"Nemoguće” otkriće u srcu amazonske prašume

U arheologiji nije tako česta pojava da neko otkriće ispunjava sve kriterijume egzaktnosti, a da za njega nema objašnjenja - zbog toga što je “nemoguće”, odnosno što se ne uklapa u geografski i istorijski kontekst.

Upravo se jedno takvo otkriće desilo u Brazilu prije deceniju i po.

Ljudska praistorija često pred istraživače postavlja zagonetke. Manje ili veće. Ali, kategorija “nemogućeg” je nešto drugo. Tako, na primjer, koliko god da je senzacionalno, nedavno otkriće “evropskog” solitrenskog kamenog oruđa na području Sjeverne Amerike, starog oko 20.000 godina, ipak ne spada u tu kategoriiju, jer za njega postoji racionalno objašnjenje - praistorijski lovci su se mogli kretati iz pravca današnje Evrope prema zapadu i to po ivici zaleđenog okeana, koji im je obezbjeđivao dovoljno hrane za preživljavanje.

Ali kako objasniti zagonetno otkriće negroidnih lobanja na području Lagoa-Santa u brazilskoj državi Minas Žerais?

Tamo je francusko-brazilski arheološki tim (Anet Laming-Emperir i Andre Prus) nakon višegodišnjih istraživanja u pećini Lapa Vermela (blizu Belo Horizontea) otkrio lobanju mlade ženske osobe, za koju je analizom utvrđeno da je živjela prije oko 12.500 godina i da je umrla u dobi od oko 20 godina. Nazvana je „Lusija“ prema fosilu čuvene „Lusi“, 3,2 miliona godina starog hominida nađenog u Africi.

Detaljne kraniometrijske analize ove i još oko 70 pronađenih lobanja u Lagoa Santi izveo je 1998. godine brazilski stručnjak prof. Volter Nivs (Walter Neves).

Rezultati tog istraživanja bili su senzacionalni. Pokazali su jasne negroidno-australijske morfološke odlike ne samo kod „Lusije“, već kod svih pripadnika praistorijske populacije koja je živjela na tlu Brazila prije više od 10.000 godina.

Najzagonetnije je bilo to što su se “Lusijine” morfološke osobine drastično razlikovale od mongoloidnih obilježja američkih Indijanaca i njihovih sibirskih predaka.

Nivs je na koncu zaključio da su „Lusijine“ karakteristike najbliže onima koje imaju australijski Aboridžini.

Odakle Aboridžini u Brazilu prije 12.500 godina? Kakvu je naučnu težinu imao Volter Nivs? Da li je u pitanju neki alternativni istraživač sklon preuveličavanju?

Ne. Riječ je o poznatom brazilskom stručnjaku na polju antropologije, arheologije i biologije sa Univerziteta Sao Paolo, koji se usavršavao na prestižnim američkim univerzitetima Stenford i Berkli. Najpoznatiji je po analizama morfoloških karakteristika drevnih ljudskih ostataka sa područja Južne Amerike.

Krajem avgusta 1999. svjetski mediji su izvijestili o rezultatima Nivsovih analiza. Na opšte iznenađenje pokazalo se da dimenzije praistorijskih lobanja nađenih u Brazilu odgovaraju osobinama domorodačkih naroda Australije i Melanezije, kao i da ostali dokazi sugerišu da su ti najraniji “južnoamerikanci” kasnije istrijebljeni od strane osvajača iz Azije.

“Do sada se smatralo da su Indijanci potekli od azijskih predaka koji su došli preko kopnenog mosta između Sibira i Aljaske, a potom proširili po cijeloj sjevernoj i južnoj Americi. Taj kopneni most je formiran tokom posljednjeg ledenog doba, kada je nivo mora opao. Međutim, novi dokazi pokazuju da ti ljudi nijesu došli u nenaseljenu divljinu. Kameni alati i ugljen sa lokaliteta Sera Da Kapivara na udaljenom sjeveroistoku Brazila nude dokaze o naseljenosti od čak prije 50.000 godina. Ovo područje sada naseljavaju potomci evropskih doseljenika i afričkih robova koji su tu stigli prije samo 500 godina. Ali pećinske slike sa tog područja prvi su trag o postojanju mnogo starijih ljudi. Slike džinovskih armadilja koji su nestali prije početka posljednjeg ledenog doba, svjedoče da je umjetnik koji ih je naslikao živio na tom prostoru veoma rano.

Fizionomije sibirskih doseljenika, indijanskih predaka, opisuju se kao mongoloidne. Međutim, iskopane lobanje veoma se razlikuju. Valter Nivs, arheolog sa Univerziteta u Sao Paolu, preduzeo je opsežnu analizu desetak lobanja, uključujući i najstariju, koja je pripadala mladoj ženi nazvanoj “Lusija”.

Mjerenja pokazuju da je Lusija bila sve samo ne mongoloidnog tipa, izjavio je brazilski stručnjak.”

