Teorija je borilačka vještina

Prije pola vijeka, britanski pisac za djecu Roald Dal, napisao je čudesnu pripovjetku po imenu “Geneza i katastrofa: istinita priča”. Radnja se odigrava negdje u Njemačkoj, 1880. godine. Gospođa Klara se porađa. Saznanjemo da je prije toga izgubila troje djece. Porođaj je opisan kao izuzetno težak i neizvjestan: doktori nisu sigurni da će dijete preživjeti. Klara se samo moli bogu da barem ovo dijete preživi – ma koliko slabašno bilo. Čitalac je u takvom položaju da sve vrijeme strijepi za bebin život. Na sreću, sve se dobro završava: doktor drži uplakanu bebu i kaže majci, parafraziram: “Sve je u redu, frau Hitler, vaš mali Adolf će biti sasvim u redu!” Taj trenutak – u kom se sasvim neočekivano budi istorijsko iskustvo čitaoca i nužno se konfrontira prirodnoj reakciji na novorođenče u životnoj opasnosti – od ključne je važnosti za razumijevanje političke zbilje u svijetu na, kako to vole da kažu kapitalisti, “kraju istorije”. Uvođenjem novog detalja u ustaljeni, “prirodni” poredak stvari – u ovom slučaju, u “normalnu” reakciju na muke majke i novorođenčeta – iz temelja se mijenja ne samo situacija, već i sam doživljaj iste.

Ova tačka prekida, nekonzistentnosti i kontradiktornosti u samom poretku stvari ukazuje na novu i nepredvidivu istinu, čime se uspostavlja mogućnost za izmjenu date situacije. U razdoblju tranzicije, crnogorskom društvu nametnute su brojne dogme zapadnog svijeta – od kapitalizma, preko politike identiteta, do liberalne demokratije – koje nismo imali vremena da preispitamo. Usredsređujući se na implementaciju politika koje će da zadovolje strane državnike i investitore, gurnuli smo u stranu sve što se ne uklapa u “veliku sliku”. Zato mi se čini da je danas, više nego ikad ranije, neophodno da identifikujemo “novo” u postojećem stanju stvari u Crnoj Gori. Ne ono što je izvan date situacije, već što je novo u njoj samoj. Što će reći, eksces – ma koliko minoran – koji predstavlja diskontinuitet u postojećem stanju stvari. Dakle, koja su to dešavanja koji predstavljaju nešto novo u našoj društvenoj, političkoj i kulturnoj zbilji? Ključ je u tome da se pojava novog ne misli “unutar konteksta”, već je treba misliti “u odnosu na kontekst”: novo se mora misliti zajedno sa starim (već postojećim), ne bi li se otkrio transformativni kapacitet istine u pojavi novog, drugačijeg.

Jedan od najvećih – i, svakako, najinteresantnijih – filozofa današnjice, Alen Badju, uvodi pojam događaja. Za njega, politika – koja nije nešto statično poput domena, već je uvijek proces, procedura, postupak – počinje u onoj tački društvenog poretka koja ukazuje na ekscesivnu moć države. To je mjesto na kome se odigrava događaj. Država kontroliše situaciju, na primjer, pobrojavajući sve one sudionike koji mogu da se bave politikom – partije, grupe građana, a potom i kanale kroz koje mogu da govore politički – parlament, preko predstavnika i slično. Potom ih dijeli na potkategorije: pozicija i opozicija, parlamentarne i vanparlamentarne, pro-srpske i pro-crnogorske, etc. Međutim, država – taj aparat – nikada ne može da obuhvati, odnosno predstavi, cijelo društveno polje. U klasifikaciji države nikad nisu predstavljeni oni koji nisu glasali, kao oni koji nemaju svog predstavnika. I to je taj momenat ekscesa (političke) moći kojim država prevazilazi samu (društvenu) situaciju.

