Olupine mogu da donesu milione, ali se kod nas o tome malo zna

Stari remorker PR 38 “Tunj” koji je petak potonuo uz obalu kod Perasta već je, u negativnom smislu, postigao ono što je mogao – njegovo ulje i nafta su u moru i olupina koja je inače bila namijenjena pretapanju u nekoj od peći nikšićke Željezare, već se nakon nekoliko dana boravka u moru, može smatrati “ekološki čistom”.

Vađenje “u komadu” broda težine 325 tona i dužine 32,7 metara, teško da će za raspoložive tehničke kapacitete u našoj državi biti izvodljiv poduhvat. Kao logičnija solucija se nameće ostavljanje “Tunja” tu gdje je, ili odvlačenje od obale u dublju vodu koja, na lokaciji gdje se incident dogodio, uopšte nije daleko.

Od Tunja bi moglo biti koristi: Potonuo u petak, Foto: Siniša Luković

Na dvadesetak metara od obale pri kojoj je remorker bio vezan, dubina mora naglo se povećava i do 20 metara. To je idealna dubina za ronioce-amatere koji bi u budućnosti, mogli pod vodom posjećivati atraktivni stari remorker klasičnog “kroja” – brod kakav se ne proizvodi već pedesetak godina. Osim toga, “Tunj” bi mogao da postane dom za nekoliko stotina biljnih i životinjskih vrsta koje u samo par mjeseci “osvajaju” ovakve potopljene brodove.

U svijetu se stari i isluženi brodovi, pogotovo ratni, namjerno potapaju na povoljnim lokacijama i prave osnovu vještačkih grebena. Na taj način unapređuje se turistička ponuda i stvara novo stanište za morski svijet, čak i u područjima najstrožeg režima ekološke zaštite.

Amerikanci su 2002. godine usred svog “Florida Keys National Marine Sanctuary” zaštićenog morskog parka prirode, namjerno potopili veliki rashodovani desantni brod-dok “Spiegel Grove” od 11.500 tona, dugačak 160 metara. Poučeni pozitivnim iskustvom tog broda koji je kao olupina počiva na 40-tak metara dubine u kristalno čistim okeanskim vodama blizu Ki Larga, Amerikanci su u svom “Artificial Reef” programu izgradnje vještačkih grebena, na dno mora u međuvremenu poslali još nekoliko većih starih brodova. Svakako najveći i najatraktivniji među njima je nekadašnji nosač aviona “Oriskany” - 276 metara dug impozantni ratni brod od 30.800 tona koji je u izuzetno precizno planiranoj i komplikovanoj operaciji koja je snimana za TV kanal “National Geographic” namjerno potopljen 17. maja 2006. godine blizu Pensakole na Floridi. Ovo je danas najveći vještački greben na svijetu, a potopljeni nosač aviona dom je hiljadama morskih stvorenja i atrakcija koja godišnje okrugu Pensakola donese oko 4 miliona dolara direktnog i indirektnog prihoda od turista-ronilaca.

U svijetu se stari i isluženi brodovi, pogotovo ratni, namjerno potapaju na povoljnim lokacijama i prave osnovu vještačkih grebena. Na taj način unapređuje se turistička ponuda i stvara novo stanište za morski svijet, čak i u područjima najstrožeg režima ekološke zaštite

U Crnoj Gori država do sada nije priredila nijednu sličnu akciju iako je prilika imala na pretek, u obliku dotrajalih brodova nekadašnje JRM.

Prije desetak godina JP “Morsko dobro” iz Budve u saradnji sa Institutom za biologiju mora iz Kotora, u blizini Orahovca u Boki napravilo je prvi prototip vještačkog grebena od prefabrikovanih betonskih elemenata u obliku piramide.

“To je praćeno jednu godinu, nakon čega je zanemareno i ja lično nisam zadovoljna zbog toga i činjenice da to nismo najbolje isplanirali. Nakon grebena kod Orahovca u akvatorijumu ispred zgrade Instituta u Dobroti smo ispod našeg uzgajališta mušalja, prije skoro dvije godine, na dno mora u betonskim ležištima stavili plastične cijevi da bismo pratili kako se pravi obraštaj i razvija biodiverzitet”, kaže za “Vijesti nedjeljom” dr Vesna Mačić iz Instituta.

Mačić je jedan od glavnih pobornika izgradnje vještačkih grebena, a projekat postavljanja betonskih ležišta i cijevi u Dobroti realizovala je u saradnji sa sada pokojnim dr Mariom Busanijem iz Trsta.

“Mogu da kažem da je tom intervencijom biodiverzitet na ovoj lokaciji obogaćen, zato jer ovdje nije bilo adekvatnog čvrstog staništa za mnoge organizme koji traže takvu vrstu staništa”, kaže Mačić.

Islužene brodove, kaže ona, treba očistiti od ostataka nafte, ulja, azbesta, pa potopiti.

“Na taj način morskim organizmima dajemo novo stanište, roniocima dajemo novu atrakciju, a kočarima koji nelegalno rade stvaramo fizičku prepreku za mreže”, objašnjava dr Mačić. Ona napominje da u Crnoj Gori nema zakona koji bi regulisao tu problematiku, pa se onda i malo ko se usuđuje da “gura” korisne ideje.

