Maja Šofranac: Put slobode i samospoznaje

Predmet interesovanja u psihološkom i likovnom smislu Maje Šofranac je savremeni čovjek, kojeg slikarka predstavlja u neuljepšanom tijelu, ogoljenom, koje podsjeća na rendgenski snimak - kao živi organizam sa svim svojim sastavnim dijelovima - kostima, mišićima, venama, kapilarima, krvotokom i drugim organima.

Slikarka se ne povodi za ukusima šire likovne publike, tačnije ne udvara se, i nema potrebu da se joj se svidi, ona na direktan i koncizan način predstavlja savremenog čovjeka, razotkrivenog u fizičkom i duhovnom smislu, pozivajući na proces individuacije ili samospoznaje.

Boja je u funkciji crteža, koji je primaran u građenju figuracije, jedino kad predstavlja slike, gdje se figura multiplicira, u više bića, koja se u slojevima preklapaju, sa teksturama koja daju ubjedljivost i snagu predstava, koloritom akcentuje i stvara unutrašnji i nezavisni život. Preklapanje i prožimanje dvije ili više figura simbolišu različite slojeve jedne iste ličnosti.

Čovjek kao da je hiberniran u trenutku, zaustavljen u vremenu, i treba ga osloboditi da bi pronašao svoj sopstveni put i ostvario misiju svog postojanja.

Čovjek je velikim dijelom nesvjesno biće, ukalupljeno u mali, često klaustrofobični prostor, te slikarka želi sugerisati na proces osvješćivanja čovjeka i njegovih potisnutih sadržaja i slika kolektivno-nesvjesnog, kao i suočavanje sa negativnim aspektima psihe-sjenke, koja živi u svakome od nas i koja nas zastrašuje.

Princip dualiteta, metafizika suprotnosti: pozitivni i negativni dio ličnosti sa impulsima svog nesvjesnog duha, projektuju se u vanjski svijet. Ponavlja se obrazac, prolazimo kroz život podržavajući svijet u kome smo nekada živjeli. Sfera svijesti je samo mali dio totalne psihe.

Tijelo je naše ogledalo koje razdvaja vidljivo od nevidljivog, fizičko od metafizičkog i stvarno od nestvarnog. Maja suočava čovjeka sa samim sobom, želi da ga izvuče iz svakodnevice.

Pomjeriti se iz starog obrasca u novi je proces koji zahtijeva transformaciju, evolucija jedne osobe je važna kao i stvaranje galaksije. Jer čovjek je mikrokosmos makrokosmosa ili Univerzuma i sve snage i sile tog univerzuma se mogu naći u njemu.

Slikarka na radovima predstavlja proces psihologije čovjeka, njegov razvoj i unutrašnji život. Individuacija kao samoostvarenje ili kao samoispunjenje.

Iz ciklusa "Silicone man"

Za slikarku, ljudi nisu u stanju da izaberu sopstveni put, već im se taj put nudi od “kolektivno svjesnog“ – porodice, društva, koja nameću svoje norme; kalupe ponašanja i mišljenja a koja su najčešće suprotne pojmovima etike, bez koje nema prave individuacije. Svaki pojedinac je u suštini sam, u svom okruženju, tj. Realnosti koja utiče na njegov život.

Sa druge strane, ti pojedinačni ljudi sa svojim ličnim prostorima su organizovani u grupe-porodica, društvo, prijatelje. Radovi su po tom konceptu bili izloženi u frizovima ili grupama radova, koji zajedno stvaraju jednu cjelinu. To prvo predstavljanje je bilo u Udruženju likovnih umjetnika Crne Gore, pod nazivom „Svi“.

„Samo ličnom individuacijom, svojom ličnom svrhom postojanja u današnjem svijetu nalazimo „pravog“, iskonskog Sebe u Sebi.” (Karl Gustav Jung)

Slikarka koristi više grafički pristup radovima, sa svim šrafurama i intervencijama. Na grafikama iz ciklusa “Ljudi“ dim. 66x162, duguljastim formatima, crno-bijelim otiscima, znalačkim crtačkim umijećem, ušla je u studiju i analizu nekih djelova kostura, lobanje, portreta lica ili grudnog koša, izdvajajući ih često bojom, kako bi ih istakla u prednji plan.

Negdje je postavila figuru preko figure, naglašavajući dvojnost psihe, kao da je prednja figura evoluirala u odnosu na onu prvobitnu. Potezi su oštrog karaktera, jakog crno bijelog kontrasta, negdje izlaviranog prostora, i ekspresivnog naboja. Gestualnost je naglašena.

Figura kao da je pritisnuta i zarobljena u suženom prostoru, što sugeriše i na suženu svijest čovjeka, akcenat je na psihi.

