U iščekivanju građanskog Trinaestojulskog ustanka

Naša, građanska dužnost je najprije da objektivno i kritički sagledamo društvenu stvarnost i odredimo se o istoj. Izlazak iz konformizma danas je važniji nego ikad, jer će nas višedecenijsko periferijsko životarenje dovesti do biološkog nestanka. Postoji realna opasnost da ono što slijedi ne bude shvaćeno ili u startu odbačeno - razumljivo, jer je društveno-politička, samim tim i medijska zbilja, zagušena i zaprljana.

Prije nego se detaljnije pozabavimo uzrocima, evo i nekoliko konkretnih podataka - skoro 70% je zaduženost države u odnosu na GDP, praktično “narkomanska ekonomija” koja se zasniva na rasprodaji imovine i uzimanjem duga “na crtu”. Što se tiče autoputa, iako su infrastrukturni projekti takve vrste neophodni za oživljavanje agregatne tražnje kojom se utiče na rast ekonomije, u slučaju Crne Gore na sceni je nedostatak koordinacije sa Srbijom, čime će ovaj put najmanje do 2023. biti “od nigdje do nigdje”, kao i izuzetno nepovoljnim kreditnim aranžmanima bez adekvatnog upravljanja međunarodnim rizicima (valutni, trgovinski, politički). Ekonomska politika je rezultirala time da su trgovački lanci najveći poslodavci, a priređivači igara na sreću imaju više zaposlenih nego nekadašnji industrijski giganti. Devastirajući uticaj na naše društvo ogleda se u činjenici da nam sugrađani uzimaju kartu u jednom pravcu - 140.000 građana se odselilo u proteklih četvrt vijeka i ovakav demografski trend ukazuje da će Crna Gora u narednih nekoliko decenija imati nešto više od 500.000 stanovnika. Do 2030. veći dio sjevera Crna Gore će biti iseljen, a autoput će u nedostatku osmišljene strategije za razvoj samo olakšati odmakli proces interne migracije. Podgorica će biti prenaseljena, nefunkcionalna i dodatno zagađena, a primorje odsječeno i betonirano.

Bilo bi krajnje neprimjereno prilaziti problemima našeg društva kroz nacionalni, etnički ili vjerski okvir, jer se radi o imaginarnim veličinama i iste treba prepustiti populistima - učesnicima postojeće društveno-političke scene. Građanska pripadnost Crnoj Gori je u ovom momentu neprihvatljiva za pomenute aktere, jer njena integrativna potentnost predstavlja opasnost za partikularne interese. Namjera je da partitokratija kao način bitisanja okupira sve društvene sfere, pa su otuda ekspanzija i homogenizacija članstva očekivani potezi podređivanja svega i svakoga partiji. Društveno-politički vakuum, kakav je zadesio Crnu Goru, otvorio je prostor stvaranju interesne grupe, nastale od “botovskih” ostataka komunističke partije, veoma potpomognuti naletima nacionalizma i šovinizma. Čuvajući monopol nad organima javnog reda i mira, tajnim službama, medijima i partijski etabliranim obrazovnim institucijama, a u nedostatku kritičke misli - koja je ili bila zaplašena, ili najurena ili kupljena - interesna grupa je potkopala temelje srednje klase, degradacijom radnih prava i koncepta socijalne države. Uspostavljeni nepremostivi jaz i društveno-ekonomska nejednakost umnogome će ojačati moć interesne grupe, stvarajući fasadnu demokratiju.

Takođe, mnogi su u dužem trajanju potcijenili, pod parolom demokratskih principa (biće da ih, zajedno sa kontekstom, nijesu dobro razumijeli), uspostavljanje prvobitnog kapitalističkog sistema - riječ je o sistemu društveno-ekonomskih odnosa na prelasku u XVI vijek koji je kod nas oživio nacionalizam kao plodonosnu formulu za neravnomjernu distribuciju društvenog bogatstva. Tada su bile porodice, a danas partija - partijski kapitalizam. Zamislimo situaciju u kojoj se stranom državljaninu, koji je inače po povlašćenim uslovima dobio biser naše obale, oprašta višemilionski dug - u trenutku kada 80% zaposlenih prima platu ispod prosjeka, prosjeka koji je ionako neprimjereno nizak. Osmotrimo prethodno rečeno na sljedeći način. Građani Crne Gore finansiraju funkcionisanje države i njenih institucija, i ako ne plaćaju porez, isti će se naći na udaru državnog aparata. S druge strane, stranac koji ne plaća porez u Crnoj Gori, biva oslobođen dažbina. Na građane se dakle, kao pripadnike niže klase, gleda kroz odnos feudalac i kmet. Institucionalna i društvena nejednakost uz restriktivan odnos prema različitosti mišljenja i življenja, manifestovani kroz pritiske prvenstveno na radu, imaju za cilj očuvanje moći (u porodici ili partiji) i stvaranje plodnog tla za desničarske grupacije, koji uzimajući ulogu dežurnog strašila služe interesima prvih. Tendenciozno je, kroz prizmu slobode, uspostavljen paralelni anarhični sistem za većinu koja nije dio kaste polutana - tu se ne primjenjuje vladavina prava niti ima pravde.

