Strateško planiranje

Sa značajnim rizikom da bude protumačeno akademizmom, u vremenu kad se čitav region suočava sa više-manje sličnim problemima finansijske konsolidacije kojom se želi uvesti red u sistem javnih finansija postupnim dovođenjem do nivoa održivosti, uz rezove i mjere koje tangiraju naša, tako prirodna, životna očekivanja i težnje, priča o strateškom planiranju čini samo pokušaj da se skrene pažnja na značaj dosljednosti u razvijanju sistemske sposobnosti spoznaje varljivih društvenih i ekonomskih tokova kojim će svijet ići u godinama koje su pred nama.

Ovo tim prije što, živeći u otvorenom sistemu, senzitivnom na sve promjene u okruženju, postaje veoma važno učiniti imanentnim sposobnost da se analiziraju procesi koji oblikuju sadašnjost i sagledati budućnost i perspektivu u izuzetno zamršenim odnosima znanih i neznanih varijabli koje će uticati na razvoj događaja. Uostalom, samosvijest o potrebi ovladavanja i upravljanja procesima razvoja čini mjeru uspješnosti i civilizacijskog progresa.

Povod je, neminovno, sveprisutna ekonomska kriza koja je, u silini svog destruktivnog djelovanja, proširila uticaj na sve sfere života i eklatantnim poremećajima čak i najmoćnije aktere svjetske ekonomije uputila na preispitivanje svojih razvojnih opcija, validnosti modela makro-ekonomskog projektovanja i traženje rješenja i puteva koji čine odgovor na izazove koji predstoje.

Upravo s tim u vezi, vrlo intrigantnom se učinila najava mogućnosti, uz sve rezerve o pouzdanosti i utemeljenosti informacija, saradnje SAD i EU na nekoj od formi slobodne trgovine što bi omogućilo da se, u dobroj mjeri, relaksira uticaj krize i pokrene tako poželjan rast obima međunarodne trgovine i sam ekonomski rast. Naravno, pritom su legitimna i mišljenja pojedinih eksperata da to, ustvari, predstavlja pokušaj prekompozicije snaga u svjetskom ekonomskom poretku i stvaranje protivteže nadolazećim uticajima dalekoistočnih prosperitetnih ekonomija.

U svakom slučaju, na sceni je zabrinutost za mogućnosti i puteve razvoja i očuvanje onih integrativnih niti u okviru kojih svijet želi da sačuva univerzalne vrijednosti koje baštini zajednica na ovom stupnju razvoja.

Svakako da, u tom svijetu burnih događanja, Crna Gora, praveći izbor ka otvorenosti sistema i evropskim integracijama, uz sve rizike izloženosti raznovrsnim uticajima, generalno održava kurs koji ide u susret događajima, mada uz još širok prostor za potreban oprez pred novim izazovima i razvijanje sposobnosti da se autentični nacionalni interes očuva i eksponira kao model uspješnosti i održivosti.

Duga je geneza našeg odnosa prema fenomenu planiranja razvoja kao »svjesnoj i intelektualnoj ljudskoj djelatnosti usmjerenoj ka postizanju optimalnog odnosa između ciljeva kojim se teži i raspoloživih sredstava«, odnosno »osobini kreativnog predviđanja problema i iznalaženja rješenja za ostvarenje nekog strateškog cilja od kojeg zavisi opstanak sistema u realnom okruženju«.

Od direktivnog državnog plana sa krutim naturalnim određenjima u projekcijama budućnosti smještenim u vremenu obnove i industrijalizacije, pa sve do relativizacije potrebe funkcija jakih institucionalnih formi makro-ekonomskog planiranja u uslovima djelovanja tržišnih mehanizama.

Bez namjere da se kroz, u ovoj prilici, neprikladni istoricizam određuje uspješnost i podobnost određenih modela i pristupa projektovanju razvoja, treba reći da svijet razvijenih ekonomija sve više prepoznaje potrebu strateškog usmjeravanja razvoja i realokacije resursa, ne dovodeći pritom u pitanje suštinu tržišnog koncepta ekonomije sa konkurencijom i konkurentnošću u biti pokretačkog poriva da se bude bolji i uspješniji.

