Posljednji tango i keš u Beranama

Reagovanja vladajuće elite – a posebno “priključnih mašina” državnog aparata u vidu “nezavisnih” novinara, intelektualaca, eksperata i drugih – na afere koje su se nanizale proteklih sedmica, ukazuju na potrebu pokretanja kvantnog crnogorstva, odnosno teorijskog okvira koji bi nam omogućio da se suočimo s problemima crnogorske zbilje tako što bismo zanemarili klasični pogled na realnost.

Poput Šredingerove mačke, crnogorska politička stvarnost je u stanju superpozicije – istovremeno egzistira u svim teoretski mogućim stanjima, ali svoj konačni ishod u vidu jednog od mogućih stanja dobija tek kada joj se uzme mjera. Dakle, bez prijeke potrebe da čačkamo mečku (mačku?), pokušavamo da (za)mislimo crnogorsku političku stvarnost u stanju superpozicije, kao prostornovremenski kontinuum u kome ishodi “ili-ili” ne isključuju jedan drugog.

Crna Gora nije u stanju paradoksa samo po vertikali, već je to i po horizontali – crnogorsko društvo je istovremeno krajnje ispolitizovano i temeljno depolitizovano

Dakle, dva su dijametralno suprotna stanja crnogorske političke stvarnosti koja opstaju istovremeno: ono mrtvo i ono vitalno. U stvarnom životu, naša politička scena ispunjena je avetinjskim šištanjem ne-mrtve vlasti i tromim koracima opozicionih zombija osuđenih na beskrajno bauljanje ukrug.

U virtuelnom prostoru, cvjeta hiljadu cvjetova: svakog dana rađaju se nove internet zajednice i aktivistički pokreti, čuju se novi (slovesni) politički glasovi i, po prvi put u nas, politika se misli drugačije od mejnstrima na koji su nas osudili “tranizicioni analitičari”: subverzivni Blogofanzin, avangardna Luka Berane, lucidni Unplug the Thing, potom i brojne druge grupe na društvenim mrežama, zatim blogovi i slično.

Međutim, Crna Gora nije u stanju paradoksa samo po vertikali, već je to i po horizontali – crnogorsko društvo je istovremeno krajnje ispolitizovano i temeljno depolitizovano. Nije neophodan ovaj tekst da bismo saznali kako se u javnim i privatnim prostorijama danonoćno bistri politika. Ali, kvaka je upravo u tome – da narod neprestano priča o politici.

Kada je, međutim, riječ o političkom djelanju, ono je ugušeno prljavim (liberalnim) konsenzusom koji nalaže da samo političke partije – odnosno, predstavnici tog naroda – mogu da se bave “pravom” politikom. Kao da smo u periodu tranzicije – mi, građani – izgubili pravo da se bavimo političkom aktivnošću izvan dozvoljenih, konvencionalnih političkih kanala, pa smo počeli da gledamo na svaki protest ili štrajk kao na “eksces”, “nepotrebno pretjerivanje”, nešto za čije rješenje “postoje mjesto, vrijeme i način”. Fetišizujući institucije, sve smo prepustili njima. I, čini se, ispali glupi u društvu.

Pošto smo to skontali, što nam je činiti sada? Kako se odbraniti od institucija koje se pozivaju na “ekspertsko znanje”, taj najpodmukliji oblik političke moći kojim navodno neutralna tehnokratska ekspertiza nudi rješenje tobože van politike i počiva isključivo na činjenicama? Šta da se radi kada ti “eksperti” donesu rješenje ili javnu politiku koja isključuje svaki vid rasprave jer je, bože moj, utemeljena u činjenicama, a ne političkim preferencijama?

Deponija bi trebalo da se nalazi na lokaciji Vasove vode sve do izgradnje autoputa, ali kako se ne zna hoće li autoputa uopšte biti, još jednom je “privremeno” osuđeno da bude “neograničeno privremeno” u Beranselu

Tu nam rješenje nudi teorija kvantnog crnogorstva: uticati na ishod zanemarivanjem “zvanične” stvarnosti – nezainteresovanošću, komentarisanjem, prozivanjem, neposlušnošću, direktnom akcijom, kreativnom zajebancijom… Poput kakvog naučnofantastičnog filma, jedna tačka u političkom prostoru Crne Gore predstavlja anomaliju, mjesto na kome crnogorska politička zbilja nije u stanju superpozicije.

