Ukoliko Crna Gora neće, spomenik će spasiti Srbija

Grupa vazduhoplovnih stručnjaka i entuzijasta sa područja cijele bivše Jugoslavije pokrenula je akciju spasavanja i obnove spomenika palim pripadnicima nekadašnje Hidroplanske baze Pomorskog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije u Kumboru.

Spomenik se nalazi u krugu kasarne „Orjenski bataljon“, koju je Vlada Crne Gore nedavno dala u devedesetogodišnji zakup azerbejdžanskoj državnoj naftnoj kompaniji „Socar“, a koja je već pokrenula postupak rušenja većine vojnih objekata u Kumboru kako bi na njihovom mjestu podigla turističko-rezidencijalni kompleks.

Nekada izuzetno lijepo memorijalno obilježje na kojem se nalaze imena 28 hidropilota, izviđača i mehaničara Treće hidroplanske komande Pomorskog vazduhoplovtsva Kraljevine Jugoslavije u Kumboru, a koji su stradali u službi, posljednjih godina je zapušteno i već je počela njegova devastacija.

„Sa spomenika je već skinut i odnijet veliki liveni pilotski znak Kraljevskog ratnog vazduhoplovstva Jugoslavije, a cijelo obilježje zaraslo je u rastinje i potpuno je zapušteno. Nestale su i metalne kugle i lanci koji su bili sastavni dio ovog obilježja. Svaka zemlja na svijetu bi ovakav spomenik stavila pod zaštitu i od njega napravila turističku atrakciju, a ovdje je na sceni njegovo postepeno uništavanje”, kazao je za “Vijesti” dokumentarista Muzeja vazduhoplovstva u Beogradu Aleksandar Kolo.

On je autor više radova o Ratnom vazduhoplovstvu Kraljevine Jugoslavije i jedan od njegovih najboljih poznavalaca.

Spomenik palim hidroavijatičarma Treće hidroplanske komande u Kumboru podignut je 1939, kada je na njegovom otkrivanju govorio tadašnji komandant te jedinice Pomorskog vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije, kapetan korvete Stevan Zdravković.

Spomenik 1940. godine

“Na spomeniku su imena poginulih hidroavijatičara koji su u trenutku pogibije bili raspoređeni u ovoj komandi. Među poginulima ima ljudi iz cijele bivše Jugoslavije. Naravno da ih ima najviše iz Hrvatske i Slovenije jer je kod njih pomorska tradicija najstarija. Kasnije se među stradalima pojavljuju i srpska i crnogorska prezimena, pa je ovo memorijalno obilježje od značaja za više država”, ističe Kolo, napominjući da je spomenik u Kumboru najstariji vazduhoplovni spomenik podignut na prostoru bivše Jugoslavije, te da je još koliko-toliko očuvan, za razliku od jednog sličnog manjeg spomenika iz 1939. u Divuljama kod Splita, a koji je porušen 1992. godine.

„Ne vjerujem da igdje u okruženju postoji išta slično ovome u Kumboru, pa bi stoga ovaj spomenik trebalo spasiti od dalje devastacije, obnoviti ga i adekvatno prezentirati javnosti. Ukoliko Crna Gora to iz bilo kojih razloga ne može, neće ili ne želi učiniti, mi u Muzeju vazduhoplovstva u Beogradu spremni smo da, ako treba, snosimo troškove da se ovo memorijalno obilježje iz Kumbora prenese, obnovi i izloži kod nas u Beogradu“, ističe Kolo, napominjući da je cijeli kompleks nekadašnje vojne baze u Kumboru jedna velika ambijentalna cjelina od velikog istorijskog značaja.

Dodaje da je tužna činjenica da se u izgradnji novog turističkog kompleksa u Kumboru nije našla mogućnost za očuvanje makar jednog od velikih starih austro-ugarskih hangara za hidroavione koji su, takođe, jedinstvena graditeljska i tehnološka kulturna baština.

Predsjednik Opštine Herceg Novi Dejan Mandić uvjeren je da će memorijalno obilježje stradalim pilotima ostati u najvećoj bokeljskoj opštini

Predsjednik Opštine Herceg Novi Dejan Mandić uvjeren je da će memorijalno obilježje stradalim pilotima ostati u najvećoj bokeljskoj opštini.

On je za “Vijesti” kazao da je u četvrtak, u predstavništvu investitora SOCAR-a u Herceg Novom, gdje mu je predstavljen koncept turističkog kompleksa koji će biti izgrađen na mjestu nekadašnje kasarne Kumbor, dobio uvjeravanje da će memorijalno obilježje pilotima biti adekvatno sačuvano u novom kompleksu, kao i lansirna lampa za ispitivanje torpeda.

