Protiv kartela drogom iz apoteke

Pablo Eskobar mi je kazao: 'Jedan metak u glavu nije dovoljan. Mora da budu dva. Tačno iznad očiju'”.

Džon Velaskez, zvani Popaj, sjedi u zatvorskom dvorištu. „Možete da preživite jedan metak, ali nikada dva”.

Pored njega stoje tri stražara pored njega. On je jedini zatvorenik u zatvoru Kombita tri sata vožnje udaljenom od Bogote. Osmatračnica, bezbjednosni sistemi na vratima, nadzorne kamere, sve je to tu zbog njega. Dobio je jedan sat da ispriča svoju priču.

Popaj je bio desna ruka Pabla Eskobara, šefa kolumbijskog kartela Medelin. Do smrti 1993, Eskobar je bio najmoćniji narkobos u svijetu. On je industrijalizovao proizvodnju kokaina, kontrolisao 80% svjetske trgovine tim narkotikom i postao jedan od najbogatijih ljudi na planeti. Njegov kartel je naredio ubistva 30 sudija, oko 450 policajaca i još mnogo civila. Kao Eskobarov šef bezbjednosti, Popaj je bio stručnjak za kindapovanja, mučenja i ubistva.

Popaj je kidnapovao Andresa Pastranu, tadašnjeg kandidata za gradonačelnika Bogote i kasnijeg predsjednika. On je nabavio oružje za ubistvo kolumbijskog predsjedničkog kandidata Luisa Karlosa Galana 1989. Bio je umiješen u bombaški napad u kome je trebalo da se likvidira bivši kolumbijski predsjednik Sezar Gavirija. Po naredbi Eskobara, Popaj je čak ubio i svoju djevojku, manekenku Vendi.

„Ubio sam oko 250 ljudi i mnoge od njih sam isjekao u komade, ali ne znam tačno koliko”, kaže Popaj. „Samo psihopate broje svoje žrtve.“

Sa sahrane djeteta stradalog u obračunu narko bandi u Kolumbiji

Što duže Popaj priča o ratu protiv narkotika i haosu koji su on i Eskobar pravili, a koji se trenutno ponavlja u Meksiku, sve više se nameće jedno pitanje: Kako zaustaviti ljude kao što si ti, Popaje?

Malo je zastao prije nego što je odgovorio: „Ljudi kao ja se ne mogu zaustaviti. To je rat - oni gube ljude, mi gubimo ljude; oni gube skrupule, mi ih nikad nismo ni imali. Ne znam šta da radite, možda da prodajete kokain u apotekama. Ja sam u zatvoru već 20 godina, ali vi nikada nećete pobijediti u ovom ratu kada je toliko novca u igri.”

Ovaj ubica bi mogao biti u pravu.

Rat protiv droga je najduži rat u savremenoj istoriji i traje više od 40 godina. To je beskrajna borba protiv industrije vrijedne 500 milijardi dolara.

Ovaj rat se vodi protiv poljoprivrednika koji proizvode koku u Kolumbiji, uzgajivača maka u Avganistanu, švercera koji krijumčare drogu, protiv laboratorija kristal-meta u istočnoj Evropi, protiv djece zavisne od kreka u Los Anđelesu, ljudi uhvaćenih sa gramom marihuane u džepu, baš kao i protiv narkokartela u Meksiku i ubica poput Popaja.

Prema podacima iz 2010, u svijetu ima 200 miliona uživalaca droga. Ova brojka je relativno konstantna već godinama kao što je i procjena godišnje proizvodnje narkotika u svijetu: 40.000 tona marihuane, 800 tona kokaina i 500 tona heroina.

Rat protiv droga je najduži rat u savremenoj istoriji i traje više od 40 godina

Međutim, ono što se povećalo je cijena ovog beskrajnog rata. Početkom 1970-ih administracija predsjednika SAD Ričarda Niksona uložila je oko 100 miliona dolara za kontrolu narkotika. Danas, ta cifra iznosi 15 milijardi dolara. Prema gruboj procjeni, tokom više od 40 godina rata protiv droga potrošeno je, što direktno, što indirektno, oko jedan bilion (hiljadu milijardi) samo u SAD.