Posrijedi je opština Berane. U toj tački, Crna Gora se uporno nalazi u jednom stanju – stanju vitalnosti. Živa u kiber-prostoru, živa u prostoru svakodnevnog života. Ukratko rečeno, politizovana tamo gdje treba – u domenu djelatnosti.

Kao što se sigurno sjećate, Beranselci su u borbi protiv pomahnitalog smeća odlučili da stvari prepuste ekspertskoj arbitraži. Ukratko, eksperti su odlučili da lokacija Vasove vode “ispunjava prirodne uslove za privremeno odlagalište”, time jasno stavljajući do znanja da su privremene deponije negdje u rangu gravitacije ili fotosinteze – nalik prirodnim datostima.

Da sve bude još uvrnutije, deponija bi trebalo da se nalazi tu sve do izgradnje autoputa, ali kako se ne zna hoće li autoputa uopšte biti, još jednom je “privremeno” osuđeno da bude “neograničeno privremeno” u Beranselu. Nedugo zatim, u finalnim zaključcima, eksperti su odlučili da Vasova voda ipak može biti i stalna deponija, ukoliko se otklone “konflikti” sa planiranim autoputem koji je, inače, bio predviđen da prođe tuda još prije nego je odlagalište i stvoreno!

Ukratko, ekspertiza je utvrdila da je studija izvodljivosti iz 2007. godine – zasnovana na krivotvorenim dokumentima i izvrnutim činjenicama – sasvim okej. Po okončanju posla, desetak eksperata podijelilo je trideset pet hiljada evra…

Ukoliko eksperti nisu primorani da svoje metode, pretpostavke i zaključke opravdaju na jasan i detaljan način, u otvorenim diskusijama sa laičkom javnošću, korupcija je neizbježna

Beranselci su se opet digli na noge, postavljajući šestu blokadu na deponiji. U svjetlu arbitraže, lokalne vlasti, naravno, smatraju da mještani nemaju razloga za blokadu, “jer su eksperti dali posljednju riječ”.

Zapravo, lokalne vlasti su odlučile i da je volja mještana Beransela iskazana na ljetošnjem referendumu sasvim nebitna stvar, jer – činjenice su činjenice, Beranselci su ispunili prirodne uslove da žive u smeću!

A “ekspertiza” je poput magične riječi koja neutrališe svaki pokušaj političke reakcije, što je posebno izraženo u Crnoj Gori. Reakcija na činjenično stanje nije ništa drugo do zlobno politikanstvno, molim lijepo!

Međutim, treba shvatiti da je “ekspertsko mišljenje” tek još jedno mišljenje i ništa više od toga, tek jedan pogled na stanje stvari i njegova evaluacija. Stav da se odluka ili javna politika moraju prihvatiti samo zato jer su tako rekli eksperti, posebno ako su strani, nas upravo vodi tamo odakle želimo i da pobjegnemo – u mrak političke beslovesnosti.

Prvo, ne može se samo ekspertima prepustiti da donose odluke za javnost, čak i kada njihova rješenja donose rezultate. Ukoliko se pažljivo i kritički ne sagledava njihov posao, i eksperti lako mogu da postanu pristrasni i korumpirani.

Otprilike početkom dvadesetog vijeka, Džordž Bernard Šo je pisao o nevoljnosti doktora da svjedoče jedni protiv drugih u slučajevima zloupotrebe struke ili nesavesnog liječenja, pa je duhovitno prokomentarisao: “Ovakvo stanje stvari ima za posljedicu da medicinska profesija zavjerenički krije sopstvene nedostatke. Nema sumnje da se isto može reći i za sve druge profesije. Sve su one zapravo urota protiv laika”.

Iako šala, u njoj ima istine. Ukoliko eksperti nisu primorani da svoje metode, pretpostavke i zaključke opravdaju na jasan i detaljan način, u otvorenim diskusijama sa laičkom javnošću, korupcija je neizbježna.

