Ni novca, ni vremena: Agencija za zaštitu prirode šturo o ekosistemu Jadrana

Iako je to ranijih godina bila uobičajena praksa, Agencija za zaštitu prirode u svojoj skoro objavljenoj Informaciji o stanju životne sredine u Crnoj Gori u 2012. godini nije objavila podatke o zagađenosti na takozvanim crnim tačkama na Crnogorskom primorju, niti je analizirala sadržaj teških metala u sedimentima na dnu mora na tim lokacijama.

„Na osnovu dostavljenih podataka, koji su, u poređenju sa podacima od prethodnih godina, manjeg obima, može se reći da je stanje morskog ekosistema zadovoljavajuće. Ova konstatacija se mora uzeti sa rezervom, s obzirom da su analize rađene na manjem broju lokacija, kao i da analize teških metala u bioti i sedimentu nijesu rađene.

Najosjetljivija područja duž crnogorske obale su Bokokotorski zaliv i ušće Bojane u Jadransko more i iz tog razloga najveća pažnja u cilju zaštite mora biti usmjerena upravo na te lokacije

Dostavljeni podaci ukazuju da su maksimalne vrijednosti, za skoro sve parametre, bile ispod maksimalnih vrijednosti dobijenih u prošloj godini, što znači da se kvalitet mora popravio u odnosu na prošlu godinu”, piše u rezimeu Informacije o stanju životne sredine u 2012, u dijelu koji se tiče morskog ekosistema kao najznačajnijeg prirodnog resursa Crne Gore.

Uzorci morske vode su uzimani sa 23 lokacije, u koje ne spadaju lokacije koje se vode kao hot spotovi (ekološke crne tačke), na kojima se obavljaju analize teških metala i organskih polutanata. Većina uzoraka za analizu tokom 2012. uzimana je sa površinskog sloja vode, što ne može dati objektivnu sliku stanja, posebno kada je u pitanju fluktuacija kretanja nutrijenata u morskoj vodi.

“Najosjetljivija područja duž crnogorske obale su Bokokotorski zaliv i ušće Bojane u Jadransko more i iz tog razloga najveća pažnja u cilju zaštite mora biti usmjerena upravo na te lokacije. I dalje je aktuelan dugogodišnji problem kanala Port Milena, čija sanacija je neophodna zato što su i analize vode za kupanje u toku ljetnje sezone blizu mjesta ulivanja kanala u more uvijek lošeg kvaliteta.

Ovakvom stanju najviše doprinosi kombinovani uticaj priliva slatke vode i antropogene djelatnosti. Pravilan tretman otpadnih voda, posebno tokom turističke sezone, uticao bi na smanjenje stepena eutrofikacije, pogotovo u sistemima kao što je Bokokotorski zaliv, gdje je slaba dinamika strujanja vode”, zaključuje se u rezimeu dokumenta koji je uradila Agencije za zaštitu prirode.

Odgovorni u državnoj administraciji koji se bave zaštitom prirode, pa time i zdravlja ljudi, nijesu našli za shodno da lani prate stanje zagađenja mora na hot spotovima

Izvještaj o prošlogodišnjem stanju morskog ekosistema je drastično redukovan u odnosu na ranije godine, pa je tako lani praćen kvalitet obalnih, tranzicionih (bočatnih) i morskih voda, proces eutrofikacije i bioindikatori. Kod sumarnog prikaza kvaliteta vode, u Informaciji nema uporednih referentnih vrijednosti niti tabelarnog prikaza, a isti je slučaj i kod eutrofikacije, dok su biondikatori (školjke dagnje) lani praćene na samo dva lokaliteta – uzgajalištu kod rta Sveta neđelja u Bijeloj i kod Instituta za biologiju mora u Dobroti, pri čemu opet nema detaljnih podataka o koncentraciji teških metala i ostalih zagađujućih materija u organizmu školjki koje su, kao takozvani filtratorni organizmi, odličan reper za prikaz opšteg stanja morske vode u kojoj žive.

Odgovorni u državnoj administraciji koji se bave zaštitom prirode, pa time i zdravlja ljudi, nijesu našli za shodno da lani prate stanje zagađenja mora na hot spotovima, koje je redovno praćeno prethodnih godina.

Brodogradilište Bijela, luka Bar, marina Porto Montenegro, te Dobrota kod Instituta za biologiju mora, dok je pozicija Luštica, kao nezagađena, bila referentna tačka za analizu podataka sa četiri problematične lokacije. U 2011. su uzorci vode sa tih hot spotova uzimani dva puta godišnje, u julu i novembru.

Rađene su analize teških metala, kao i supstanci iz grupa jedinjenja poliaromatičnih ugljovodonika (PAH), polihlorovanih bifenila (PCB), trimetil kalaj (TBT) i tributil kalaj (TMT). Na istim mjestima su dva puta godišnje, u julu i novembru, uzimani i uzorci sedimenata na morskom dnu radi analize prisustva teških metala u njima. Sediment, kao esencijalni, integralni, dinamički dio morskog ekosistema, je i potencijalni apsorber za mnoge hemikalije.

„U Crnoj Gori ne postoji institucija koja bi mogla samostalno da odradi predviđeni program monitoringa morskog ekosistema"

Iznad određenog nivoa, kontaminacija sedimenta može rezultirati negativnim uticajem, odnosno gubitkom biodiverziteta, a analiza sedmineta morskog dna u luci Bar, Porto Montenegru, Bijeloj i Dobroti 2011. je, gotovo u svemu, pokazala njihovu značajno veću zagađenost teškim metalima i opasnim hemikalijama od dozvoljene. Iste ili slične rezultate pokazale su i analize prisustva teških metala u mušljama uzetim sa tih lokacija, kao bioindikatorima.