U Meksiku je oko 60.000 ljudi poginulo tokom ovog rata u posljednjih šest godina. Američki zatvori su puni korisnika marihuane, talibani u Avganistanu novcem od droge kupuju oružje, a stručnjaci procjenjuju da je Kina narkozemlja budućnosti.

Od džungle do Berlina

Priča o kokainu počinje od farmera koke u kolumbijskoj džungli. Vodi do švercera na Karipskom ostrvu Arubi, preko vojnika i policajaca za narkotike, prekookeanskim brodom do Evrope, a onda do Berlina gdje droga završava u mozgovima onih čija potreba konstantno obnavlja ovaj biznis.

Koka se u prašumi Putumajo na jugozapadu Kolumbije uzgaja od 1974. To je prvi region u Kolumbiji gdje je počeo uzgoj ove biljke i, po riječima mještana, posljednji je koji će ga se odreći.

Karlos Sančez ima plantažu koke površine jednog hektra i godišnje ima i do šest „žetvi“. Jedan list ove biljke sadrži oko 0,5% kokaina.

Sančez nosi dva kanistera benzina u laboratoriju. Neki ljudi iz grada dolaze sjutra da kupe kilogram kokainske paste. Sančez „laboratorijom“ naziva drvenu brvnaru koja smrdi na benzin. U njoj se nalazi 200 kilograma lišća koke spremnih za preradu.

General Lusis Alberto Peres radi na preventivi narkomanije

Prvo se od lišća pravi kokainska pasta, onda se ona pretvara u čisti kokain.

Pošto je potopio lišće u benzin, Sančez poslije nekog vremena cijedi smeđu masu koju onda tretira natrijum bikarbonatom (soda-bikarbona) i suši. Koakinska pasta sadrži oko 35% kokaina.

Drugi korak se odvija u drugačijoj laboratoriji sa ogromnim obezbjeđenjem koja je samo malo složenija od Sančezove. Za proces su potrebni hlorna kiselina, alkohol, amonijak, aceton i jednostavna oprema – ništa što je skupo i što se teško nabavlja. Od sve opreme je najsofisticiranija mikrotalasna pećnica u kojoj se masa suši. Krajnji proizvod je koakin hidrohlorid ili čisti kokain. Uvježban tim u dobroj laboratoriji može proizvesti oko 500 kilograma kokaina dnevno.

Međutim, droga se ne plaća samo novcem.

„Izgubio sam dva brata“, priča Sančez. „Jednog je ubila lokalna gerila, a drugog jedan narkodiler.“

Uprkos riziku, novac je glavni pokretač ovog biznisa.

„Dobijam 1,5 miliona pezosa po kilu“, kaže Sančez.

„Izgubio sam dva brata“, priča Sančez. „Jednog je ubila lokalna gerila, a drugog jedan narkodiler.“

To je oko 630 eura. Međutim, to je tek početna cijena.

U Putumaju, kilogram čistog kokaina košta 1.300 eura, na kolumbijskoj granici više od 4.000 eura, a u susjednoj Jamajci cijena dostiže 6.000 eura. U Evropi ili SAD, dileri zarađuju oko 30.000 eura po kilogramu.

Za krajnjeg korisnika, cijena nije fiksna. Na primjer, kokain je jeftiniji u Španiji nego u Njemačkoj; jeftiniji je u Berlinu nego u Minhenu. U Njemačkoj je ulična cijena kokaina oko 100 eura, dok cijena kilograma čistog kokaina dostiže i 400.000 eura.

„Ni na jednom proizvodu u svijetu se ne zarađuje kao na kokainu i heroinu. Zašto? Zato što su zabranjeni.“

Ovo su riječi Etana Nedelmana (55), sina jednog njujorškog rabina. Studirao je na Harvardu, predavač je na Prinstonu i jedan je od najistaknutijih stručnjaka za narkotike u SAD. Sada je na čelu udruženja „Drug policy alliance“, organizacije koja se bori za uvođenje nove politike protiv narkotika, a čiji je glavni sponzor Džordž Soroš.

