Dvovlašće u Crnoj Gori

Ko nad nama kao građanima države Crne Gore ima veću vlast: Političke institucije locirane u gradovima Podgorica (Vlada, parlament) i Cetinje (Predsjednik) ili pak one locirane u gradovima Brisel i Strazbur, zatim u Vašingtonu, kao i drugdje?

Ovo je jedno od onih pitanja čija se hitnost, izgleda, prevazilazi još jedino spremnom nespremnošću svih ne samo da se dođe do jasnog i razgovjetnog odgovora no, prije svega, nespremnošću da se ista postave - štaviše, spremnom nespremnošću da im se uopšte dopusti da se probiju do svijesti.

Spoljni faktor

Uglavnom, postaje sve jasnije, zapravo - očitije, da se nad nama, kao stanovnicima države čije je ime Crna Gora, uzdiže jedna sve razgranatija mreža političkih institucija koje se nipošto ne završavaju sa onim originalno crnogorskim institucijama.

I na primjeru Crne Gore postaje očito to da mi sve više živimo u jednom međupovezanom svijetu koji se politikologu ukazuje kao, maltene, jedinstven politički sistem

Sve više živimo u jednoj, slobodno možemo kazati – “proširenoj državi”, koja je do jedne tačke (još uvijek) Crna Gora a odatle neka i nekakva druga političko pravna tvorevina ili država (za koju nam se s pravom čini da će od iste Crna Gora uskoro tražiti autonomiju).

Ono što još postaje sve očitije je i to da se na originalne organe u Podgorici i Cetinju skoro bukvalno nadilazeće nakalemljuju neki sasvim drugi organi vlasti koje crnogorski populus nije birao.

I na primjeru Crne Gore postaje očito to da mi sve više živimo u jednom međupovezanom svijetu koji se politikologu ukazuje kao, maltene, jedinstven politički sistem.

U takvoj konstelaciji dolazi, “samo od sebe”, do zastarijevanja onoga što se decenijama i stoljećima označavalo kao miješanje u unutrašnje stvari jedne države, razumije se, ukoliko je to miješanje identifikovano kao inkriminacija.

Zapravo, stvari se u tom smislu i s tim u vezi nečuveno mijenjaju, izokreću i dolaze u pertubanciju, da saopštavanje pravog stanja stvari može da izgleda skoro kao karikiranje.

Recimo: Ne samo da više nema inkriminacije “miješanje u unutrašnje stvari naše zemlje”, koja je izazivala indignaciju kod iole ponositog stanovništva date zemlje... već, danas imamo brojne, brojne primjere da, naprotiv, domicilne vlasti pozivaju određene političke, parapolitičke i metapolitičke organe i organizacije da se de facto miješaju u njihove unutrašnje stvari, što ubrzo postade uobičajena praksa.

U isto vrijeme, domicilnim vlastima je u sve većem broju oblasti i u sve više aspekata sve više, naprosto - zabranjeno da intervenišu, da djeluju na bilo koji način, kada je u pitanju konkretna država, odnosno, vlastito društvo.

Takva je situacija, sa pripadajućim implikacijama i komplikacijama, implicitna u zahtjevima i naredbama koje izriču “Vašingtonski konsenzus” i (nešto umjerenije) “Kopenhagenški kriterijumi” a odnose se na tako nazvanu deregulaciju.

I sad, pogledajte molim vas, kakva je situacija tu, “pred našim očima”: Dok s jedne strane organi i organizacije vlasti locirani izvan date države - nekadašnji “spoljnji faktor” - imaju sve veći i veći upliv u unutrašnje poslove i sve važnije tokove tog društva, dotle domicilni organi vlasti bivaju sve više jednostavno ekspulzirani.

Ti domaći, izabrani organi vlasti, pretvaraju se maltene u posmatrače, tačnije u asistente “spoljnjem faktoru”, koji sve više i etabliranije, zapravo, preuzima naše unutrašnje poslove u svemu što je realno relevantno.

