Freska stoljeća, kroz ratove, revolucije i seobe

„Gospodin Ka“, novi je roman Vesne Goldsvorti engleske spisateljice i univerzitetske profesorke srpskog porijekla. Roman je pisan na engleskom jeziku, a nama je dostupan u izdanju Geopoetike i prevodu Nataše Tučev. U Engleskoj ovu knjigu objavio je ugledni izdavač „CCatto &Windus“.

Autorka u romanu „Gospodin Ka“ polazi od ideje da je Ana Karenjina zapravo prava osoba, a ne izmišljeni lik Tolstojevog istoimenog romana i zajedno sa tom idejom odvodi nas u višeslojne predjele ljubavi, preljube i slovenske tragike usred Zapadne Evrope. Kroz ispovijest sina Ane Karenjine, u vrijeme snimanja istoimenog filma u Londonu 1947. godine, protagonistkinja romana koja zapisuje njegova sjećanja, prolazi kroz ličnu dramu sličnu Tolstojevoj. Gospodin Ka je zapravo grof Sergej Karenjin i ispovijeda se družbenici, strankinji Albertini Vajtlo o svom dolasku u London uz preživljavanje revolucionarne 1917. kao sin Ane Karenjine.

Vesna (Bjelogrlić) Goldsvorti je rođena u Beogradu 1961. godine. Diplomirala je na beogradskom Filološkom fakultetu, a od 1986. živi u Velikoj Britaniji, gdje je doktorirala i gdje danas radi kao redovni profesor engleske književnosti i kreativnog pisanja na univerzitetima u Ekseteru i Istočnoj Angliji. Autor je studije “Izmišljanje Ruritanije”, memoarsko-autobiografske knjige “Černobiljske jagode”, zbirke pjesama “Solunski anđeo”, i romana “Gorski” i “Gospodin Ka”. Njene knjige prevedene su na dvadesetak svjetskih jezika i stekle su status bestselera u nizu evropskih zemalja. “Solunski anđeo”, dobitnik nagrade “Robert Krošou”, bio je knjiga godine londonskog Tajmsa. “Černobiljske jagode” su serijalizovane u Tajmsu i na Bi-Bi-Siju, a roman “Gorski”, takođe serijalizovan na Bi-Bi-Siju, bio je u užem izboru za književnu nagradu Bejlis. Izabran je za knjigu godine britanskog knjižarskog lanca Voterstouns i za specijalnu preporuku za čitanje njujorškog Tajmsa.

I ovaj roman, kao i prethodni „Gorski“ je verzija romana o Londonu, zar ne?

- Da, na neki način i direktnije. U “Gorskom” stalno pada kiša, ovdje caruju snijeg i led. Ta poslijeratna zima, najhladnija u dvadesetom vijeku, upravo je onaj London u koji je Crnjanski smjestio svog Princa Rjepnina. Rjepnin se, iako to britanskom čitaocu ništa ne znači, u jednom trenutku pojavljuje na gornjem spratu londonskog autobusa, kao izmučeno lice u prolazu koje će samo naš čitalac prepoznati. Pronašla sam čak i reklame koje Crnjanski pominje i stavila ih na taj isti autobus.

U prethodnom romanu “Gorski” kao podtekst poslužio vam je Ficdžeraldov “Veliki Getsbi”, a sada je to Ana Karenjina. Možete li pojasniti veze sa ovim klasicima?

- Tu postoji ogromna razlika. Moj “Gorski” koristi “Velikog Getsbija” kao što su grčki dramatičari koristili mitove - prerađuje ga, prenosi priču o novcu i ljubavi iz Njujorka u savremeni London, umjesto Amerikanaca uzima Ruse, Srbe i Engleze. “Gospodin Ka” nije nikakva prerada već sasvim nova priča. Ona se sa Tolstojem samo poigrava, uzimajući jednog devetogodišnjeg dječaka, sina najčuvenije preljubnice na svijetu, i zamišljajući čitav njegov život, kao veliku fresku dvadesetog vijeka, kroz ratove, revolucije i seobe. Albertinina priča pritom postavlja Tolstojevu priču naglavačke: ona se u Aleksandriji, gdje su je bacili ratni vihori, udaje za lijepog oficira koji je na neki način pandan Vronskom i zbog njega se seli na sjever Evrope. Albertina je bila prva, sve ostalo je došlo kasnije.

Vrijeme dešavanja romana “Gospodin Ka” je 1947. godina, kada se u Londonu snimao film “Ana Karenjina” Aleksandra Korde. Kakve veze to ima sa zapletom vašeg romana?