Rekonstrukcija i polemika

Nivsovi zaključci podigli su veliku buru u naučnom svijetu i otvorili mnoštvo pitanja o vremenu i pravcima praistorijskih ljudskih migracija ka Američkom kontinentu.

Zbog svega toga, nekoliko poznatih paleoforenzičkih stručnjaka započelo je rekonstrukciju „Lusijinog“ lica, na osnovu detaljnih podataka koje je sačinio Nivs.

S obzirom da nijesu pronađeni tragovi „Lusijene“ kose, paleoforenzičari su se odlučili da prilikom rekonstrukcije njenu glavu ostave golom. Nije takođe bilo indikacija o izgledu, odnosno boji njene kože.

Kada je taj poduhvat okončan, postalo je još očiglednije da “Lusija” nije pripadala ameroindijanskom tipu.

Rekonstrukcija je, poput ranije Nivsove analize, pokazala karakteristike koje su snažno išle u prilog tvrdnji o afričkom ili australijskom porijeklu.

Ovim projektom rukovodio je Ričard Niv (Neave), poznati paleoforenzičar i anatomski umjetnik sa Univerziteta u Mančesteru, koji je prije dvije godine načinio rekonstrukciju izgleda ranih modernih ljudi na tlu Evrope, prema lobanji staroj oko 35.000 godina nađenoj u Rumuniji.

Komentarišući rezultat rekonstrukcije, Niv je izjavio da “daje glavu da je u pitanju konačan dokaz i demonstracija koja uklanja svaku sumnju sa tvrdnji Valtera Nivsa da Lusija nije u bliskoj vezi sa sibirskim narodima”.

Sami Valter Nivs je sa grupom brazilskih antropologa teoretisao da su „Lusijini“ paleoindijanski preci nakon napuštanja Afrike živjeli na prostoru jugoistočne Azije tokom nekoliko desetina hiljada godina, nakon čega su prije oko 15.000 godina počeli da migriraju prema Novom svijetu.

Drugi antropolozi su nagađali da su se paleoindijanci u malim kanuima mogli kretati uz obalu istočne Azije i Beringovog zemljouza prije ili tokom posljednjeg ledenog doba.

Bilo je i naučnika koji nijesu prihvatili zaključke Valtera Nivsa.

Antropolozi Rolando Gonzales-Hoze, Frenk Vilijams i Vilijam Armelagos dokazivali su da je kranijalno-fascijalni varijabilitet praistorijskih ljudi iz Lagoa Sante isključivo posljedica genetskih driftova i drugih faktora – genetski drift predstavlja slučajne promjene učestalosti alela kroz generacije. Valter Nivs je uprkos ovim prigovorima nastavio istraživanja.

Drevni australijski pomorci

Ali, kako su rani “australijanci” mogli preći više od 13.500 kilometara u to vrijeme? Odgovor su ponudili pećinski crteži iz Kimberlija, rijetko naseljenog regiona na krajnjem sjeverozapadu Australije.

Na tom mjestu Grejem Volš (Walsh), stručnjak za australijsku pećinsku umjetnost, pronašao je najstarije poznate crteže broda. Stil ovih drevnih slikarija ukazao je na najmanju starost od oko 17.000 godina, dok se najveća mogla kretati i do 50.000 godina, skoro do vremena naseljavanja Australije.

Ključan detalj bio je visoki pramac broda, koji je bio suvišan kod plovila korišćenih na mirnim vodama u unutrašnjosti kontinenta. Njegov dizajn sugerisao je da je korišćen na otvorenom okeanu. Arheolozi su na osnovu toga pretpostavili da je jedno takvo nevjerovatno morsko putovanje moglo biti izvedeno i od Australije do Brazila, kao i da ta avantura nije preduzeta namjerno, već slučajno.

Jedan nedavni slučaj se na neobičan način povezao sa ovom pričom. Pet afričkih ribara je 1996. godine zahvatila snažna oluja i odnijela ih daleko na otvoreno more , da bi se nekoliko nedjelja kasnije obreli na obalama Južne Amerike. Dvoje ribara je nastradalo, trojica su preživjeli.

Valter Nivs kaže da su negroidni naseljenici Južne Amerike nestali prije oko 7.000 godina. Ali ako su prvi Amerikanci dospjeli do Brazila sa tla Australije, postoje li danas njihovi potomci?

Lobanje iznova ukazuju na odgovor. Njihov oblik izmijenio se u periodu između 9.000 i 7.000 godina iz isključivo negroidnog u isključivo mongoloidan tip.

Pećinski crteži ukazuju na povećanje nasilja u ovom periodu. Izgleda da su mongoloidni doseljenici sa sjevera napali i izbrisali najstarije negroidne “Amerikance”.

Kristina Kalderon sa ostrva Navarino na samom jugu Čilea, na najjužnoj tački Južne Amerike, mogla bi biti jedan od njihovih rijetkih preživjelih potomaka. Ona je inače jedini preostali predstavnik naroda jagan (yaghan) i govornik njihovog jezika.