Obratimo pažnju da američki teoretičar Vilijam I. Robinson o tome, čak, doslovno govori kao o preotimanju unutrašnjih političkih procesa.

Tako, dakle, vidimo da, doista, unutrašnju politiku u Crnoj Gori vode organi i organizacije koje su locirane izvan Crne Gore

Uzmimo primjer monetarne politike.

Ko (faktički) vodi monetarnu politiku u Crnoj Gori?

Udžbenički odgovor bi bio - Centralna banka Crne Gore. Međutim, uopšte nije tako. Činjenice su činjenice.

Činjeničan odgovor je, nekako, distorzičan. Taj odgovor glasi: Monetarnu politiku u Crnoj Gori vodi Centralna banka u Frankfurtu.

Što se tiče Centralne banke u Podgorici... ista je otprilike tek neka vrsta neizravne ispostave ili filijale one u Frankfurtu, zadužena za neke, ukupno manje važne, poslove dok, velimo, glavni posao vodi Centralna banka u Frankfurtu.

Sada, ovdje, treba podsjetiti i podvući da je monetarna politika u najmanju ruku jedan vrlo značajan aspekt unutrašnje politike jedne moderne države (da ne kažemo jedan od kamena temeljaca).

Tako, dakle, vidimo da, doista, unutrašnju politiku u Crnoj Gori vode organi i organizacije koje su locirane izvan Crne Gore.

I to, kao što pominjemo i opominjemo, postaje praksa, takva praksa na koju smo se navikli prije nego što smo je uopšte i postali svjesni - znači, bez toga da je naturalizacija takve prakse bila izložena nekoj iole relevantnoj deliberaciji ili kritičkoj analizi.

Dualni identitet

Problem se sada usložnjava. Jer, postaje sve očitija i snažnija tendencija da se ova šema sa institucijom Centralne banke ponovi i kada su u pitanju drugi organi ili grane vlasti, to jest, (svi) drugi aspekti unutrašnje politike.

Na primjer, kada je u pitanju Vlada, vidimo tendenciju da se ista faktički ražaluje na nivo podvlade, takoreći, nekakvog izmještenog Direktorata za Crnu Goru, koji se teritorijalno nalazi u Crnoj Gori dok se u transnacionalnoj šemi vlasti nalazi u sastavu faktičke Evropske vlade, to jest Evropske komisije.

Vrhovni sud Crne Gore bi bio (ili već jeste) dio jednog mnogo šireg, difuznijeg i zamršenijeg juridičkog sistema, koji bi sistem imao jurisdikciju protežući se sve od Britanije do Balkana te gore do Baltika a kojemu bi trajektorije bile planetarne.

No, ne samo da bi instance crnogorske sudske vlasti bile dio tog opširnog sistema - što nije toliko alarmantno - već bi iste ipso facto bile abrogirane i spale na nivo nižih sudskih organa u jednom zamašnom pravnom sistemu.

Dvovlašće o kojemu je riječ postaje sve više jedno novo i neopozivo stanje stvari

Slikovito rečeno, Vrhovni sud iz Podgorice bi u odnosu na te supranacionalne juridičke instance i grane vlasti bio i de facto i de jure ono što su sada u odnosu na gorepomenuti sud postojeći opštinski sudovi.

Kako dalje odmiču globalizacija i evroglobalizacije, to jest, kako se Crna Gora (voljno i nevoljno) involvira u ta (naizgled) dva, posve absorbentna procesa, biće sve očitije ono što je i sada očito: U Crnoj Gori postoji dvovlašće.

Pogledajte i sami, primjeri samo nadolaze. Recimo, jedan crnogorski vojnik - ili visoki oficir svejedno - može se s pravom zapitati: Ko mnome, kao vojnikom i članom crnogorske vojske, komanduje - generalštab u Podgorici ili headquarters u Briselu?

