Hram Hristovog vaskrsenja u Podgorici: Raskoš kao u doba Vizantije
U kripti su vrata i kapiteli sa duborezom grbova svih crnogorskih vladara. Nekih vrata na hramu ne bi se postidjela ni Aja Sofija
Na 1700. godišnjicu Milanskog edikta, Podgorica dobija hram Hristovog vaskrsenja koji, kako kažu graditelji, podsjeća na ranohrišćanske svetinje.
Sveštenik Predrag Šćepanović napominje da je taj sakralni objekat, koji će se osveštati 7. oktobra, u sebi sintetizuje istoriju Crne Gore, kao i stilove istoka i zapada.
Šćepanović ističe da je Podgorica bila jedini glavni grad u Evropi bez takvog, “sabornog hrama”. Iako je početkom devedesetih, kada je krenula priča o gradnji, bilo ideja da hram bude na Gorici, Šćepanović smatra da je izgrađen na najboljem mjestu.
“Hramu je tu bilo mjesto iz više razloga. Tu se nalaze tri 'sloja' groblja iz 9, 16. i 19. vijeka. Upravo su grobovi uz hramove najveće svetinje i groblje uvijek rodi crkvu. Tu je 1925. izgrađena crkva. Osim toga, ima jedan zapis Andrije Jovićevića koji govori da je tu bila jedna crkva iz doba kralja Milutina iz 14. vijeka koju su gradili Momišići, koji su tu došli iz sela Momoš kod Prizrena”, kaže Šćepanović.
Sveštenici bi svakako bili srećniji da hram nijesu okružile zgrade, ali se nadaju da će “te ljude koji žive u tim zgradama zvono dozivati”.
“Da dolaze u hram od kojeg oni već imaju 'koristi' jer sada je najskuplji kvadrat u tom dijelu grada. Na drugoj strani potrudićemo se da osatak prostora ostane slobodan i da se hramu može prići sa svih strana”, priča Šćepanović.
Ideja o gradnji, priča sveštenik, rodila se početkom 20. vijeka, ali trebalo je da prođe skoro sto godina da bi 1993. godine bio postavljen kamen temeljac.
U vremenu duboke ekonomske i političke krize, u prvoj polovini devedesetih, Srpska pravoslavna crkva je imala značajan društveni uticaj, obilato pomognuta od države. Odnos dugovječne vlasti prema graditeljima podgoričkog hrama, ipak se mijenjao po principu toplo-hladno, pa je lokalna samouprava 2004. godine čak prijetila rušenjem i sancijama zbog navodne nelegalne gradnje. Iste godine, u jednom saopštenju podgoričkog SNP-a kaže se da je “Milo Đukanović kao predsjednik Republike poklonio pozlaćeni krst i prisustvovao njegovom podizanju na kupolu hrama”.
Naporedo sa politizacijom, podrška bogatih i uticajnih pojedinaca je stizala čak i u vremenu kada je prosječna plata bila ispod granice siromaštva. Izgradnja hrama je, kako tvrdi u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, do sada koštala šest i po miliona eura. Za uređenje okoline hrama, kako kaže sveštenik Šćepanović, trebaće još između 500.000 eura, a možda i čitav milion.
“Priloge ne mjerimo visinom iznosa, jer je po onoj jevanđeljskoj veća ljepota koju je dala udovica negov ono što su dali bogataši, moram reći da je najveći priložnik vjerni narod. Od većih priložnika tu je Vlada, srbijanske kompanije Dunav, Telekom, NIS, kao i privrednik Miodrag-Daka Davidović”.
Iako se o tome godinama priča, Šćepanović kaže da među političarima nema registovanih priložnika. Kada je riječ o pomoći Vlade, Šćepanović kaže da je država dala skoro 1,75 miliona maraka.
“Isto tako je tačno da je veliki dio toga novac državi vraćen kroz plaćanje PDV-a, iako je članom 26 stav 9 Zakonu o porezu na dodatu vrijednost, promet vjerskih proizvoda i usluga oslobođen plaćanja PDV-a”.
Hram koji je projektovao beogradski arhitekta Predrag Ristić, autor projekata 88 crkava, u graditeljskom i umjetničkom smislu trebalo bi da predstavalja simbiozu istoka i zapada, vizantijskih, raških i primorskih stilova.
Protomajstor inženjer Momčilo Stanojević, direktor gradnje hrama, napominje da je iznad oltara freska Silazak duha svetoga na apostole i sve zemaljske narode.