- Ponekad je nevjerovatno kako se ukrste stvarnost i mašta. Izabrala sam 1947. godinu jer sam željela da pišem o vremenu neposredno prije početka hladnog rata kada se udaraju temelji ovoj Evropi iz koje Britanija sada izlazi. To mi je odgovaralo i za Karenjinovu priču: on kod Tolstoja ima devet godina, kod mene osamdeset i tri. Onda sam se sjetila filmske verzije Ane Karenjine sa Vivijen Li, riješila da je ponovo odgledam, i tek tu shvatila da malog Sergeja igra Patrik Skipvit, stric moje vrlo drage prijateljice, britanske spisateljice a ruske princeze, Sofke Zinovjev. Sofka je dobila ime po baki, princezi Sofki Dolgoruki, čija je životna priča čudnija od svakog romana. U Engleskoj je od ruske princeze postala komunista. U jednom trenutku je radila kao sekretarica Lorensa Olivijea, muža Vivijen Li. Zamislite vi sada da sin te Sofke, po majci ruski princ, igra Sergeja Karenjina u filmu koji se snima upravo u godini radnje mog romana. Nijesam mogla da odolim a da to snimanje ne postane dio moje priče. U romanu se pojavljuju i Olivije i Vivijen Li. Ne mogu više da kažem a da ne pokvarim uživanje čitalaca, pošto su te veze ključne za rasplet romana. Samo da dodam da sam uživala u posjetama filmskom studiju u kome je sniman film, a sve u ime istraživanja! (smijeh).

„Gospodin Ka“ je zapravo roman o preljubi. Kako vam se nametnula ova tema?

- Početkom devedesetih predavala sam kurs romana preljube u evropskoj književnosti devetnaestog vijeka. Tu se radi o najvećim romanima u istoriji književnosti, o Tolstoju, o Floberu, ali emotivni obrazac je najčešće u tome da se mladja žena, nesrećno udata za nekoga starijeg i dosadnog, zaljubi u mlađeg i ljepšeg muškarca i za to plati životom. Pitala sam se kako bi bilo da stvari postavimo drugačije: da li je moguća preljuba u srećnom braku, da li je moguće zamisliti Anu udatu za Vronskog kako se zaljubljuje u Alekseja Karenjina i kako od toga napraviti ubjedjivu priču? Teško, naravno, ali u tome je upravo bio izazov kada je o mojoj Albertini riječ.

I u ovom romanu aktuelno je pitanje identiteta. Koliko je to pitanje važno, ne samo u književnosti, već i u savremenom svijetu?

- Koliko god ja željela suprotno, ono se meni nameće i u životu i u pisanju: od “Izmišljanja Ruritanije”, moje knjige koja se pojavila prije dvadeset godina i koja se bavi balkanskim identitetom u engleskoj književnosti, do ove posljednje koja se bavi emigracijom i značenjem evropskog identiteta. Kao što nekim piscima stalno postavljaju pitanja seksualnog identiteta, tako je moj krst pitanje nacionalne pripadnosti: gdje god da krenem, o čemu god da pišem postavljaju mi se pitanja o zemljama nastalim iz pepela bivše Jugoslavije. Čak i kada me Britanski Savjet pošalje u neku treću zemlju kao britanskog pisca, na pres konferencijama se to ubrzo zaboravi, ode se pitanjima na Balkan. U Britaniji sam srpski pisac iako pišem na engleskom, međutim u Srbiji me često predstavljaju kao britanskog pisca srpskog porijekla, upravo zbog jezika, iako sam odrasla u Beogradu i tamo završila fakultet. Pritom su mi bake i djedovi iz Crne Gore i Hercegovine. Ali ja nijesam nikakav izuzetak nego norma savremenog zapadnog svijeta. Engleski fudbalski tim je dobrim dijelom sa Kariba, francuski iz Afrike, švajcarski sa Kosova… ni književnost se tu ne razlikuje mnogo.

U romanu “Gospodin Ka” postoji veza sa egzilom i sa Londonom Miloša Crnjanskog. Slučajno ili namjerno?

- Ni slučajno ni namjerno. To su moje životne teme, London i emigracija, i bile bi moje teme i da Crnjanski nije ni postojao. Velika većina mojih čitalaca nema pojma ko je Crnjanski. A opet, ne mogu da pišem o Londonu a da ne budem svjesna da putujem njegovim stopama. Radila sam godinama na pet minuta od kuće na imanju Lejdi Pedžet gdje je živio, prie nedjelju dana sam bila na Kuden Biču gdje je napisao “Lament nad Beogradom”. Iako znam da se rasplačem dok recitujem “Lament”, ipak postoji ogromna razlika između njegovog egzila, njegove suštinske nesrećnosti u Engleskoj, nemogućnosti da u njoj nađe svoje mjesto, i moje vrlo srećne emigracije.