Svakako da upravo impulsi preduzetničke inicijative, koja je osnovni motivator razvoja, predstavljaju dragocjene pokazatelje za sagledavanje suštine procesa i smjera u kojem se kreće ekonomska aktivnost zasnovana na interesu i profitu preduzetnika. Kriza nam je, međutim, ukazala i na nesavršenosti sistema kontrole i usmjeravanja određenih procesa koji ciklično dođu kao opomena za naše predstave o svijetu ekonomskih zakonitosti u kojem postoji i upliv snažnih efemernih neekonomskih faktora, karakterističnih za ljudsku pohlepu i neobjašnjivu prirodu odnosa prema materijalnom.

Uređeni sistemi i civilizovana društva, u svakom slučaju, teže da, kroz usavršavanje procesa strateškog planiranja, usmjeravaju razvoj u poželjnom pravcu podstičući pritom doprinos i razvoj kreativnih snaga svakog pojedinca, dajući mu šansu da u stimulativnom ambijentu ostvaruje ličnu poslovnu afirmaciju, razvijajući istovremeno svijest o uzročno-posljedičnom odnosu ličnog doprinosa i koristi i snage opšteg sistemskog okvira.

Utvrđujući Nacionalni plan razvoja Crne Gore 2013-2016, kroz njegovu III komponentu, snažno je izražen odnos potrebe stvaranja uslova za implementaciju postulata strateškog planiranja sa mjerama edukacije i osposobljavanja za poslove strateškog planiranja na makro-ekonomskom i sektorskom nivou sistema.

Svakako da je vrlo važno da je, u tom kontekstu, poslata poruka sektoru privatnog preduzetništva o potrebi strateškog osmišljavanja, vođenja i usmjeravanja biznisa kao uslova za dostizanje konkurentnosti i održivosti poslovnih ambicija.

Ohrabruje, pritom, što se statistički sistem podrške ovim procesima vidno unapređuje usvajanjem standarda kompatibilnosti sa međunarodnim zahtjevima i proširivanjem obima egzaktne ponude informacija neophodnih za donošenje strateških odluka u sferi makro-ekonomije i odluka koje omogućavaju promptne reakcije u sferi biznisa. Dostupnost kvartalnih podataka o BDP-u i razvoj biznis statistike, u tom smislu, su, u svakom slučaju, na liniji savremenih zahtjeva.

Sagledavajući viziju razvoja kroz Nacionalni razvojni plan, sektorske strategije i Pretpristupni ekonomski program 2012-2015. koji, u procesu usaglašavanja i kontrole na evropskom putu, nailazi na pozitivan prijem kod evropskih institucija, Crna Gora, i pored svih teškoća, pokazuje razvijenu svijest o značaju sposobnosti za primjenu naučno fundiranih postupaka i modela strateškog planiranja.

Ovih dana se aktuelizuju razmišljanja o modelu, odnosno strategiji održivog razvoja koja bi, u izvjesno stabilnijim realitetima, dominantno bila koncentrisana na rast domaće štednje, povećanje produktivnosti, konkurentnosti i snažniju orjentaciju na izvoz.

Do tada treba proći Scile i Haribde naporima koji se čine da se smanjuju troškovi javne potrošnje, uspostavi održivost javnog duga, podstiče privredna i investiciona aktivnost i rast prihoda u budžetu, uz dosljednu primjenu mjera finansijske discipline, s uvođenjem u legalne tokove aktivnosti iz sive zone i redovnošću izvršavanja poreskih obaveza, te naplatu zaostalog poreskog duga što, u cjelini, sa procesima strukturnih reformi, karakteriše aktuelni proces uspostavljanja stabilnosti i održivosti javnih finansija.

( Borislav Ratković )