Dokaz da je moglo biti preživjelih pronađen je na obližnjem argentinskom ostrvu Tiera del Fuego. Njegove prijeevropski žitelji, koji su do prije stotinjak godina živjeli kao u kamenom dobu, odlikuju hibridne morfološke osobine, koje su mogle rezultirali miješanjem mongoloidnih doseljenika sa negroidnim starosjediocima. Njihovi rituali i tradicija takođe pokazuju izvjesnu sličnost s drevnom pećinskom umjetnošću u Brazilu.

Identitet prvih Amerikanaca je emotivno i kontroverzno pitanje. Ali, dokazi iz Brazila, i mnoštvo ljudi koji još uvijek žive na samom jugu Južne Amerike, ukazuju da je Amerika bila dom mnogo veće ljudske raznolikosti nego što se vjerovalo.

Konačno, da tragovi najstarijih Južnomerikanaca ne postoje samo na jugu, pokazalo je poređenje drevnih lobanja iz Lagoa Sante sa domorodačkim narodom Botokudosa koji danas živi u tom regionu, što je konačno navelo Valtera Nivsa da 2005. godine i ove urođenike klasifikuje kao paleoindijance.

Otkriće zagonetne ženske lobanje u brazilskoj državi Minas Žerais, stare 12500 godina, čije morfološke osobine ne odgovaraju američko-mongoloidnom tipu, već negroidno-australijskom, izazvalo je veliku senzaciju u naučnom svijetu

Kako su izgledali prvi Evropljani?

Britanski forenzičar i anatomski umjetnik Ričard Niv rekonstruisao je početkom 2009. izgled nekih od najranijih modernih ljudi koji su stigli na tlo Evrope. Rekonstrukcija je izvedena pomoću gline, na osnovu ostataka lobanje stare oko 35.000 godina, nađene na području Karpata. Prethodno je izveo precizna mjerenja fragmenata lobanje, u čemu mu je pomoglo iskustvo dugogodišnjeg proučavanja tkiva ljudskog lica.

Lobanja je, kao i rekonstruisano lice, mogla pripadati i muškom i ženskom polu. Poduhvat je izveden za potrebe BBC-jevog dokumentarca "Nevjerovatno ljudsko putovanje“, koji govori o ljudskom porijeklu i evoluciji, od afričke kolijevke do dugih migracionih puteva, koji su naše pretke raštrkali po čitavoj planeti. Nedavno istraživanje Stefana Benasija, antropologa sa Univerziteta u Beču, pokazalo je da su se najraniji moderni ljudi pojavili na Starom kontinentu cijelih deset hiljada godina prije onih sa područja današnje Rumunije.

Benasi je analizirao dva fosilizovana dječja zuba, otkrivena 1964. godine u praistorijskoj pećini Grota del Kavalo u regiji Pulja na jugu Italije. Ranije se smatralo da su ti zubi pripadali neandertalcima, ali je upotrebom moderne tehnologije utvrđeno da po unutarnjim i spoljašnjim karakteristikama pripadaju modernom čovjeku i da su zapravo najstariji poznati ostaci modernih ljudi u Evropi, stari oko 45 milenijuma.

Iz kojeg je pravca naseljena Amerika?

Do koje su mjere zagonetni pravci širenja ljudske vrste s kontinenta na kontinent, posvjedočila su nedavna otkrića na istočnoj sjevernoameričkoj obali. Tamo je na nekoliko mjesta nađeno praistorijsko kameno oruđe, vrlo slično onom nađenom na tlu Francuske, starog više od 20.000 godina. Ovi pronalasci direktno su doveli u pitanje teorije da su najstariji stanovnici Amerike stigli iz Azije, preko Beringovog moreuza koji je tada u vidu kopnenog pojasa spajao dva kontinenta.

Tragovi tih prvih doseljenika iz Sibira (takozvana klovis kultura) nijesu stariji od 15.000 godina, dok je analiza kamenih alatki nađenih na šest različitih lokacija na sjeveroistoku Amerike pokazala veću starost, između 19.000 i 26.000 godina.

Zapanjujuća sličnost sa kamenim oruđem nađenim ranije u Evropi snažno je ukazala na mogući pravac migriranja praistorijskih “Evropljana” ka Americi. Ovome je u prilog išla i analiza kamenog noža pronađenog 1971. godine u SAD, koja je pokazala da je napravljen od kremena sa tla Francuske.

Američki arheolozi Denis Stanford sa Instituta Smitsonijan i Brus Bredli sa Univerziteta Eksiter odavno tvrde da najstariji stanovnici Sjeverne Amerike nijesu stigli sa istoka, iz pravca Sibira, već sa zapada iz pravca Evrope, krećući se preko zaleđenog Atlantskog okeana - o čemu su objavili knjigu "Across Atlantic Ice" (Preko atlantskog leda).

( Slobodan Čukić )