih i Saru Vajting (Sarah Whiting) - ne toliko zbog njenog uticaja na tok konferencije - koliko zbog njene apsolutne rezolutnosti da nikoga ne pripusti u prostor u kojem suvereno vlada - a taj prostor, to vam je stara dobra teorija - ljuta teorija, preciznije.

Ako vas, kojim slučajem, zanima autonomija arhitektonskog diskursa na relaciji objekat - teorija, tj. diskurzivna automija arhitekture u kontekstu najrazličitijih oblika moći, odnosno manifestacija moći - između ostalog i inherentne moći arhitekture da sama sebi nanese ozbiljne povrede - Sara Vajting je žena za vas.

Kadar sa beogradskog Arhitektonskog fakulteta nije uzimao ozbiljnijeg učešća u raspravama - moram primijetiti.

U ponedeljak, negdje oko 19 sati, kad je okončan oficijelni dio programa - kada je okončana treća po redu sesija, naslovljena: Discipline. Autonomy - u kojoj su učešća uzeli: Alehandro Zaera-Polo (Alejandro Zaera-Polo) - via Skype - i Ingeborg Roker (Ingeborg Rocker) - pored nezaobilaznog gospodina Ajzenmana i gospođe Sare Vajting - uspostavljena je Skype veza sa Gregom Linom (Greg Lynn).

Tada su se ekipi na bini pridružili Preston Skot Koen (Preston Scott Cohen) i Mario Karpo - i počela je prava svirka - koja je trajala, nažalost, tek nekih sat vremena.

E to je valjalo čuti i vidjeti... kladio bih se da su svi na bini - uključujući i Đorđa Stojanovića (4of7) - u jednom trenutku zaboravili gdje se nalaze - i da ispred sebe imaju publiku - mahom studentice i studente - ali ipak publiku.

Najveće razočarenje je bila posljednja, šesta sesija, naslovljena: Against Eisenman - s tim da moram priznati da sam četvrtu i petu sesiju preskočio.

Džef Kipnis (Jeff Kipnis), koji je trebao da vodi šestu sesiju - nije se čak ni pojavio u Beogradu - što nikada neću oprostiti ni Kipnisu, ni organizatorima - a ostali drugari se nisu usudili da ozbiljnije pljunu Ajzenmanu pod prozor - tako da je sve ispalo vrlo žalosno - u kompletu sa Ajzenmanovom završnom riječju - koja je trajala skoro sat i po - bez pauze.

Kad podvučem liniju - moram priznati da se nisam loše proveo u Beogradu ovom prilikom, sve u svemu.

( Borislav Vukićević )