Izgubljena decenija Bliskog istoka

Sjedinjene Države su od terorističkih napada Al Kaide 11. septembra 2001. vodile tri rata: protiv Al Kaide, u Avganistanu i u Iraku. Sjedinjene Države su na prva dva bile primorane, ali je treći bio posljedica promišljene odluke bivšeg predsjednika Džordža Buša mlađeg, zasnovanoj na ideološkim osnovama i, vjerovatnije, iz ličnih razloga.

Da su Buš, bivši potpredsjednik Dik Čejni, bivši državni sekretar Donald Ramsfeld i njihovi neokonzervativni saveznici bili iskreni u svojim namjerama – da vojnim putem sruše Sadama Huseina i, pri tom, stvore novi, prozapadnjački Bliski istok – nikada ne do dobili podršku Kongresa i američke javnosti.

Njihova vizija je ujedno bila prosta i nepromišljena. Zato je trebalo stvoriti prijetnju, i to u vidu oružja za masovno uništenje. Kao što sada znamo, ta prijetnja je bila zasnovana na lažima (kao primjeri su poslužile aluminijumske cijevi za program nuklearnog naoružanja; sastanci između organizatora napada od 11. septembra, Mohameda Ata, i iračkih zvaničnika u Pragu; i krivotvorene narudžbine uranijuma - „žutog kolača“ – iz Nigerije).

To su bila opravdanja za rat koji će odnijeti živote gotovo 5.000 američkih vojnika i više od 100.000 Iračana. Dodati tome i milione povrijeđenih i raseljenih iz svojih domova, ali i uništenje jedne od najstarijih hrišćanskih zajednica u svijetu. Same Sjedinjene Države su na to utrošile i do tri biliona dolara.

Bušov rat protiv Sadama Huseina je radikalno promijenio Bliski istok, ali ne onako kako je on zamišljao. Za početak, da su Sjedinjene Države namjeravale da destabilizuju Irak, teško da bi njeni napori bili uspješniji: deset godina kasnije, sposobnost ove zemlje kao samostalne države nikada nije bila pod većim znakom pitanja.

Sa padom Huseina, iračka šiitska većina je preuzela vlast nakon groznog građanskog rata, ostavljajući poražene sunite da čeznu za osvetom i čekaju na mogućnost da povrate svoju nadmoć. Kurdi na sjeveru zemlje su pametno mogućnost koja im se stvorila da iskoriste de facto nezavisnost, premda ključno pitanje kontrole nad sjevernim gradom Kirkukom ostaje tempirana bomba. I svi oni se bore za što veći udio u ogromnim iračkim rezervama nafte i gasa.

Analizirajući „Operaciju iračka sloboda“ deceniju kasnije, „Fajnenšal tajms“ je zaključio da su Sjedinjene Države dobile rat, Iran je dobio mir a Turska je dobila ugovore. Mogu jedino da se složim. U političkom aspektu, Iran je veliki pobjednik Bušovog rata. Iranskog neprijatelja broj jedan, Sadama Huseina, ubio je njegov neprijatelj broj dva, Sjedinjene Države, što je Teheranu pružilo zlatnu mogućnost da proširi svoj uticaj preko zapadne granice prvi put od 1746.

Bušov rat, sa njegovom slabom strate škom vizijom i još gorim planiranjem, osnažio je položaj Irana u regionu na način na koji bi ova zemlja teško postigla samostalno. Rat je omogućio Iranu da se postavi kao dominatna sila u Zalivu i u širem regionu, a njegov nuklearni program služi upravo tim ambicijama.

Gubitnici rata u regionu su, takođe, očigledni: Saudijska Arabija i ostale zemlje Zaliva, koje osjećaju prijetnju po svoju egzistenciju i svoje šiitske manjine smatraju Trojanskim konjem Irana. I u pravu su: sa šiitima na vlasti u Iraku, Iran će tražiti odgovarajuće mogućnosti da preko lokalne šiitske populacije potvrdi svoj dominantni uticaj.

Upravo to podgrijava unutrašnja previranja u Bahreinu. Ostavljajući po strani laži, maštanja, pitanja etike i lične odgovorsnoti, ključna greška američkog rata protiv Iraka je bilo odsustvo održivog plana ili neophodne snage da se sprovede Pax Americana (američkog mira, lat.) na Bliskog istoku. Amerika je bila dovoljno snažna da destabilizuje postojeći regionalni poredak, ali ne i dovoljno moćna da uspostavi novi poredak.

Američki neokonzervativci, uprkos svojim željama, u tom su trenutku užasno potcijenili opseg tog zadatka – za razliku od revolucionara u Iranu, koji su hitro požnjeli ono što su Sjedinjene Države posijale. Irački rat, takođe, obilježava kasniji relativni pad uticaja Amerike.

Buš je bacio veliki dio američke vojne snage u Mesopotamiji zbog ideološke bajke – snagu koja deset godina kasnije veoma nedostaje u regionu. Premda nema uzročne veze između iračkog rata i revolucija u arapskom svijetu koje su počele u decembru 2010, te sugestije su sjedinjene u jednu malignu tvorevinu.

Od rata, gorka neprijateljstva između Al Kaide i drugih salafističkih i sunitskih nacionalističkih skupina ustupile su mjesto saradnji ili čak udruživanju. To je, takođe, rezultat koji su omogućili američki neokonzervativni umovi. A destabilizacija regiona koju su izazvale revolucije u arapskom svijetu se sve više kreće u prvacu Iraka, uglavnom preko Sirije i Irana.

Zaista, trenutno najozbiljnija opasnost po region je proces nacionalne dezintegracije koji proističe iz sirijskog građanskog rata, koji prijeti ne samo da se proširi na Irak, već i na Liban i Jordan. Ono što građanski rat u Siriji čini toliko opasnim je to što njegove pokretačke snage više nisu sile na njenom tlu. Taj rat je, prije, postao bitka za regionalnu dominaciju između Irana s jedne i Saudijske Arabije, Katara i Turske s druge strane.

Zbog toga, Bliski istok rizikuje da postane Balkan XXI vijeka – da propadne u regionalni haos koji je počeo američkom invazijom prije deset godina - i uglavnom je njen rezultat.

( Joška Fišer )