Drugo, društvena pitanja su pitanja vrijednosti, tako da nije dovoljno reći da je “A uzrok B”, jer javnost mora znati da li je B poželjno, da li je A etički prihvatljivo, i da li je trošak uopšte vrijedan truda. Eto, problem odlaganja smeća u sjevernom regionu možemo riješiti odlaganjem na lokaciji Vasova voda, ali da li se ovo može računati kao “uspjeh” zavisi od sistema vrijednosti, a ne isključivo od suvih podataka.

Berane je jedini grad u kome je politika živa – ona prava, ona koja dolazi “odozdo”, od slobodnih građana

Treće, eksperti su obučeni da misle u kategorijama: da klasifikuju pojave i probleme, a nakon toga da predlože pravila, metode, rješenja i “najbolje prakse” za svaku klasifikaciju. To ima svoje prednosti, ali i ograničenja, jer laici nerijetko vide određene stvari i situacije bolje od eksperata.

Deponija na Vasovoj vodi je samo još jedan od projekata koji su aminovali “eksperti”. A onda valja baciti pogled na Luku Berane, (virtuelni) grad koji nije produkt rada eksperata. Ista ekipa koja odlučno, direktnom akcijom štiti svoje pravo na zdrav život i čistu okolinu, istovremeno u virtuelnom prostoru izgrađuje svoj grad nezagađen “ekspertizom”, grad po svojoj mjeri, napravljen od običnih ljudi za obične ljude. I za zapanjujuće kratko vrijeme, Luka Berane je postala izuetno popularan – i višedimenzionalan – pop-kulturni fenomen.

Kao što objašnjavaju na svojoj Fejsbuk stanici, Luka Berane je “megaprojekat duhovnog, kulturnog i ekonomskog oporavka Berana i sjevera Crne Gore”. U Luci je sve što su Beranci imali zahvaljući gradskim ocima potopljeno, čime su stvoreni preduslovi za strmoglav ekonomski rast Luke.

I što je najgore, ovaj preduslov za razvoj Luke je slika i prilika Berana – kao paradigmatičnog primjera opštine na sjeveru – grada u kome je privreda potopljena, varoši u kojoj je kultura udavljena, opštine u kojoj je društveni razvoj gubi dah. S druge strane, Luka je i žal za geografijom – grad koji bi Berane postalo samo da je “na pjenu od mora”.

Bez ičije pomoći, Beranci su samo istrajnošću i kreativnošću uspjeli da svoj grad prevedu iz stanja superpozicije u stanje opozicije – od građana za građane

Međutim, Berane je jedini grad u kome je politika živa – ona prava, ona koja dolazi “odozdo”, od slobodnih građana. Koliko jada opštinskoj upravi zadaju Beranselci, toliko ih izluđuje i Luka Berane. Jer, nekad nije dovoljna direktna akcija, nekad je neophodan i estetski dodatak političkoj akciji – otpor kao zabavna aktivnost.

A koliko su ovi “estetski” momenti “prst u oko” lokalnim vlastima pokazuje i to da je opštinska uprava svojevremeno pokušala da ugasi Fejsbuk stranicu Luke Berane. Uz razne akcije poput vaterpolo utakmice na Vasovoj vodi i dnevnih novina Pjongbjeda, iz Luke Berane su odnedavno počeli da se bore za svoje ciljeve i kroz muziku. A kad se ne zabavljaju prkoseći, onda blokiraju puteve i istjeruju pravdu na sudovima.

Zato je Berane mjesto u kome Crna Gora zaista djeluje kao savremeno društvo: korumpirani vlastodršci zagađuju, opozicione partije se bave glupostima, a građani preuzimaju stvari u svoje ruke.

Dva društvena pokreta u Beranama su ujedno i borba kroz prostor i vrijeme: Luka Berane kao borba protiv zaborava prošlosti, svega onog što smo potisnuli na putu kroz tranziciju; a Vasova voda – kamen-spoticanja neke gore budućnosti, blokada na putu ponavljanja grešaka iz prošlosti. Bez ičije pomoći, Beranci su samo istrajnošću i kreativnošću uspjeli da svoj grad prevedu iz stanja superpozicije u stanje opozicije – od građana za građane.

Galerija

( Bojan Baća )