„Dok god postoji potražnja, biće i ponude. Naravno, mogli bismo da eliminišemo potražnju. Sve što treba da uradimo je da ubijedimo 200 miliona zavisnika da prestanu da kupuju drogu. Da li to zvuči realno?“

Kokain „audi“ klase

General Luis Alberto Peres (53) je šef kolumbijske policije za borbu protiv narkotika. Dobro je raspoložen jer su njegovi ljudi zaplijenili 1,8 tona kokaina u jednom selu na atlantskoj obali.

„To je bio težak udarac protiv ove kuge koja nam je zarazila zemlju“, kaže Peres na konferenciji za novinare.

Njegovi ljudi otvaraju nekoliko paketa.

„Vrhunski kvalitet“, komentariše jedan policajac vidjevši simbol utisnut na sabijenom prahu.

Svaka kokainska laboratorija ima neki simbol kojim identifikuje svoj proizvod.

„Posebno vole njemačke automobile“, kaže general Peres. Na savakom od zaplijenjenih 1.500 paketa kokaina utisnut je logo „audija“.

Tokom 2012, Peres je zaplijenio više od 72 tone kokaina, odnosno oko 9 odsto svjetske proizvodnje. Takođe je razbio 1.200 kokainskih laboratorija, zaplijenio 400 čamaca i 150 malih aviona, uništio 22 piste i uhapsio 76.000 ljudi.

On i njegovi ljudi nisu jeftini. Kolumbija troši 15% nacionalnog budžeta na bezbjednost, što uključuje vojsku i policiju. Peres na raspolaganju ima tenkove i helikoptere „Crni jastreb“. Njegovi ljudi su opremljeni kao ratnici.

Iako su narkokarteli Medelin i Kali koji su kontrolisali Kolumbiju razbijeni, svjetska trgovina jedva da se promijenila. Njihovo mjesto su zauzele desetine manjih grupa, 100.000 hektara koke koje je Peres uništio, već su zamijenila polja u Peruu i Boliviji. Ratovi narkoklanova umjesto u Venecueli, sada se vode u Meksiku.

S obzirom na to da konačna cijena kokaina nema veze sa stvarnim troškovima proizvodnje i transporta i da njen veći dio predstavlja novac koji diler uzima jer rizikuje da završi u zatvoru, Peresove zapljene su praktično irelevantne. Sa tačke gledišta dilera koji su upravo izgubili gotovo dvije tone droge, to samo znači da je vrijeme da se poveća cijena robe.

Potražnja za narkoticima je takozvana „neelastična“ potražnja – bez obzira na to koliko jeftin bio heroin, većina ljudi ga neće kupiti. Ali zavisnici hoće uvijek. Oni nemaju drugog izbora, inače ne bi bili zavisnici. Za njih nije bitno koliko droga košta.

Ne plaši me droga, nego šverc

Već 25 godina, Nedelman smatra da je rat protiv droga besmislen, poziva na kontrolisanu legalizaciju narkotika i danas se konačno čini da bi se stvari mogle promijeniti.

Na konferenciji za novinare u Njujorku juna 2011, predstavljeni su članovi Globalne komisije za politiku protiv narkotika. Među njima su bili bivši generalni sekretar UN Kofi Anan, bivši generalni sekretar NATO-a Havijer Solana i Džodž Šulc, američki generalni sekretar za vrijeme predsjednika Ronalda Regana – najistaknutije ličnosti koje je ovakva inicijativa do sada okupila.

Na samitu lidera 30 zemalja Sjeverne i Južne Amerike u Kartageni aprila 2012, razmatralo se pitanje kontrolisane legalizacije upotrebe i proizvodnje narkotika.

„Ono što me plaši je šverc droge, a ne sama droga“, objasnio je urugvajski predsjednik Hoze Muhika.

„Ono što me plaši je šverc droge, a ne sama droga“, objasnio je urugvajski predsjednik Hoze Muhika

U nekim zemljama Evrope, posjedovanje male količine marihuane više nije krivično djelo. Isti zakon je dobio podršku građana i u saveznim državama Kolorado i Vašington. Profesor ekonomije sa Harvarda Džefri Miron izračunao je da bi legalizacija marihuane u SAD kroz poreze mogla donijeti 8,7 milijardi dolara godišnje. Takođe bi mogli riješiti pitanje prenatrpanosti zatvora u kojima se, zbog posjedovanja male količine marihuane za ličnu upotrebu, trenutno nalazi preko 700.000 ljudi.