Kao u slučaju popisa, oni statistički nevažni nikada nisu adekvatno predstavljeni, onako kako se oni sami zovu – oni su uvijek u kategoriji označenoj kao “drugi” ili “ostali”. Nikada se ne pojavljuju ni na jednoj listi kategorija. S druge strane, ekscesivna moć države kod nas je postala evidentna kada su se pojavili novi politički subjekti: recimo, vaninstitucionalni otpor na smetlištu Vasova voda, prošlogodišnji protesti, brojni aktivistički entiteti u virtuelnom prostoru, alternativne ekonomske politike… Veliki broj onih koji nisu bili predstavljeni, sredstvima i kategorizacijom postojećeg poretka, najednom postaju vidljivi – dobijaju ime i postaju prepoznatljivi kao takvi. Do tog trenutka, kad sve funkcioniše sasvim regularno, moć države ih čini nevidljivim, politički nebitnim.

U tom smislu, politički proces se ne javlja kao proizvod postojeće društvene veze, već upravo kroz raščinjavanje postojećih veza (odnosno, kategorija). To je ono što država želi da izbjegne po svaku cijenu – formiranje nove društvene veze, odnosno razbijanje ideološkog lijepka koji drži postojeće identitete na okupu. Kao takva, politika se nameće kao vještina nemogućeg. Da budem precizniji, politika mora učiniti nemoguće – mogućim. Prvo, mora učiniti vidljivim eksces moći države u postojećem stanju stvari. Drugo, postojeći identiteti se moraju skrajnuti sa strane da bi se otvorio prostor za istinu – da svi možemo da govorimo politički u svakom trenutku. Razbijanjem postojećih identiteta, koje je prihvatila država, formira se novi subjekat, bez determinišućih atributa ili karakteristika. Kvaka je u tome da taj subjekat predstavlja novi glas, novo mjesto enuncijacije, čime se artikulišu do tada nepoznati zahtjevi, identiteti, problemi u sistemu…

Ovi novi identiteti (u nastajanju) treba da izađu na površinu, kao događaj. Jedan od suštinskih identiteta u Crnoj Gori, koji se nazire, ali nikako i da se vidi, jeste onaj klasni. Moramo shvatiti da je danas fundamentalna podjela u Crnoj Gori ona klasna. A klasni antagonizam pokazuje da ne postoji jedno društvo, cjelovito građanstvo, ono neutralno “svi”, jer svako “svi” privileguje određenu klasu. Znate ono kad nam kažu: “Mi predstavljamo sve građane Crne Gore.” To je, naravno, nemoguće. Pogledajmo samo Crnu Goru, a onda i svijet, u kome se govori kako ćemo svi morati da podnesemo teret ekonomske krize – svi, osim bogatih. Recimo, “euro po euro” ne pogađa na isti način sve, jer euro nosi drugačiju težinu zavisno od klasne pozicije. Veći porezi za bogate su apsolutni tabu: “Ako oporezujemo bogate, to će smanjiti investicije, pa ćemo svi patiti”. Zato siromašni moraju da postanu siromašniji, a bogatiji bogatiji. Ali ako bogati dođu u poziciju da izgube nešto od svog bogatstva (banke i KAP, recimo), društvo im mora pomoći.

Prvi korak jeste da mi – ti, navodno, “svi” – raščinimo “demokratsku iluziju”, odnosno prihvatanje “legitimnih demokratskih procedura” kao jedinog okvira za bilo kakvu promjenu, a koja zapravo blokira bilo koju radikalnu transformaciju kapitalistickih (čitajte: eksploatatorskih) odnosa. Kolumna Put kojim se neđe ide zamišljena je kao nastavak Pop-litike. Tamo gdje je prethodna kolumna pokušala da “iskosa”, kroz prizmu “lagane” popularne kulture, prikaže poznate pojave i procese u novom svijetlu, ova nova nastoji da identifikuje (i mapira) “novo” i “drugačije” u crnogorskoj (i svjetskoj) društvenoj zbilji: ekscese, aporije, tačke diskontinuiteta, potisnute očiglednosti, diskvalifikovane identitete, nevidljive govore... Badjuovim rečnikom rečeno, cilj je da se prepozna događaj u postojećem poretku stvari.

Jer stvari se dešavaju, “novo” je uvijek tu, ali samo treba imati valjanu teorijsku optiku da bi se to “novo” i uočilo. Što bi rekao Šerlok Holms: “Možda gledamo, ali ne vidimo.”

( Bojan Baća )