“Njena površina je 320 kvadrata i na njoj će će naći sve rase i sve nacije. U tome je smisao priče”, rekao je Stanojević.
Osim dominantno domaćih materijala gradnje u hramu su zastupljeni i djelići mozaika sa svih meridijana: zeleni mermer iz Indije, zvona livena u Rusiji, polieleji (lusteri) pravljeni u Ukrajini, neke freske iz Bjelorusije.
Hram u graditeljskom smislu povezuje različite epohe u istoriji ovih prostora pa je jedan pirg (kula) posvećen Svetom (Jovanu) Vladimiru, a drugi Simeonu Mirotočivom.
“Mnogi kad uđu u hram zbog raskoši pomisle da je riječ o bogomolji iz perioda Vizantije ili nekom ruskom hramu iz prvih vjekova koji se obnavlja. Iako su, kada je počela gradnja mitropolita Amfilohija pitalo, zašto to radiš, Crnogorci nijesu pobožni - sada vidimo da je svaki trud bio vrijedan i da je i ovoliki prostor premali da primi one koji su se molitvom pripremili za pričešće”, priča Šćepanović.
Luster najveći u Evropi 2.800 kvadrata pozlate
Protomajstor inženjer Momčilo Stanojević, direktor gradnje hrama kaže da je ova građevina jedinstvena po sistemu gradnje i po mnogim motivima koji su utisnuti u njegove megalite. “Na fasadi su megaliti, kameni blokovi skupljeni u okolini Podgorice koji su netaknuti montirani na fasadu. Tu je i danilovgradski mermer maljat sve do kubeta. Druga osobenost je to što je kompletna pozadina freska rađena u pozlati.
To je posljednji put tako rađeno prije 800 godina kada je građena Studenica. Umjesto lapisa i one plave boje koja simbolizuje nebeski svod u raju ovdje je rađena pozlata. Sigurno ima oko 2.800 kvadrata pozlate”, objašnjava Stanovjević.
Hram ima najveće zvono na Blakanu od 11 tona, ali vjerovatno i jedno od najmanjih od tri i po kilograma. “Imamo polielej (luster) u naosu (centru hrama) u čijem je središtu horos - centralni luster od 1.200 kilograma koji je liven od bronze koji je najveći u Evropi.
Ostali polieleji su oltaru od 350, zapadnoj apsidi 250 i 14 u nišama od po 50 kilograma. Imamo jedinstven slučaj da u naosu na podu imamo mozaik od 14 kvardata Nojeva barka. Mislim da je jedinstven i po kamenoj plastici i da je odmah iza jeruslimskih hramova”, kaže protomajstor.
Duklja, Prevlaka Gradina Martinićka...
Protojerej Dragan Mitrović, akademski vajar koji se crkvenom arhitekturom bavi 30 godina, trudio se da u kamenoj plastici, spoljašnjosti i unutrašnjosti hrama nađe mjesta za svaki vrijedni detalj iz crnogorske istorije.
“Zato tu možemo naći sve što je vrijedno nasljeđe Crne Gore počev od Duklje, preko Prevlake, Gradine Martinićke i kasnijih vremena, dakle sve ono što je vjekovima građeno i stvarano na ovom prostoru. On će zbog toga biti jedinstvena sveta galerija svega vrijednog što se dešavalo u arhitekturi i kulturi Crne Gore od prvih vjekova ranog hrišćanstva, preko preromanike, romanike i ostalih epoha i uticaja”, objašnjava Šćepanović.
Na stubovima, vratima, lukovima, kamenim pločama uklesani su biblijski, ali i motivi iz istorije Crne Gore od obodskog slova do grbova vlastele.
“Na megalitima (stubovima) imate motive iz Starog i Novog zavjeta, tu je i podgorička čaša ili diskos koja se čuva u Petrogradu kao relikvija od neprocjenjive vrijednosti. Tu je 14 vrata u bronzi na kojima gore imamo scene iz Starog i Novog zavjeta, a dolje grbove svih crnogorskih vladara.
Drvena vrata u kripti gdje imate u duborezu grbove svih crnogorskih vladara i na kapitelima imate grbove vladara. Nekih vrata na hramu se ne bi postidjela ni Aja Sofija. Tu nema replika, nego je u njega utkana čitava naša istorija i kutura”, kaže Stanojević.
Galerija
( Miodrag Babović )