“Rezultati ukazuju na značajne mjere opreza koje je neophodno preduzeti, kao i na neophodnost kontinualnog praćenja sadržaja navedenih polutanata u ovom izuzetno važnom segmentu životne sredine”, preporučuje se u izvještaju iz 2011. kada je u pitanju analiza stanja na “crnim tačkama “ na našem primorju.

Od svega toga, međutim, nema ni pomena u Informaciji o stanju životne sredine u Crnoj Gori za 2012. godinu, gdje to opravdavaju problemima u sprovođenju tendera.

„U Crnoj Gori ne postoji institucija koja bi mogla samostalno da odradi predviđeni program monitoringa morskog ekosistema. Stoga se, ranijih godina, potpisivao ugovor između Instituta za biologiju mora (IBM) i Centra za ekotoksikološka ispitivanja (CETI) o zajedničkom prijavljivanju na pomenuti tender. IBM je radio fizičko-hemijske i mikrobiološke parametre, dok je CETI bio zadužen za analizu teških metala i organskih zagađivača u vodi, sedimentu i bioti.

Međutim, 2012. konzorcijum ponuđača, koji su ranije radili monitoring, nije ispunio uslove učešća na tenderu, te je samim tim prvi raspisani tender propao. Drugi tender je bio početkom ljeta, ali samo za dio koji radi IBM i sa analizama se počelo u avgustu 2012. Period uzorkovanja za redovan monitoring traje od aprila do novembra.

Razlog zašto je u 2012. izostao monitoring hot spotova (voda i sediment) je kratak rok za dogovor te dvije institucije, kao i smanjen budžet koji je bio predviđen za morski ekosistem, s obzirom da se vrijeme za monitoring skratilo za četiri mjeseca, a time i troškovi predviđeni za taj segment“, saopšteno je „Vijestima“ iz Agencije za zaštitu životne sredine Crne Gore koju vodi Ervin Spahić.

Državna sekretarka za zaštitu životne sredine u Ministarstvu održivog razvoja i turizma Daliborka Pejović nije odgovorila na pitanja “Vijesti” zašto u Izvještaju za 2012. nema podataka o stanju crnih ekoloških tačaka na primorju, posebno sedimenata i bioindikatora na tim lokacijama, te ko je i zašto odlučio da te analize prestanu da se rade nakon što su pravljene nekoliko godina unazad.

Pejović je novinaru sugerisala da to pita Spahića, iako je upravo ona bila na čelu Agencije za zaštitu životne sredine tokom 2012.

Na pitanje da li to što su izostavili analize koje se rade na hot spotovima ima veze sa činjenicom da su neke od tih lokacija privatizovane i na njima se odvijaju za Crnu Goru značajne privredne aktivnosti, kao što je to slučaj sa Porto Montenegrom, odnosno da se planira njihova privatizacija u najskorije vrijeme u slučaju Luke Bar i brodogradilište Bijela, iz Agencije za zaštitu životne sredine su odgovorili da te „privatizacije nijesu bile faktor za nesprovođenje monitoringa na tim lokacijama.

„Naprotiv, smatramo da bi proces privatizacije brže tekao ako bi postojali podaci koji prikazuju trenutno stanje životne sredine na teritoriji koja se privatizuje“, poručili su iz Agencije.

Iz te institucije su poručili „Vijestima“ da odgovore na pitanje da li je i šta učinjeno tokom 2012. u Porto Montenegru na uklanjanju nanosa teškim metalima zagađenih sedimenata morskog dna i grita iz akvatorijuma marine, a što je moralo da bude urađeno u skladu sa privatizacionim ugovorom za Arsenal iz 2006. i tadašnjom ponudom današnjeg zakupca te lokacije, kompanije “Adriatic marinas”, potraže od Savjeta za privatizaciju i Uprave za inspekcijske poslove.

Problemi ostali u arhivi

Teškim metalima zagađeni sedimenti na dnu mora, zbog kojih je Vlada, pored ostalog, pravdala zatvaranje tivatskog Arsenala, još su na dnu sadašnje marine Porto Montenegro, što pokazuju i tri posljednja izvještaja o stanju životne sredine u Crnoj Gori iz 2009, 2010. i 2011.

“Rezultati analize pokazuju da su sedimenti brodogradilišta Bijela i Remontnog zavoda u Tivtu opterećeni otpadom koji se stvara prilikom pjeskarenja brodova.

Otpad od pjeskarenja, odnosno sediment pomiješan sa njim, opterećuje životnu sredinu mora sa visokim sadržajem metala, i organskih komponenti sa dugotrajnim posljedicama po živi svijet u moru, počev od problema koje mogu izazvati organo kalajna jedinjenja (vrlo toksična za mnoge vrste vodenih organizama, kada su prisutni u izuzetno malim koncentracijama izazivaju strukturne promjene rasta i smrt kod vodenih ljuskara, mekušaca, dagnji i drugih školjki), zatim polihlorovani bifenili (perzistentne organske komponente na listi jedinjenja Stokholmske konvencije) i poliaromatski ugljovodonici.

Sve ovo ukazuje da se u rješavanju problema nalaženja grita u sedimentu mora što prije ozbiljno prići sa konkretnim rješenjima o načinu uklanjanja istog”, piše u Informaciji o stanju životne sredine za 2009. koju je pripremila Agencija za zaštitu životne sredine. Izvještaj iz avgusta 2010. pokazuje da su u sedminentima sa dna Arsenala i dalje najveći sadržaji teških metala u odnosu na sve četiri hot spot lokacije na primorju koje su pod posebnom lupom stručnjaka.

Ni Informacija o stanju životne sredine za 2011. nije nimalo ohrabrujuća.

( Siniša Luković )