Po mišljenju stručnjaka, pa čak i nekih državnika, legalizacija bi bila oruđe koje se ne odnosi samo na krajnje korisnike, nego uništava cijeli lanac nabavke koji stvara biznis vrijedan milijarde. Cilj je poremetiti sistem narkoekonomije.

Na konferenciji Globalne komisije za politiku protiv narkotika, predstavljen je izvještaj čija je prva rečenica glasila: „Globalni rat protiv narkotika nije uspio i imao je pogubne posljedice po pojedince i društva širom svijeta.“

„Za to je djelimično odgovorna neracionalna i besmislena politika protiv narkotika iz tog perioda“, kazao je Sezar Gavirija, predsjednik Kolumbije od 1990. do 1994. kada je ona bila ono što je Meksiko danas.

„Nikada se nismo pitali da li postoji neka alternativa toj politici. Rat je prosto bio životna činjenica“, kaže Gavirija dok iz svoje kancelarije posmatra Bogotu kroz neprobojno staklo – otkako je za njegovog mandata uhvaćen Pablo Eskobar, navikao je da živi iza ovakvog stakla.

I na mjesec bi je slali da ima potražnje

Gavirija iz iskustva zna da se novac od droge koristi za potkupljivanje policajaca, sudija i političara. Eskobar je čak uspio da kupi Ustav kada je podmitio vladu da zabrani izručivanje kolumbijskih državljana.

Novac od droge je bio i iza Popajevog planiranog napada na Gaviriju 26. novembra 1989, kada je plastičnim eksplozivom srušen avion u kojem je poginulo 110 ljudi. Gavirija, koji je tada bio predsjednički kandidat, propustio je taj let – i preživio.

Rat protiv narkotika najbolje se može uporediti sa beskrajnim utrkivanjem. Carinski agenti imaju psihološku obuku. Narkokarteli imaju svoje škole za švercere. Obalska straža je dobila glisere koji razvijaju brzinu od 50 čvorova. Dileri kupuju čamce koji mogu da idu brzinom 60 čvorova. U Pacifiku je raspoređena mornarička kontrola. Dileri prave podmornice koje mogu da pređu 5.000 kilometara bez izranjanja. Da na mjesecu ima potražnje za kokainom, vjerovatno bi uskoro bila lansirana prva kokainska raketa.

Harald Čibjak (52) je na čelu odsjeka za narkotike policije u Berlinu. U tom gradu se, kako kaže, godišnje potroši 3,6 tona kokaina. Od toga Čibjak presretne 100 do 150 kilograma.

U luku Hamburg godišnje stigne više od 10.000 brodova. Tu se pregleda više od devet miliona kontejnera, od toga pola miliona iz Latinske Amerike. Policija i carina pregledaju dokumentaciju brodova i pretresaju sumnjive kontejnere. Međutim, otkrije se i zaplijeni samo mali dio droge.

Zapadna Evropa troši najveći dio svjetske proizvodnje droge. Naša potražnja održava ovaj biznis

„Dakle, šta ja ovdje radim?“, pita se Čibjak. „Ponekad otkinem mrvu od kolača, da pacovi (dileri) ne bi suviše porasli. Ali kolač, odnosno biznis, i dalje ostaje.“

Zapadna Evropa troši najveći dio svjetske proizvodnje droge. Naša potražnja održava ovaj biznis. Prostije rečeno, jedan od razloga zašto ljudi ginu u ratu protiv narkotika je to što mi ne možemo da ostavimo drogu.

Čibjak i general Peres iz Kolumbije imaju isti posao – borbu protiv droge. Samo što Peres vodi rat, a Čibjak otkida mrve od kolača.

Šta bi trebalo da radi Čibjak?

„Ako povećamo policijski pritisak, povećaćemo cijenu droge“, kaže. „To odmah provlači više ljudi da se uključi u posao“.

