Kriza 60-godišnjaka

“Evropa je dosadna: hvala Bogu, i zbog vas i zbog nas“, kazao mi je jedan sagovornik. „Danas, drama se dešava na Bliskom istoku, rast u Aziji, nada u Africi i Latinska Amerika je bliskija sa Sjedinjenim Državama. Evropa je nigdje - postala je izgubljeni kontinent“.

U ovom komentaru se, naravno, može osjetiti malo provokacije, a puno ironije. Prije nekoliko godina, njegov autor je bio visoki zvaničnik u američkoj demokratiji; sada je ključna figura u njujorškom establišmentu. Njegova provokacija ističe tužnu realnost koju Evropljani moraju da prihvate i da se sa istom suoče: Ameriku više ne interesuje Evropa.

Da, proširenju Evropske unije od 2004. prethodilo je širenje NATO ka istoku. Ali to nije stvorilo ključnu razliku; na kraju dana, Amerika takođe gubi interesovanje za NATO, što se vidi iz ne baš ubjedljivog angažmana u Libiji i neopravdano lošeg u Avganistanu.

Ranije ovog mjeseca, održao sam govor u Vašingtonu pod nazivom „Olandova Francuska: godinu dana poslije“. Prosječna starost prisutnih je bila znatno veća od moje (a ja imam 66 godina). Kompleksnost francuske politike ne zanima mlade Amerikance - i zašto bi? Da li bih imao mlađu i brojniju publiku da je moj govor nazvan „Merkelina Njemačka uoči predstojećih izbora“?

Dok mladi Evropljani traže posao i preduzetničke mogućnosti u Americi, mladi Amerikanci u Evropu dolaze kao turisti. Za njih, Evropa je kontinent-muzej-mjesto da se bude, ne mjesto da se u istom radi.

Ravnodušnost u Evropi nije od nedavno, ali se produbila posljednjih godina. Od kraja Hladnog rata, Evropa nije više bila prva linija odbrane Sjedinjenih Država. A, od kraja Balkanskih ratova, bezbjednosni problemi kontinenta su nestali (osim na marginama, kao onih u Gruziji, ili potencijalnih prijetnji koje proističu zbog blizine, posebno arapskog svijeta).

Mnogi američki intelektualci koji su nekada bili zainteresovani za socijalni model Evrope zainteresovali su se za druga istraživačka polja ili su u penziji, bez novih generacija koje bi ih zamijenile. Učenje evropskih jezika više nije popularno u američkim školama, uz izuzetak španskog. Mandarinski je dijelom postao novi francuski, ali uz jednu veliku razliku: jezik Molijera je bio kulturno oruđe, ne (ili ne u potpunosti) instrument ekonomskog uspjeha.

Naravno, bilo bi pogrešno prenaglasiti razočaranost i otišlo predaleko sa samokažnjavanjem. Evropa i dalje postoji u Sjedinjenim Državama, mada vjerovatno više među administrativnom i političkom elitom Vašingtona nego u svijetu njujorškog biznisa i finansija, uprkos fundamentalnom značaju transatlantske trgovine za obje privrede.

Međutim, da li je Amerika zainteresovana za cijelu Evropu ili samo za njene djelove? Amerika predsjednika Baraka Obame, koja je donijela mudre odluke po pitanju troškova vojnih avantura u Iraku i Avganistanu, srećna je što može da računa na intervencionističke tradicije Velike Britanije i Francuske. Od Libije do Malija, Francuska i Britanija se u velikoj mjeri vide kao produžena ruka Amerike, koja sve više oklijeva da pošalje svoje trupe - pa i oružje. Slično tome, za američku vladu, kao i za kineske lidere, Njemačka je postala ključni ekonomski akter Evrope.

Naravno, suočena sa kineskom ekonomskom snagom, Amerika bi bila sretna da stvori ujedinjeni front – naročito na polju trgovine – sa kontinentom koji je i dalje vodeća komercijalna sila u svijetu. Ali, interes Evrope u zaključivanju predloženog sporazuma o slobodnoj trgovini između EU i SAD je možda još snažniji. Bez Amerike pored sebe, Evropa bi bila ranjiva u odnosu na sve veći uspon Kine nego što bi Amerika bila bez EU.

Dakle, Evropa je potrebna Americi, ali samo na marginama. Evropi je, s obzirom na trenutnu podjelu i rastući jaz između sjevernih i južnih ekonomija, i dalje potrebna Amerika. U bezbjednosnom smislu, Evropa bi bila veoma usamljena bez SAD – bez obzira na prirodu prijetnje.

Naravno, otkrića radnika Agencije za nacionalnu bezbjednost (NSA) Edvarda Snoudena o opsegu američkog programa praćenja internet i telefonske komunikacije je, u najmanju ruku, neprijatno. Ali, američki diskutabilni način zadovoljavanja svojih legitimnih bezbjednosnih strahova je svakako manje štetan za Evropu na duži rok, nego što je to kineska industrijska špijunaža. Amerika preuzima rizik sa vladavinom prava, dok Kina pred sobom ima dug put dok ne postane zemlja vladavine prava.

Neposredno poslije Snoudenovih otkrića, francuski satirični list „Le Canard Enchaîné“ na naslovnoj strani je objavio: „Bar jednom, Obama je zainteresovan za ono što govorimo“.

Evropljani bi trebalo da budu zadovoljni – i da odahnu - time da nisu više američka prva linija odbrane. Ali, ako žele da ih Sjedinjene Države čuju, moraju da imaju nešto da kažu i da to kažu zajedno.

( Dominik Moazi )