I sad, koliko god ne bilo drago što stvari stoje tako kako stoje ili koliko god se smatralo da su u pitanju «nezaustavljivi» procesi, elem, činjenica je da je imperativ da se spoznaja ovakvog stanja stvari (i daljnjeg razvoja događanja) mora pretočiti u jasna is-kazivanja i is-postaviti što većem broju stanovnika. U tome je jasna odgovornost (ili izbjegavanje odgovornosti) intelektualaca.

Naravno, nije u pitanju jedino Crna Gora. Dvovlašće o kojemu je riječ postaje sve više jedno novo i neopozivo stanje stvari. Takva je u oblasti političkog conditio postmoderna.

U toku je formiranje ne samo jednog tržišta no i jednog političkog sistema koji sistem - jasno, zavisno i od ugla posmatranja i ličnih pristrasnosti - jednom izgleda da ima obrise federacije, jednom konfederacije a jednom imperije.

Gledano na povijesnoj skali, sadašnje vlasti (još uvijek postojećih) država nalaze se u poziciji ili situaciji koja je jako nalik onoj u kojoj su se nalazile raznorazne vlasti koje je ekspanzija i formiranje Rimske imperije iz osnova uzdrmala i dovela u pitanje.

Bazično, Rimljani su koristili vojne formacije i oružje.

Međutim, osim brutalne “eliminacije”, oni su koristili i taktiku ”akomodacije”. Šta se pod tim podrazumijevalo (i podrazumijeva, jer se, vidjećemo, ova taktika danas ponovo primjenjuje)?

Ukratko, davanje konkretnoj zajednici - koja je stajala na putu širenju imperije - određenog stepena samouprave i udjela u određenim pitanjima i poslovima. Drugim riječima, Rim je išao na varijantu neke vrste podjele nadležnosti ili podjele vlasti.

Znači, jasno je samo po sebi da ako na kakvoj teritoriji ili u kakvoj politeia imamo dvovlašće, onda je podijeljen i suverenitet

Svakako, to je stavljalo u novu, vrlo drugačiju poziciju do-tadašnje vlasti raznoraznih profila. Te vlasti su ulazile u paktiranje - deal, kako bi se to danas reklo - sa imperijom. Na primjer, one su obezbjeđivale nesmetanu eksploataciju sirovina neophodnih za imperijalne potrebe i rast.

S druge strane, Rimska imperija bi davala podršku tim lokalnim vlastima. Recimo, ako bi došlo do pobune protiv njih, falange iz Rima su dolazile da istu uguše u korist lokalnih i lojalnih vlasti.

Grosso modo, kao što rekosmo, sadašnje vlasti još uvijek postojećih država se nalaze u situaciji koja dosta asocira na situaciju u kojoj su se nekada davno nalazile vlasti, recimo, mediteranskih gradova-država, tokom ekspanzije Rima koji je nekada i najprije bio tek manje-više običan city.

Što se tiče tadašnjih stanovništava, jedan stanovnik se nalazio u poziciji dvostrukog identiteta. Naime, on je bio i stanovnik svoje zajednice i stanovnik Rima.

A kao što je sad lako zapaziti, ista je takva pozicija kakvog stanovnika neke države članice, kandidata za članstvo... pa čak i države aspiranta. Kao što su nekada pojedinci bili stanovnici i svoje originarne političke zajednice i Rima, tako smo i mi, savremeni stanovnici, stanovnici i domicilne države i «EU». Na primjer, stanovnici Poljske su i Poljaci i Evropljani.

O tome podsticajno piše američki politikolog Geri Marks: “I u Rimu i u EU asimilacija je usvajanje dualnog, lokalno-imperijalnog identiteta a ne brisanje jednog identiteta drugim”.

Dvovlašće o kojem je ovdje riječ rapidno involvira problem suvereniteta.

Inače, recentna politikološka teorija opisuje taj novopojavljujući oblik vladavine sintagmom “višerazinsko upravljanje” (The Multilevel Governance)

Tačnije, pokreće na alarmantan način šmitovsko pitanje: Ko je suveren?