Nju je prije Drugog svjetskog rata konstruisao pomorski kapetan Miroslav Štumberger i ona bi trebalo da bude dio buduće marine sa 250 vezova brodove.

U prvim najavama investitor je saopštio da će biti sačuvana i zgrada nekadašnje Komande Mornarice u Kumboru, koja bi trebalo da bude rekonstruisana, a u njoj bi trebalo da budu smješteni galerija, poklivalentna sala, Pomorski nautički muzej i Centar za podvodnu arheologiju.

Najavljeno je da će biti sačuvana i crkva Sv. Nedjelje koju je oslikao najpoznatiji bokeljski barokni slikar Tripo Kokolja.

Boka na mapi svjetskog vazduhoplovstva

Hidroplansku bazu u Kumboru osnovala je i izgradila 1914. godine tadašnja Ratna mornarica Austro-Ugarske, nakon što je Boka Kotorska – Tivatski zaliv, godinu ranije bila pozornica prvog slučaja upotrebe hidroaviona u ratne svrhe u svjetskoj istoriji. Tada su tri austrougarska hidroplana iz Boke za vrijeme takozvane „Albanske krize“, u martu 1913, stalno polijetala u izviđačke misije nad Skadrom koji su opsijedali Crnogorci, kao i za pomoć sprovođenju pomorske blokade na južnom Jadranu. Od jula 1914. do januara 1915. u Kumboru je izgrađena velika hidroplanska baza, a njeni hidroavioni tokom Prvog svjetskog rata letjeli su u veliki broj izviđačkih i bombarderskih misija nad Crnom Gorom, Italijom i Albanijom.

Broj aviona i osoblja u Kumboru stalno je bio u porastu, tako da je ta hidroplanska baza sa samo 3-4 hidroaviona koliko ih je imala na početku rata 1914, do septembra 1918. narasla na čak 45 aviona sa velikim brojem pilota, osmatrača i mehaničara. Hidroplani L -135 i L-132 iz baze u Kumboru su 15. septembra 1916. na desetak milja od ulaza u Boku, potopili francusku podmornicu „Focault“, što je bio prvi slučaj u svjetskoj istoriji ratovanja na moru da je podmornica uništena napadom iz vazduha.

U hidroplanskoj bazi Kumbor službovali su neki od najboljih austrougarskih pilota, poput Dimitrija Konjovića, koji je kasnije u Kraljevini Jugoslaviji osnovao fabriku aviona „Ikarus“ u Zemunu, ili rođenog Hercegnovljanina Gotfrida fon Benfilda, koji je sa devet potvrđenih i 15 neverifikovanih vazdušnih pobjeda, najveći austro-ugarski mornarički pilot-as Prvog svjetskog rata.

U Kraljevini Jugoslaviji Kumbor je bio baza Treće hidroplanske komande, najjačeg dijela jugoslovenskog Pomorskog vazduhoplovstva

U Kraljevini Jugoslaviji Kumbor je bio baza Treće hidroplanske komande, najjačeg dijela jugoslovenskog Pomorskog vazduhoplovstva, a 20. hidroplanska eskadrila pod komandom poručnika bojnog broda I klase Vladete Petrovića, iz Boke je u Aprilskom ratu 1941. napadala neprijateljske baze u Albaniji i Italiji i brodove na južnom Jadranu, prije nego što se 16. aprila 1941, pred kapitulaciju Jugoslavije, organizovano povukla preko Grčke u Egipat i nastavila ratovanje na strani saveznika – djelujući kao takozvana „Abukirska eksadrila“ u sastavu britanskog RAF-a.

Gradnja do kraja godine?

U kompleksu od oko 250 hiljada kvadrata na mjestu bivše kasarne Kumbor, za koji je usvojena studija lokacije, predviđena je izgradnja turističkog naselja sa pratećim sadržajima. Zastupnik azerbejdžanskih investitora u Podgorici je nedavno prezentovao prvo “One&Only” odmaralište u Evropi, koje će biti građeno na mjestu bivše kasarne u Kumboru. Taj projekat uskoro će, kako je saopštio prvi čovjek grada, biti predstavljen i hercegnovskoj javnosti.

“Vijesti” saznaju da će projektovanje kompleksa početi uskoro, a do kraja godine mogla bi startovati i gradnja prvog objekta. Zakupac se obavezao da u razvoj rizorta investira najmanje 52 miliona eura tokom prve četiri godine zakupa, odnosno ukupno 258 miliona eura tokom prvih osam godina zakupa.

Galerija

( Siniša Luković, Slavica Kosić )