Sadejstvom partijski profilisanih pojedinaca/interesnih grupa, predstavnika civilnog sektora, „kabinetske inteligencije“, medijsko-finansijske grupacije sa vjerskim organizacijama, fingiraju se demokratski uslovi - vještački konflikt i konsenzus kao osnova za postojanje društvenog sistema. Posebnu pažnju valja posvetiti „kabinetskoj“ inteligenciji. Mora se uvažiti činjenica da smo svi pa i pomenuti, izdanci samoupravnog sistema i OUR-a, tako da samim tim ne postoji prostor za etatistički status, na koji se sada uveliko polaže pravo. Na silu se pokušava zaboraviti izvor sadašnjeg statusa sa tendencijom da se odnarodi od sopstvenog društva, od sebe samih. Ovom prilikom valja ukazati da postoje i oni koji jesu obrazovani i zavređuju zvanja, ali da su se usljed skromnosti ili nelagode neopravdano povukli. Partitokratija je posljedica kulturno-istorijskog stagniranja i nesnalaženje prelaska iz faze samoupravnog sistema u partijski kapitalizam. Ovakva konstelacija je proizvela brojne degenerativne promjene vrijednosnog sistema - društvo polulidera, polusvijeta, poluinteligencije, nejakog civilnog sektora i vjerskih preduzetnika. Pomenutim naruku ide nesposobnost opozicije da demontira sistem, jer je diskontinuitet samo deklarativnog karaktera. Samim tim, isti su dio problema, a ne rješenja. Osnovni izazov leži u naslijeđenom maniru koji slobodomislećeg pojedinca potiskuje da reaguje spolja. U njemu je nemir, frustracija čak i gađenje, ali nespremnost da reaguje. Povučenost je danas naš najveći neprijatelj. Tu nema straha ili nedostatka ljudskosti - naše društvo je pokazalo da je hrabro i kad je trebalo da se zapuca, i kada je trebalo odložiti oružje. Danas je naše društvo mudrije od tih vremena; vremena i dešavanja koja se neće ponoviti. Povrh svih nedaća koje ga je zadesilo, naše je društvo, iako pokleklo, humano. Mora se to cijeniti.

Emigrantska pandemija mladih, sposobnih i nepartijski slobodomislećih pojedinaca je opšte poznato stanje. Svakodnevno se mogu čuti šablonski i cinični stavovi ’kome ne valja Crna Gora, neka ide i ne mora se vraćati’. Razumije se da je za kastu polutana, slobodomisleći pojedinac prijetnja. Naime, radi se o neminovnom sukobu vrijednosnih sistema, koji s jedne strane podrazumijevaju korupciju kao kulturu življenja, a s druge strane odgovornost. Prvi je, dakle dehumanizovan, a drugi human pristup zajednici, jer odgovornost ne može biti pojedinačna. Odlučni obračun sa slobodomislećim pojedincima neminovno će dovesti do još odlučnijeg odgovora kroz alternativno, ali civilizovano angažovanje. Ta improvizovana elita je vremenski ograničena, prvenstveno je rukovođena korupcijom, a kako se radi o terminalnoj bolesti - bolest će pojesti svog pacijenta. Stoga, po izlasku iz konformizma nužno je uložiti napor da se anomalije i aveti koje su zarobile naše društvo razotkriju, demistifikuju, izoluju i trajno uklone; da svima nama, konstituentima društva postanu neprihvatljive. Na koncu, prezir, osuda uz odlučnost aktiviranja predstavljaju građansku dužnost. Pričamo o vaspitno-obrazovnom djelanju sa ciljem razbijanja društveno-političkog monopola koji je izjednačio partijsko sa državnim pitanjem.

Marko BEGOVIĆ, konsultant za međunarodne odnose i Prof. dr Nikola PEROVIĆ, HCT Dubai

( Nikola Perović, Marko Begović )