Evropa, ali samo u centru grada

Šetati glavnom ulicom mog grada, Prištine, prava je milina. Naročito ako je dan sunčan, pa su stolovi ispred restorana puni nasmijanih ljudi, a široko šetalište bruji od igre radosne djece. Fasade sa obje strane centralnog Trga Majke Tereze kao da se utrkuju koja je ljepša. Moderni hoteli, blještave zgrade, fontane i šetališta krase centar grada koji je pretrpan desetinama restorana i kafeterija u kojima se služe jela svjetskog kvaliteta i, za mnoge, najbolji espreso na Balkanu, ako ne i šire.

Ne preterujem. Svaki stranac koji je došao u Prištinu, naročito posljednjih par godina, naići će u centru grada na pravi evropski duh. Trg Majke Tereze bi mogao umjesto ovoga grada biti deo centra Štutgarta, Strasbourga, Graza, Varšave, ili Birmingema. A Prištinski restorani su dostojni boljih kvartova Londona, Pariza, Berlina ili Brisela.

Espreso i makijato mogu se mjeriti sa onim iz Rima, isto kao što su paste i pice prave napolitanske; da ne pričam o odjeći i obući šetačica i šetača – koje kao da su došle direktno iz milanskih modnih kuća.

* * *

Kao što rekoh, ovakva razglednica nije izmišljotina niti pretjerivanje. Centar Prištine izgleda potpuno evropski. U posljednje vrijeme je sve manje uličnih prodavaca cigareta i kineskih igračaka, a sve više legalno montiranih tezgi sa cvijećem, kokicama, američkim krofnama, sladoledom u vrelim ljetnjim danima, i pečenim kestenom koji dolazi sa početkom jeseni. Osim klasičnih restorana i super-modernih hotela i pivnica za mlađe, šetalište u centru grada nudi i bioskop u kojem se mogu pogledati najnoviji svjetski hitovi, čak i u 3D tehnici, i prodavce starih knjiga gdje se može svašta naći.

No, iako potpuno istinita, ovakva razglednica Prištine daje sasvim pogrešnu sliku o gradu.

Realnost glavnog grada Kosova se ipak ne može naći na Trgu Majke Tereze. Prava Priština je u kvartovima grada koji su, iako nisu daleko od centra – neki samo par minuta hodanja – potpuna suprotnost evropskom sjaju centra.

Veliki dio građana Prištine živi u naseljima koja su još u izgradnji, po nedovršenim zgradama do kojih vode putevi koji nisu svi asfaltirani, od kojih neke čak nemaju završenu infrastrukturu - u većini naselja nema dovoljno vode, a u nekima je veliki problem kanalizacija (neki imaju problem što je nemaju, a neki što je imaju, ali nedovoljno, pa su poplave u vrijeme kiša redovna pojava).

Po mnogim prištinskim zgradama izgrađenim posle rata, veliki problem je bezbjednost gradnje, pošto se ispostavlja da nisu ispoštovani nikakvi standardi, a neki su neboderi čak izgrađeni na kliznom zemljištu. Ove nedjelje je jesenja kiša izazvala klizišta i urušavanje par puteva u novim gradskim naseljima, tik pored velikih nebodera, pa mnogi građevinari upozoravaju da idemo u susret katastrofi jer su neke zgrade u opasnosti da se potpuno sruše zbog toga.

Veliki (za izbore veoma značajni) dio Prištine su i naselja u kojima ima više nelegalno izgrađenih kuća, čiji su (isto tako ilegalni) priključi na mreže električne energije, vode i kanalizacije već izazvali mnoge probleme, a da ne pričam o stresu koji dolazi sa životom u kućama izgrađenim jedna pored druge, bez tortoara i dvorišta, sa neprestanom bukom automobila, kojih u Prištini kao da ima više nego stanovnika.

Po Prištini nisu rijetkost ogromne rupe/temelji koje prokopavaju graditelji novih zgrada, od kojih neke nisu ograđene, pa se desi da ljudi noću rizikuju prolazeći po gradu. Prije par dana je jedan nesrećni radnik neke benzinske pumpe, po završetku posla, oko 22 časa, u tami (zato što nije bilo uličnog osvetljenja) i po kiši, pao u jednu takvu veliku rupu i izgubio život.

No, ovakav rizik nije poznat za većinu stranaca i lokalnih vlastodržaca i političara, jer malo ko od njih ikada zalazi po ovim djelovima Prištine, u kojima ogromna većina stanovnika grada živi svoje komplikovane živote. Većina moćnika radi samo u onom centralnom, evropskom dijjelu glavnog grada Kosova, u čijoj se blizini nalaze skoro sve političke institucije i institucije vlasti, a za svoje porodice su obezbijedili velike kuće u ekskluzivnim naseljima grada koji su nedostupni “običnim smrtnicima”.

* * *

Ne bih da pričam o drugim mjestima po regiji, ali sam tokom mojih kraćih posjeta Tirani, Podgorici, Beogradu i Skoplju, mogao primijetiti dozu evropskog sjaja u centrima ovih gradova, sličnu ovoj koju imam u centru rodne Prištine.

Poznanici mi pričaju da je taj sjaj i u ostalim balkanskim prijestonicama lažan i da je život potpuno drugačiji tamo gdje žive građani. Bez sjaja i raskoši, u nekim slučajevima i u uslovima nedostojnim čovjeka.

Možda onima na vlasti i vćini u politici to ne smeta mnogo, pošto im nije dio svakodnevnog života. No, siguran sam da ove zemlje balkanske neće postati istinski evropske dok se duh Evrope ne bude proširio po cijelim gradovima, do svih građana.

U kosovskom slučaju, to znači da će biti potrebna ne samo bolja gradnja i kvalitetniji putevi, kanalizacije i vodovodi, već i instaliranje novog mentaliteta koji će vlasti t pretvoriti u servis građana. Za to nam trebaju neki novi ljudi. U stvari, mnogo novih ljudi.

( Agron Bajrami )