Građani Crne Gore udišu tri puta više kancerogenog radona od ostalih

Građani Crne Gore godišnje udišu 2,8 puta više radona, gasa koji je kancerogen, u odnosu na ostale stanovnike planete, pokazuju podaci iz vladinog dokumenta 8. Prema nalazima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO), radon je prvi uzročnik karcinoma pluća kod nepušača, a drugi kod pušača.

Ne postoji vrijednost koncentracije radona koja je potpuno bezbjedna za čovjeka, jer rizik obolijevanja od raka pluća raste sa koncentracijom aktivnosti radona u vazduhu i sa vremenom izlaganja.

U vladinoj Strategiji zaštite od radona za period 2019-2023, navodi se da se kao parametar za analizu uzima dnevno vrijeme boravka u zatvorenom prostoru, odnosno 80 odsto.

“...Uzimajući za svijet tipičnu vrijednost boravka ljudi u zatvorenom prostoru dnevno od 80 odsto, dobija se da prosječna efektivna doza koju stanovnik Crne Gore godišnje prima udisanjem radona u boravišnim prostorijama iznosi 2,78 milisiverta godišnje. Ova vrijednost je 2,8 puta veća od odgovarajuće procijenjene srednje za svijet godišnje efektivne doze”, piše u Strategiji.

Epidemiološke studije rađene u Evropi pokazuju da je radon u stanovima uzročnik devet odsto smrti od karcinoma pluća, kao i da rizik od dobijanja karcinoma raste za 16 odsto sa svakih 100 bekerela po metru kubnom koncentracije radona u vazduhu stana i da je taj rizik 25 puta veći kod pušača nego kod nepušača.

Radon je prirodni radioaktivni gas koji se stalno produkuje radioaktivnim raspadom uranijuma, koji je, u različitim koncentracijama, prirodni sastojak stijena i zemljišta. Zato zemni gas i podzemne vode sadrže radon koji kroz pukotine u temeljnim pločama ulazi u zgrade i u njima se koncentriše. Izvor radona u zgradama može biti i njihov konstruktivni materijal (građevinski materijal), kao i voda za piće. Prije nekoliko godina u Izvještaju Agencije za zaštitu životne sredine objavljeno je da je zbog problema radona kontrolisano 10 škola i da je najveća koncentracija opasnog gasa, koji dopire kroz zemljište, utvrđena u privatnoj Muzičkoj školi “Andre Navara”, zatimi Osnovnoj školi “Vlado Milić” u Donjoj Gorici, zatim “Savo Kažić” na Barutani, “18. novembar” na Bioču, “Mahmut Lekić” iz Milješa, “Milan Vukotić” Srpska i “Oktoih”. Vlada je tada naredila da se saniraju podovi škola kako bi se smanjio ulazak gasa iz zemlje.

Prva preventivna mjera za smanjenje radona, kako piše u Strategiji, je što češće provjetravanje. Ali to je rijetko dovoljno, pa treba preduzeti i neke građevinske mjere, poput ugradnje zaštitnog sloja pri gradnji zgrade u temeljnoj ploči.

Cilj Strategije je smanjenje rizika od kancera pluća. Takođe je predviđeno smanjenje rizika po zdravlje pojedinca koji koriste vodu za piće koja ima visoke koncentracije aktivnosti radona, preduzimanjem mjera radi poboljšanja kvaliteta vode za piće do nivoa koji je zadovoljavajući sa aspekta zaštite radona.

U tom cilju biće formirano Nacionalno koordinaciono tijelo, značajno će biti povećana informisanosti građana i institucija, a planirano je da se preventivnim mjerama pri gradnji novih objekata, kao i pri značajnijoj rekonstrukciji ili sanaciji ili dogradnji postojećih objekata, bitno smanji mogućnost ulaska radona iz tla u objekat.

U Strategiji piše da su istraživanja od 2002-2003. i 2014-2015. pokazala da ako se uzme u obzir da je prosječno vrijeme boravka u stanovima 12 časova dnevno, dobija se da je prosječna doza koju stanovnik Crne Gore dobija godišnje zbog udisanja radona. Ona iznosi 1,73 milisiverta (mjerna jedinica koja se često koristi da izmeri dozu radijacije.

Pravilnikom o granicama izlaganja jonizujućim zračenjima propisano je da je referentni nivo za hronično izlaganje radonu u stanovima jednak godišnjoj prosječnoj koncentraciji aktivnosti radona od 200 bekerela po metru kubnom u vazduhu u novoizgrađenim stambenim objektima, a 400 u postojećim.

Iz Ministarstva održivog razvoja i turizma najavljena je izrada novih propisa, kojima bi gornja granična vrijednost bila 300, umjesto dosadašnji 400 bekerela, kako predviđa i Direktiva EU.

Osnova za izradu Strategije, koja se nalazi na javnoj raspravi, bio je trogodišnji nacionalni projekat “Mapiranje radona u Crnoj Gori “, koji je pokazao da tog gasa najviše ima u Nikšiću, a najmanje u Budvi.

Po ovom kriterijumu su sada prioritetne radonske oblasti Nikšić, Danilovgrad, Mojkovac, Plužine, Šavnik i Petnjica.

Visok nivo uslovila geologija, u društvu smo sa Švedskom

“Prosječna vrijednost koncentracije radona se procjenjuje 110 bekerela po metru kubnom. To je relativno visoka vrijednost, na nivou kao što ga ima Švedska, više od dva puta od onoga što ga imaju Engleska i Francuska. Mi smo negdje u vrhu Evrope, a to uslovljava geologija Crne Gore, jer krečnjački tereni su poznati, kao prohodni za pojavu tog gasa. Sličnu koncentraciju ima Albanija. Maksimalna koncentracija koju smo našli u nekom od stanova je 2.320 bekerela, što je znatno iznad svih standarda, ali nije tako strašno jer se u drugim državama nalaze koncentracije koje mogu biti i desetostruko veće”, kazao je akademik Perko Vukotić, rukovodilac projekta “Mapiranje radona”, prilikom predstavljanja rezultata projekta.

On je naveo da je od uzorkovanih 1095 stanova na teritoriji čitave Crne Gore iznad 100 bekerela ima 29,2 odsto stalno naseljenih stanova, iznad 300 bekerala, 7,9, iznad 400 bekerela 4,6, a iznad 1.000 bekerela 0,6 odsto.

“Srednja godišnja koncentracija najniža je u opštini Budva (40 bekerela), a najveća u Nikšiću 201 bekerel. Radi se samo o prosjecima, tako da u nekim stanovima koncentracija može da bude mnogo veća ili manja, što zavisi od karakteristika stanova, gradnje i navika stanara oko provjetravanja prostora”, kazao je Vukotić.

( Dejan Peruničić )