To je situacija u kojoj policija svakako gubi.

Zapravo, u ovom ratu niko ne dobija. Ili bar ne starim oružjem.

Strah od nepoznatog

Legalizacija je teška riječ, kaže Nedelman iz Njujorka. Zapravo i sama pomisao stvara mučan osjećaj. Legalizacija droga? Jeste li vi, ljudi, normalni? Još od opijumskih konferencija u Hagu, preko Jedinstvene konvencije UN o narkoticima iz 1961, međunarodna zabrana narkotika traje 100 godina.

Zabrana droga je oblikovala svijet na koji su navikle generacije i postala je sastavni dio našeg morala i kulture, tako da je rijetko koji tabu veći od legalizacije narkotika. Nedelman to zove „strah od nepoznatog“. „Svaka droga je opasna“, kaže Nedelman, „pa i marihuana“. Ali je takođe činjenica da će u svijetu uvijek biti narkotika, šta god mi radili. Svijet već hiljadu godina nije čist od narkotika. Cilj onih koji zagovaraju legalizaciju je pronalaženje najpodnošljivijeg načina za život sa drogama. Nedelman smatra da je najbolji put ka tome „regulisana legalizacija“.

Zabrana droga je oblikovala svijet na koji su navikle generacije i postala je sastavni dio našeg morala i kulture

Taj scenario podrazumijeva restrikcije koje bi se odnosile na maksimalnu dozvoljenu dozu i starost. Mladima ne bi bio dozvoljen pristup narkoticima, a odrasli bi mogli posjedovati manju količinu za ličnu upotrebu koju bi mogli kupiti od neke vrste Nacionalnog snabdjevača narkoticima, koga bi, kao i njegove proizvode, kontrolisala vlada. Posljedica ovakvog scenarija bi, po mišljenju Nedelmana, bila da narkokarteli više ne bi kontrolisali droge.

Njihov model ogromnih profita koji omogućava zabrana bio bi uništen, a samim tim i njihova moć. Trgovinu narkoticima bi kontrolisala vlada i oporezivala ih poput cigareta ili alkohola.

U budućnosti bi milijarde dolara koje se troše na rat protiv narkotika bile usmjerene na zdravstveno obrazovanje koje bi podrazumijevalo i prevenciju i liječenje zavisnosti, kao i na borbu protiv crnog tržišta koje bi se stvorilo uprkos legalizaciji. „I kako vam to zvuči“, upitao je Nedelman. Kao ogromni eksperiment sa nepredvidivim ishodom.

Cifre protiv legalizacije

Naravno, postoji mnogo protivnika legalizacije. „Legalizacija je pogrešan pristup“, kaže Juri Fedotov, Rus koji se nalazi na čelu Kancelarije UN za borbu protiv droga i kriminala (UNDOC). Fedotov navodi nekoliko cifara: legalni alkohol godišnje ubije 2,3 miliona ljudi u svijetu; cigarete 5,1 milion.

S druge strane, sa nelegalnim drogama su ove brojke mnogo manje – 200.000 ljudi godišnje umre od heroina, kokaina ili kreka. Za UN ovi brojevi ilustruju uspješnost zabrane.

Fedotov smatra da je iluzija vjerovati da bi legalizacija narkotika slomila moć kartela, pošto droga predstavlja samo jedan dio njihovih poslova – možda polovinu. Karteli se danas bave švercom oružja, prostitucijom i internet kriminalom. Fedotov smatra da ukoliko bi narkotici bili legalni, nestao bi efekat straha i bio bi lakši pristup. A nešto što je legalno se češće uzima, te bi se tako povećao broj zavisnika.

Na kraju bi se problem sa narkoticima pogoršao, umjesto da se smanji. Ipak, na pitanja šta bi se desilo kada bi se narkotici legalizovali i da li bi se njihova upotreba otela kontroli ukoliko ne bi bilo zabrane, još uvijek niko nema definitivan odgovor.

Priredila i prevela: Danka Vraneš Redžić

Galerija

plantaža koke, Peru FOTO: Shutterstock.com

( J.M. Guš - H. Moreno (Špigl) )