Prvi računar u Crnoj Gori pušten u rad prije 43 godine

U eri sve masovnije kompjuterizacije društva, koja u Crnoj Gori još nije dostigla ni približno procenat razvijenih zemalja, zanimljivo je prisjetiti se kako je sve počelo, odnosno kada je prvi računar pušten u rad.

Bilo je to 24. januara 1970. godine u tadašnjem Titogradu. U zgradi Elektroprivrede upriličena je svečanost pokretanja prvog elektronskog računara u najmanjoj od SFRJ republika. Računar IBM-1130 je nabavljen radi obuke studenata Tehničkog i Ekonomskog fakulteta i za potrebe Zavoda za energetiku, preko kojeg se trebala odvijati saradnja sa privredom.

Svečano je ovaj računar treće generacije, sa mikromodulima, pustio u rad dr Mijat Šuković, potpredsjednik Izvršnog vijeća, u prisustvu Vidoja Žarkovića, predsjednika Skupštine Crne Gore, rektora Beogradskog univerziteta dr Dragiše Ivanovića i velikog broja kulturnih i javnih radnika Republike. Uvodno slovo dao je tadašnji dekan Elektrotehničkog fakulteta u Titogradu inženjer Mojsije Lazarević, a o tehničkim karakteristikama crnogorsku javnost je upoznao inženjer Janko Janković.

Konfiguracija sistema je bila podešena namjeni.

Pored centralne jedinice, sistem je imao kao periferne jedinice: čitač kartica (sa pet kartica u sekundi), linijski štampač (200 znakova u sekundi) i ploter za davanje rezultata u grafičkom obliku (300 koraka u sekundi). Za ovaj računar je tada postojala jedna od bogatijih biblioteka gotovih programa, pa je time korišćenje kompjutera bilo znatno olakšano. Janković je naveo da će biti korišteni već gotovi programi za statistiku, pert, komercijalne poslove, statiku, proračun transformatora, linearno programiranje, projektovanje puteva...

Sredstva za nabavku računara obezbijedili su Savezni fond za finansiranje naučnih djelatnosti, Tehnički fakultet i „Elektrocrnagora“. Ova firma je obezbijedila i prostoriju za smještaj računara, adaptirala ih i opremila.

U medijima je toga januara 1970. godine najavljeno da će se, „da bi se više koristile prednosti obrade podataka na kompjuteru, ovom ili nekom drugom, Centar organizovati obuku zainteresovanih kadrova iz Crne Gore“.

Pored centralne jedinice, sistem je imao kao periferne jedinice: čitač kartica (sa pet kartica u sekundi), linijski štampač (200 znakova u sekundi) i ploter za davanje rezultata u grafičkom obliku (300 koraka u sekundi)

IBM 1130 računarski sistem uveden je 1965. godine u SAD i bio usmjeren na „finansijski osjetljiva“ tehnička tržišta kao što su obrazovanje i inženjering, naslijedivši IBM 1620 u tom segmentu.

Korišten je veoma često u SAD za očitavanja dolaska na posao u firmama, tako što bi bušene kartice bile ubacivane u specijalni prorez povezan sa računarom koji je bilježio vrijeme dolaska i dolaska.

IBM 1130 je korišten još 1968. godine u eksperimentu na zapadnoj obali Nila. Grupa naučnika iz egipatskog Ein Shams Univerziteta puštala je zrake kroz Keopsovu piramidu ne bi li otkrili tajne prostorije unutar nje. Poslije 24-orosatnog sata snimanja, magnetske trake sa podacima ubacivane su u IBM 1130 koji ih je analizirao.

Računar se širom svijeta na fakultetima i srednjim školama zadržao sve do sredine osamdesetih, ponegdje i kasnije. Đaci i studenti su pisali programe u Fortranu na bušačima kartica i onda njih predavali na obradu, a na line printeru je izlazio rezultat koji je često bio samo obavijest o sintaktičkoj grešci u programu.

( Željko Milović )