Pomračenje britanskog rezonovanja

Kada su pod prevelikim pritiskom, lanci se kidaju na mjestu najslabije karike. Figurativno rečeno, isto važi za Evropsku uniju. Čitav svijet je sasvim prirodno očekivao da će proces dezintegracije EU početi na krizom pogođenom jugu Evrope (Grčka, prije svega). Međutim, kao što je sada pokazao premijer Dejvid Kameron, evropski lanac će se vjerovatno prekinuti ne na mjestu najslabije, već najnerazumnije karike.

Ujedinjeno Kraljevstvo – domovina pragmatizma i realizma, država čvrstih principa i prilagodljivosti bez premca koja se stoički odrekla svoje imperije nakon što je uspješno odbranila slobodu Evrope od nacističke Njemačke - sada ja zalutalo. Preciznije, na pogrešnu stranu ga je odvela ideološka fantazija Konzervativne stranke da bi određena ovlašćenja EU trebalo vratiti pod britanski suverenitet.

Nacionalni interesi Velike Britanije se nijesu promijenili niti bilo koja fundamentalna promjena unutar EU radi protiv tih interesa. Šta se promijenilo u britanskoj domaćoj politici: premijer preslab da bi kontrolisao svojih otprilike stotinu antievropskih poslanika u donjem domu parlamenta i konzervativni establišment u strahu od uspona Stranke za nezavisnost Britanije, što bi torijevce moglo koštati dovoljno glasova na desnici da laburistima daju izbornu prednost.

Kameron tvrdi da ne želi da Britanija napusti EU. Međutim, njegova strategija ponovnog pregovaranja o članstvu u bloku, praćena britanskim referendumom o novom sporazumu – proizvod je dviju iluzija: prva je da može obezbijediti pozitivan ishod, a druga da je EU u stanju i da je voljna da mu daje ustupke koje želi.

Zapravo, postoji dobar razlog da se vjeruje da će takav pravac poprimiti svoju dinamiku, vjerovatno vodeći ka nenamjernom britanskom izlasku iz EU. To bi bio žestok udarac za EU; za Britance, koji tumaraju kroz istoriju, to bi bila prava katastrofa.

Iako bi Britanija svakako preživjela izvan EU, kvalitet njene egzistencije je druga stvar. Izlaskom iz EU, Britanija bi nanijela veliku štetu svojim ekonomskim interesima, izgubila i jedinstveno tržište i ulogu Londona kao finansijskog centra. Izlazak bi naškodio i geopolitičkim interesima Britanije, kako u Evropi (gdje se ona, ironično, zalaže za proširenje EU) tako i njenom globalnom imidžu i specijalnom odnosu sa SAD (koje su jasno poručile da se zalažu za Britaniju u EU).

Nažalost, Kameronov učinak u evropskoj politici ne uliva povjerenje u njegovu sposobnost da izdejstvuje drugačiji ishod. Kada je 2009. naredio konzervativnim poslanicima da se povuku iz Evropske narodne partije, grupacije političkih snaga desnog centra, lišio je torijevce - koji sada sjede sa opstrukcionistima - bilo kakvog uticaja u Evropskom parlamentu. Slabljenjem pozicije Velike Britanuje unutar EU, on je ojačao evroskeptike u sopstvenoj stranci.

Međutim, iako bi Kameron iz svog mučnog iskustva trebalo da zna šta je na pomolu, izgleda da je odustao od racionalnog razmišljanja. Zaista, vjerovanje da bi EU ponovo pregovarala o uslovima britanskog članstva - što dalje podrazumijeva da se Njemačka neće protiviti - graniči se sa magičnim razmišljanjem. Takav presedan bi bio primjenjiv na ostale države članice, što bi značilo kraj za EU.

Uz dužno poštovanje prema Britaniji, rasturanje EU po cijenu toga da ona ostane članica, apsurdna je ideja. Kameron bi trebalo da zna da se ta strategija ne može dozvoliti (iako se boji da mu nekoliko kozmetičkih promjena ugovora neće biti od pomoći kod kuće).

U međuvremenu, torijevci rizikuju da izgube kompas povodom ključnog pitanja – reforme odnosa između članica EU koje pripadaju eurozoni i onih koje su izvan nje – ako pokušaju da je iskoriste kao ulog u ponovnim pregovorima o različitim evropskim ugovorima. Britanija zna da je za opstanak eura neophodna puno tješnja politička integracija i da bi uloga Londona kao finansijskog centra – koji je Britaniji važan koliko i nuklearna industrija Francuskoj i autoindustrija Njemačkoj - bila znatno narušena ako bi propao euro.

Iako niko ne bi trebalo da očekuje skoriji ulazak Britanije u eurozonu, političko liderstvo unutar EU zahtijeva mudrost da se vodi računa o centralnim interesima sopstvene države i interesima drugih država članica bez pribjegavanja prijetnjama. Za to je, međutim, neophodno da se ti interesi razumiju na adekvatan način i volja da se sarađuje na bazi uzajamnog povjerenja, koje bi trebalo da bude norma unutar evropske porodice.

Govori, posebno kada ih održe lideri velikih nacija, mogu biti korisni, irelevantni ili opasni. Kameronov dugo planirani govor o Evropi je odlagan više puta. Možda je to trebalo da shvati kao znak da ponovo razmisli o svom stavu.

On to i dalje može, prije nego što bude prekasno. Najbolja početna tačka bilo bi ponovno čitanje čuvenog govora Vinstona Čerčila u Cirihu 1946. „Moramo izgraditi Sjedinjene Države Evrope,“ pozvao je najveći britanski državnik XX vijeka. To je ostao naš zadatak – i Velike Britanije – sve do danas.

( Joška Fišer )