Crtež je slobodan, i ujedno precizan i iskontrolisan, anatomski studiozan. Negdje ljudska figura izlazi iz druge, kao neko drugo astralno tijelo ili duh, sa paranormalnim prizvukom. Interesovanje je i za prikazom i muškog i ženskog pola, koje čine niz. Grafike i crteži iz ciklusa „Nukleusi“ dim. 100x70 cm, sa idejom fetusa kao jezgra života, označavaju začetke u materici, embrion stvaranja u svim fazama, crtež je negdje obogaćen i bojom i valerom.

Radovi iz Pont Avena u Francuskoj, gdje je začet ciklus “Svi“, su rađeni u tehnici monoprinta-direktnim otiskom crteža sa ploče. Sve je počelo sa ciklusom portreta 66x80 cm, gdje joj je sama tehnika ručnog štampanja i izvođenja neponovljivog otiska, kao što je čovjek neponovljiv, počela usložnjavati crtanjem preko otiska ili ponovnim štampanjem novog crteža preko već odštampanog otiska, što je preduzimala kod većine radova.

Ciklus „Ljudi“ na pleksiglasu vel. 172X66cm - su razvila još dva ciklusa „Nukleusi“ i „Nadljudi“. „Nadljudi“ su idealna slika čovjeka, predstavljaju savršenog čovjeka, ideal.

Slikarka koristi uljane stikove i interveniše sa njima, kao i uljanu i štamparsku boju i akrilike, sa kojima postiže mat efekte. Radi istovremeno više slika i u ciklusima. Postavlja ugrubo i spontano crteže, pa ide ka preciznijem i promišljenijem radu, detalje razrađuje do renesansne studioznosti. Voli da slika danju.

Koristi hamer papir na kojem izvodi printove sa crtežom.

Maja Šofranac je radila sa američkim muralistom Džonom Pjuom

Predstava čovjeka sa svom fizičkom slojevitošću (kosti i mišići) u jednom zamrznutom trenutku, se ponavlja po „šemi“, koja je u osnovi ista, ali je zapravo jedinstven svaki rad po načinu na koji je ta šema „ispunjena”, iako su ljudi po svojim osnovnim psihološkim sposobnostima, svojstvima i funkcijama, kao i po osnovnom fizičkom izgledu i procesima u tijelu u osnovi isti.

Rođenje i Smrt kao ciklusi koji se ponavljaju u beskonačnost, koja nema nikakvu vezu sa veličinom a vječnost sa trajanjem i vremenskim razmacima. Prolaznost i egzistencija, ako se određujemo prema prolaznom i zemaljskom stvaraoci smo i bića iznad svih bića na zemlji a u poređenju sa Apsolutnim i božanskim ništavna smo prašina.

Osnovna misao njenih slika, crteža, grafika, je da individua mora biti svjesna svojih moći - svoje kreativnosti u sebi i ograničenja, to je put Slobode.

Gledajući drugog čovjeka koji je ogledalo, odnosno, projekcija našeg nesvjesnog i igra onu ulogu koju smo mu mi dali, postavljene figure prelaze jedna u drugu i tako se ostvaruje zamjena, supstitucija.

Video rad - Individuacija – sazrijevanje, je ostvario bržu komunikaciju i vezu sa likovnom publikom u Udruženju likovnih umjetnika Crne Gore u Podgorici, jer je savremenim sredstvima uz čulne i vizuelne senzacije dočarao čitav jedan razvojni put i faze umjetničkog stvaranja neposrednijim video zapisom. A to je ujedno i proces individuacije i sazrijevanja umjetnika ili savremenog čovjeka.

Interesovanja za savremene tehnologiju, medije, kompjutere od kojih su svi zavisni, street art, potreba za eksperimentisanjem logičnim slijedom su doveli do novog ciklusa nastalog u Americi, Silicone man.

Vizuelno složena smo bića, ali se i sve više udaljavamo od svoje prirode i postajemo mašine sa zvučnim efektima. Slika i ton, kao nova realnost, istovremeno - sinhronizovano smjenjivanje slike i tona, inspirišu slikarku da istražuje i nadograđuje svoju poetiku. Čovjek u trivijalnoj svakodnevici postaje robot sa ugrađenim čipovima, šemama aviona, mehanizama, kompjutera, Silicone man - ciklus gdje je dat akcenat na pokret, dinamiku, brzinu.

Ljudska figura je i dalje neiscrpan izvor istraživanja a iskustvo umjetnice, koje je stekla u Americi na zajedničkom radu sa muralistom Džonom Pjuom u njegovom ateljeu, svakako će dalje primjeniti kao dragocjeno iskustvo u građenju likovnog senzibiliteta. Nagomilano iskustvo, poznavanje druge kulture, ulaženjem u hiperrealizam i iluzionističko slikarstvo, rad u studiju, kao u renesansnoj alhemičarskoj radionici, je uticalo na slikarstvo Maje Šofranac, umjetnika velike stvaralačke energije i potencijala.

( Natalija Đuranović )