Šta poručuje Italija

Ishod italijanskih izbora trebalo bi da pošalje jasnu poruku evropskim liderima: birači su odbili politiku štednje koju sprovode.

Evropski projekat, koliko god on bio idealističan, oduvijek je bio proces s vrha prema dnu. Međutim, sasvim je nešto drugo kada se tehnokrate podstiču da upravljaju državama, čime se zaobilaze demokratski procesi i kada im se nameće politika koja je narod dovela do siromaštva. Iako evropski lideri oklijevaju da upotrebe tu riječ, veći dio Evropske unije je u depresiji.

Italijanski pad proizvodnje od početka krize je jednak onome iz 1930-ih godina. U Grčkoj je stopa nezaposlenosti mladih premašila 60 odsto, a u Španiji je iznad 50 procenata. S takvim uništenjem ljudskog kapitala, društveno tkivo Evrope se cijepa, a njena budućnost se izlaže riziku.

Ekonomski ljekari kažu da se pacijent drži propisane terapije. Politički lideri koji se zalažu za suprotno označavaju se kao populisti. Ali, prava istina je da lijek ne djeluje i nema nade da će se to desiti, tj. da stanje neće biti još gore. Zaista, da bi se nadoknadili gubici nastali tokom procesa štednje, biće potrebno najmanje deset godina.

Ukratko, građani nisu odbacili politiku koja im je nametnuta ni zbog populizma, ni zbog kratkovidosti. Postoji saglasnost da su te mjere potpuno pogrešne.

Evropski talenti i resursi - njen fizički, ljudski i prirodni kapital - danas su isti kao i prije početka krize. Problem je u tome što nametnute mjere vode ka velikom zanemarivanju i neiskorištavanju tih resursa. Koji god bio evropski problem, rješenje koje obuhvata zanemarivanje ovih razmjera nikako ne može biti rješenje.

Pojednostavljena dijagnoza evropskih boljki - prema kojoj su krizne zemlje trošile više nego što su imale - očigledno je makar djelimično pogrešna. Španija i Irska su prije krize imale fiskalni suficit i niski dug u odnosu na BDP. Da je Grčka bila jedini problem, Evropa bi ga lako rješavala.

Alternativni set mjera koje bi se dobro razmotrile mogao bi donijeti rezultate. Evropi je potreban veći fiskalni federalizam, a ne samo centralizovani nadzor nacionalnih budžeta. Evropi možda nije potreban odnos savezne i državne potrošnje od dva prema jedan kao u Sjedinjenim Državama, ali joj je očigledno potrebno puno više potrošnje na evropskom nivou, što je u suprotnosti sa sadašnjim sićušnim budžetom EU (kojeg zagovornici štednje dodatno krešu). Potrebna je i bankarska unija.

Međutim, to bi trebalo da bude prava unija, sa zajedničkim osiguranjem depozita i zajedničkim rješavanjem procedura, kao i jedinstvenim nadzorom. Takođe bi se morale uspostaviti euroobveznice ili neki ekvivalentni instrument.

Evropski lideri uviđaju da će bez rasta teret duga nastaviti da se povećava i da je štednja sama po sebi strategija koja sputava rast. Međutim, prošle su godine a na stolu nema nikakve strategije rasta, mada su njene komponente dobro poznate: politika koja bi se bavila unutrašnjom neravnotežom Evrope i velikim izvoznim viškom Njemačke, koji je sada jednak kineskom (i dvostruko veći u odnosu na BDP). To konkretno znači porast plata u Njemačkoj i industrijske mjere koje podstiču izvoz i proizvodnju u perifernim evropskim ekonomijama.

Ono što ne bi funkcionisalo, bar za većinu zemalja eurozone, je unutrašnja devalvacija – tj. prisilno smanjenje plata i cijena - jer bi se time povećao teret duga domaćinstava, kompanija i vlada (koje su mahom zadužene u eurima). Pored toga, uz prilagođavanja u različitim sektorima koja se odvijaju različitom brzinom, deflacija bi podstakla velike deformacije u ekonomiji.

Da je unutrašnja devalvacija rješenje, zlatni standard ne bi bio nikakav problem tokom Velike depresije. Međutim, unutrašnja devalvacija zajedno sa štednjom i principom jedinstvenog tržišta (koje olakšava odliv kapitala i unutrašnje krvarenje bankarskog sistema) je pogubna kombinacija.

Evropski projekat je bio i ostao velika politička ideja. On ima potencijal da promoviše i prosperitet i mir. Ali, umjesto da jača solidarnost unutar Evrope, ta ideja sada sije sjeme razdora unutar i između država.

Evropski lideri stalno obećavaju da će učiniti sve što je potrebno da spasu euro. Obećanje predsjednika Evropske centralne banke Marija Dragija da će uraditi „šta god bude potrebno“ osiguralo je privremeno smirivanje situacije. Međutim, Njemačka stalno odbacuje svaku politiku koja bi donijela dugoročno rješenje. Čini se da su Njemci spremi da urade sve osim onoga što je potrebno.

Njemci su, naravno, nevoljno prihvatili potrebu stvaranja bankarske unije koja uključuje i zajedničko osiguranje depozita. Međutim, ritam kojim prihvata takve reforme nije ujednačen s ritmom tržišta. Bankarski sistemi nekoliko država su već na izdisaju. Koliko još će ih završiti na odjeljenju za intenzivnu njegu prije nego što bankarska unija postane stvarnost?

Kao što tvrde zagovornici štednje, Evropi su zaista potrebne strukturne reforme. Međutim, najviše će se postići strukturnim reformama institucionalnog uređenja eurozone, a ne reformama unutar pojedinačnih zemalja. Ukoliko Evropa nije spremna da sprovede te reforme, možda će morati da dopusti euru da umre da bi spasila sopstveni život.

Ekonomska i monetarna unija EU bila je sredstvo za ostvarenje cilja, a ne sama po sebi cilj. Evropsko biračko tijelo je, izgleda, shvatilo da u trenutnom uređenju euro podriva svrhu zbog koje je stvoren. To je ta jednostavna istina koju evropski lideri tek treba da shvate.

Copyright: Project Syndicate 2013.

( Joseph E. Stiglitz )