Ronilački instruktor i autor knjige “Podmorje Crne Gore” Dragan Gačević iz Herceg Novog, bio je inicijator najambicioznije slične ideje kod nas – namjernog potapanja najvećeg ovdašnjeg ratnog broda – rashodovane raketne fregate “Split” koja je u međuvremenu, ipak završila na rezanju u Albaniji.

Gačević je prije dvije godine predložio da Crna Gora „Split“ u dogovoru sa Hrvatskom, namjerno potopi u blizini morske granice dviju država i od njega napravi ronilačku atrakciju koju bi koristili ronioci iz obje države. To bi imalo i određenu simboliku budući da se u Hrvatskoj sa animozitetom gledalo na ovaj brod koji je u jesen 1991, na početku rata u SFRJ, otvarao vatru po ciljevima u Splitu - gradu čije je ime nosio. Gačević je izračunao i da bi od prodaje bakra, mesinga i sličnog sa „Splita“ bilo sakupljeno dovoljno novca da se brod temeljno očisti i pripremi za potapanje.

Ronilački instruktor i autor knjige “Podmorje Crne Gore” Dragan Gačević iz Herceg Novog, bio je inicijator najambicioznije slične ideje kod nas – namjernog potapanja najvećeg ovdašnjeg ratnog broda – rashodovane raketne fregate “Split” koja je u međuvremenu, ipak završila na rezanju u Albaniji

„Brod je bio vlasništvo države, kao i mjesto gdje je mogao bio potopljen i to je moglo donijeti ogromnu finansijsku, ali i promotivnu korist Crnoj Gori i njenom turizmu. Mjesto gdje je brod trebalo da bude potopljen je državni resurs, koje normalna država izdaje na korišćenje pod koncesiju. Korisnike koncesije država obavezuje ugovorom u kom se precizira način korišćenja i obaveze zaštite i čuvanja tog prostora, a država ubira ne mala sredstva”, objašnjava Gačević kako stvari funkcionišu u svijetu gdje isluženi stari ratnici – rashodovani ratni brodovi, umiru mnogo dostojanstvenije – potapaju se kao ronilačke atrakcije i nastavljaju služiti državi koju su godinama štitili na moru, umjesto da ih ta ista država u rezalištima pretvori u sirovinu za šerpe, lonce ili brijaće žilete.

Remorker “Tunj” sa početka ove priče je “umakao” takvoj tužnoj sudbini i sada će na dnu Boke vrlo brzo postati dom za jastoge, kernje, grujeve, pagre i ostale među ribarima, ekolozima, ali i gurmanima vrlo cijenjene stanovnike mora.

Od 17. vijeka do Holivuda

U Japanu je u 17. stoljeću počela gradnja grebena radi unapređenja biodiverziteta uz obalu, a time i ribolova. Kanada, SAD, Novi Zeland, Australija, Portugalija, Barbados i još neke države već desetljećima potapaju stare brodove kao ronilačke i atrakcije. U Indiji se betonske strukture namjerno potapaju na pjeskovitom dnu koje je prethodno “opustošeno” kočarenjem da bi se omogućila obnova riblje populacije. Britanci su marta 2004. kod Plimuta namjerno potopili rashodovanu fregatu “Scylla” koja je sa 2.500 tona deplasmana i 113 metara dužine, najveći takav vještaki greben u Evropi. Računa se da je taj potopljeni brod do sada posjetilo preko 30 hiljada ronilaca koji su lokalnoj ekonomiji donijeli preko 5 miliona funti.

Na olupini koja je predmet stalnog proučavanja naučnika i pomorskih biologa, do sada se nastanilo preko 250 različitih biljnih i životinjskih vrsta.

Prije četiri godine u “Florida Keys National Marine Sanctuary”, na dno mora poslat je i veliki brod Mornarice SAD za praćenje raketa “General Hoyt S. Vandenberg”.

Plovilo karakterističnog izgleda koje je 1998. “glumilo” ruski naučni brod “Akademik Vladislav Volkov” u horor-blokbasteru “Virus” sa Džejmi Li Kertis i Donaldom Saterlandom, 27.maja 2009. namjerno je potopljeno, pa 160 metara dugi brod, danas privlači ronioce i predstavlja dom ribama, rakovima, školjkama i algama.

Brseč, Olib, Vesna...

Preduzimljivi ljudi iz Budve i Bara koji su u proteklih par godina podmorje u blizini Svetog Stefana obogatili sa čak tri brodske olupine.

Led je probijen 2008. godine potapanjem na dubinu od 36 metara olupine rashodovanog minolovca M-142 “Brseč”. Drveni brod sa koga su prethodno poskidani svi metalni djelovi je nakrcan kamenjem i potopljen na pjeskovitom morskom dnu oko 900 metara jugoistočno od Svetog Stefana.

Maja 2011. “Brseču” se u neposrednoj blizini, na dnu pridružio i njegov blizanac, nekadašnji minolovac M-143 “Olib” koji počiva na pijesku, na dubini od 26 metara, a lani je u blizini potopljen i nekadašnji turistički brodić “Vesna”.

Pored algi, školjki, rakova i riba, ova tri broda privlače i brojne ronioce-turiste, klijente ronilačkih cenatra na budvanskoj rivijeri.

( Siniša Luković )