Znači, jasno je samo po sebi da ako na kakvoj teritoriji ili u kakvoj politeia imamo dvovlašće, onda je podijeljen i suverenitet. A prema klasičnoj bodenovskoj formuli i formulaciji, suverenitet je nedjeljiv.

Danas je, međutim, slobodno možemo kazati - uobičajeno, da se suverenitet dijeli, ma koliko to bilo contradictio in termini.

Otuda se realno stanje stvari možda nabolje odražava korišćenjem sintagmi kao što je “ograničeni suverenitet”», iako je ta sintagma, kao što smo i ranije u-kazivali, zapravo logički inkonzistentna.

Ipak, ako već govorimo o dvovlašću, kongruentno je da se s tim u vezi govori i o dvojnom suverenitetu.

Što se tiče onoga što je ovdje realno relevantno, može se rezimirati onako kako je sljedeće. Nad jednim građaninom Crne Gore uzdiže se vlast koja otpočinje s mjesnom zajednicom, opštinskim i gradskim vlastima, iznad kojih se nalaze državne vlasti sa svim onim prepoznatljivim instancama i granama. I to bi less or more trebalo da bude to.

Iznad organa države Crne Gore – ili bilo koje druge države - ne bi trebalo da se gore, iznad, nalazi bilo kakva instanca.

Ali to je jedno moderno shvatanje države koje sada postaje zastarelo, baš u mjeri u kojoj modernost uopšte biva oglašena za zastarelu ili prevaziđenu.

Tako da se iznad vlade, parlamenta, centralne banke ili predsjednika Crne Gore nalaze - dalje iznad - drugi organi vlasti koji se pozicioniraju na regionalnom, internacionalnom, supranacionalnom i globalnom nivou.

Suverenitet je podijeljen između raznih organa vlasti, no isključivo unutar jedne te iste države

Eto, pojavljuje se jedan novi političko-vladavinski oblik, jedan novi, globalizovani politički sistem. Inače, recentna politikološka teorija opisuje taj novopojavljujući oblik vladavine sintagmom “višerazinsko upravljanje” (The Multilevel Governance).

Treba biti načisto da će u mjeri u kojoj ulazi u sistem višerazinskog upravljanja, Crna Gora biti sve manje suverena a sve više od njezinoga suvereniteta biće delegirano na «viši nivo».

Nakon što se u počecima doba modernizacije Planete i Povijesti pojavljuje kao teorijski doseg i konkretna praksa, koncept suverenosti se dva puta značajno preinačio. Oba puta je riječ o dijeljenju nedjeljivog.

No, najprije je suverenitet podijeljen u okvirima jedne te iste suverene, novonastale nacionalno-teritorijalne države. Naime, suverenitet je podijeljen između raznih organa vlasti, no isključivo unutar jedne te iste države. To je horizontalna podjela suvereniteta.

Danas, pak, kao karakteristično postmoderno zbivanje, imamo tu novu preinaku koncepta i fakticiteta suvereniteta a pokazuje se u tome što se suverenitet dijeli između organa vlasti jedne države i organa vlasti koji se pozicioniraju izvan i iznad te države. To je okomita podjela suvereniteta.

Pazimo i zapazimo: organi i organizacije koji se pozicioniraju iznad nivoa države pokazuju jasnu tendenciju ne samo da oduzmu ili otkinu sve više i više od suvereniteta jedne države, već i da organe i organizacije te države potpuno instrumentalizuju.

Znači, da ih preinače, daju im nove ciljeve i usmjerenja, sve u svemu da ih srozaju na puke konduktore nadnacionalnih i postnacionalnih politika.

Šta to konkretnije znači? Prosto, najvažnije političke i pravne institucije neke konkretne države - i u krajnjoj liniji jednog velikog broja država – ne bi više služile onima koji su ih izabrali, ne bi primarno štitile javni interes i opšte dobro, već bi predstavljale puku transmisiju za sprovođenje onoga što teoretičar Vilijam I. Robinson naziva “transnacionalna agenda”.

( Bojan Jovanović )