Kažete da ste planirali trilogiju romana iz života Istočnih Evropljana u Londonu. O čemu ćete pisati u trećem dijelu?

- Treći roman bavi se osamdesetim godinama: na polovini između “Gorskog” i “Gospodina Ka”. To je vrijeme mog dolaska u London, vrijeme prije raspada Jugoslavije.

Predajete kreativno pisanje na univerzitetu Istočne Anglije. Recite nam kako mladi danas gledaju na proces pisanja? Da li se i u čemu razlikuju od prethodnih generacija?

- Bila sam nekoliko godina šef katedre za kreativno pisanje na Istočnoj Angliji: to je najstarija katedra za kreativno pisanje u Evropi. Iduće godine slavi pola vijeka postojanja. Njeni bivši studenti su Ian Mekjuan i Nobelovac Kazuo Išiguro. Od prošle godine uz Istočnu Angliju, predajem i na univerzitetu u Ekseteru. (Tu se, uzgred, Crnjanski nadao predavačkom mjestu, bezuspješno: nedavno sam čitala njegove zapise iz Eksetera). Mislim da nema mnogo razlike od prethodnih generacija kada je riječ o snovima o književnom uspjehu, iako ova generacija piše mnogo više od moje a čita mnogo manje. Mojim studentima je lakše na neki način jer im na noge dovodimo i izdavače i agente, ali i teže jer je konkurencija ogromna. U ovom našem globalnom svijetu britanski izdavači i agenti dobijaju stotine rukopisa svakodnevno i sa svih strana. Ko zna koliko se genijalnih knjiga potpuno izgubi u tim gomilama.

Kakva vas sjećanja vezuju za Crnu Goru i možemo li vas uskoro očekivati ovdje?

- Imala sam par poziva na konferencije u Nikšiću u proteklih nekoliko godina i nekako se oba puta desilo da ne mogu da prihvatim poziv jer su se datumi podudarili sa turnejama vezanim za izlazak mojih romana na engleskom. Bilo mi je žao, odatle je moja baka i tu i danas imam rodbine. Sjećanja na Crnu Goru imam toliko da ne znam gdje bih počela: od Durmitora gdje sam naučila da se skijam do Miločera gdje sam provodila ljeta u vrijeme kada je Kraljičina plaža bila dovoljno prazna da mi se učini da je samo moja. Možda su od ličnih još snažnija ona porodična sjećanja, crnogorske priče sa kojima sam odrasla, a koje se, paralelno sa seobama mojih predaka, šire od Bjut Montane i Čikaga do Bajmoka na mađarskoj granici.

Tri izbjegličke priče u Londonu od prije sedamdeset godina

Kako je nastajao roman „Gospodin Ka“?

- Radnja romana dešava se u Londonu 1947. godine. Tu se prepliću tri izbjegličke priče: ruska priča o životu Sergeja Karenjina, Aninog sina, koji u Englesku stiže između dva rata; priča o Francuskinji Albertini, mladoj supruzi britanskog oficira koja se iz usamljenosti i dosade zapošljava kao Karenjinova družbenica; konačno i priča o Ser Aleksandru Kordi, jednom od najvećih režisera u istoriji britanskog filma. Sergej je Tolstojev junak kome ja darujem čitavu životnu priču poslije smrti majke, Albertina je plod moje mašte i od nje je počeo moj roman, Korda je istorijska ličnost. On je rođen u jednom mađarskom selu: znači i njegova je priča evropska i emigrantska. “Gospodin Ka” se ovog mjeseca našao u Tajmsovom izboru najboljih romana za 2018. godinu, a kritičar je pohvalio njegovu ogromnu aktuelnost, lijep kompliment za mozaik priča od prije sedamdeset godina. Za mene kao pisca ogroman izazov predstavljalo je istraživanje ne samo istorijskog perioda nego i jezika tog perioda. Ne možete da zamislite koliko se izmijenio i rječnik i gramatika. To je preteško i na maternjem jeziku. Sjetila sam se one izjave Džindžer Rodžers o plesu sa Fredom Asterom: ja znam da radim sve što i on radi, samo unazad i na visokim štiklama.

( Vujica Ognjenović )