Novi Tarantino i još jedno Bartonovo poigravanje sa hororom za djecu

Đangova osveta (Django Unchained, Quentin Tarantino, 2012)

Sve do pojave režisera i scenariste Kventina Tarantina, filmovi su se snimali po pričama, romanima, istorijskim događajima ili stripovima. On je bio prvi koji je filmove počeo da snima po filmovima.

Nevažno je bilo da li su uticaji treš, karate ili ratni spektakli – krajnji produkt bi uvijek bio djelo koje je krcato omažima i referencama na druga djela, ali opet dovoljno samosvojno da se razumije i bez njihovog prepoznavanja. Da je sve ostalo na pukom kopiranju, Tarantino bi bio zanimljiv, ali ne i veliki režiser.

Međutim, neki elementi njegovog autorskog izraza su bili jedinstveni i provlačili se kroz sve što je radio. To su naglašeno i estetizovano nasilje, pažljiv izbor muzike, nadahnut i lucidan dijalog, kao i glumački odabir koji uključuje skrajnutu filmsku legendu.

Ako se uzme u obzir da je često u intervjuima isticao kako mu je jedan od omiljenih filmova vestern “Dobar, loš, zao” Serđa Leonea (kome nije?), moglo se pretpostaviti da će “Đangova osveta” u najmanju ruku biti veoma ambiciozno djelo. Neosporno, ono to i jeste.

“Đangova osveta“ se dešava u robovlasničkoj Americi, pri čemu struktura filma labavo prati njemački mit o Zigfridu koji oslobađa Brunhildu

Dvije godine prije početka građanskog rata u Americi, rob Đango (Džejmi Foks) je zbog pokušaja bjekstva odvojen od svoje žene Brumhilde (Keri Vašington) i prodat drugom gazdi. Ubrzo ga oslobađa lovac na ucjene, zubar King Šulc (Kristof Volc).

Vremenom, Šulc i Đango postaju partneri i udružuju se kako bi oslobodili Đangovu ženu. Nakon duže potrage, ustanovi se da je Brumhilda na farmi Kendilend koju drži surovi robovlasnik Kalvin Kendi (Leonardo Dikaprio). Đango dolazi sa Šulcom na farmu kako bi otkupio svoju ženu, ali ispostavlja se da, pored Kalvina, smetnju predstavlja i njegov rob Stiven (Semjuel L. Džekson).

Nabrajati uticaje koji su formirali ovaj film bi bilo zamorno i bespotrebno, zato što je to manje-više svaki vestern koji vam padne na pamet. Od špageti vesterna i originalnog Đanga koga je tumačio epizodista Franko Nero, preko eksploatacijskih filmova sedamdesetih (naglasak na filmove o osveti tipa „Šaft“), pa sve do klasika kao što su “Rio Bravo“ ili “Šejn“ – ovaj film ima bar jednu scenu, repliku ili kadar, koji djeluje kao posveta. Kao i obično kada je Tarantino u pitanju, sve to možete da znate, ali i ne morate.

“Đangova osveta“ se dešava u robovlasničkoj Americi, pri čemu struktura filma labavo prati njemački mit o Zigfridu koji oslobađa Brunhildu. Doktor Šulc, u izuzetnoj interpretaciji Kristofa Volca, je obrazovani Njemac koji osjeća izopštenost u brutalnoj Americi devetnaestog vijeka.

Uzdržanost glume Džejmija Foksa čini da povremeno padne u drugi plan, iako je veličina njegove uloge upravo u potpunom fokusu

To je prilična ironija, ako se uzme u obzir da je on lovac na ucijenjene glave i, kao takav, jedan od elemenata koji doprinose sveopštem rasulu. Kako Đangova žena ima slično ime kao i glavna ličnost iz legende o Nibelunzima, Šulc u divljini Divljeg zapada nalazi dio svog izgubljenog doma.

Zbog toga je ključna motivacija Šulcovog ponašanja ponavljanje njemačke nacionalne legende koja će u stvarnosti poroditi novu. Pokušaj očuvanja čistote germanske kulture čini, opet ironično, ključni razlog krvavog finala filma.

Naime, Šulc je zgrožen što Kendijeva sestra izvodi Betovenovu kompoziciju na harfi koja mu, kao esencija čistote, potpuno odudara od robovlasničke farme. Njegova burna reakcija posljedično izaziva Kalvinovo insistiranje na rukovanju, što vodi ka izuzetno nasilnom (mada i očekivanom) raspletu.

Upravo zato što Šulc, tako reći, navodi ovaj film od početka do kraja kako bi ga uklopio u priču sa srećnim krajem, čini se da je u “Đangovoj osveti“ samo osveta Đangova, dok sve ostalo nije. Njegov jedini cilj je da spasi ženu.

Ono gdje film prijatno iznenađuje je novi element u opisu robovlasničkog sistema

Uzdržanost glume Džejmija Foksa čini da povremeno padne u drugi plan, iako je veličina njegove uloge upravo u potpunom fokusu. Šulc, Kalvin, Stiven i ostatak ekipe, mogu sebi da priušte duge i povremeno duhovite razgovore prosto zato što niko od njih nema misiju. Đango je ima.

Dijalozi u filmu su povremeno jako duhoviti (recimo, razgovor rasista iz Kju Kluks Klana o maskama), ali su najčešće suviše epizodni u sveukupnoj strukturi. Ovo znači da ako uspiju, gledaju se maltene kao urnebesni skečevi, a ako se to ne desi (što je srećom rijetko), djeluju suvišno i bespotrebno razvlače film na dva i po sata. Ipak, sve to je to već viđeno ranije kod Tarantina, tako da poštovaocima njegovog djela neće smetati.

Ono gdje film prijatno iznenađuje je novi element u opisu robovlasničkog sistema. Naime, često se postavlja pitanje kako je moguće da potpuno opresivni politički sistemi budu održivi.

Tarantino je, opisujući vjerovatno najnehumaniji period u američkoj istoriji (pored genocida nad Indijancima), dao efektan i tačan odgovor na ovo pitanje. Da bi tiranija bila moguća, neophodni su ljudi koji aplaudiraju. U ovom filmu to je Stiven koga maestralno glumi Semjuel L. Džekson. Iako rob, Stiven je pravi gazda na farmi.

I pored određenih manjkavosti, “Đangova osveta“ je izuzetan film

Ponizan tačno koliko je potrebno, apsolutno prilagodljiv svakom okruženju u kome se nalazi, Stiven je prototip lukave osobe koja je zarad lične koristi snishodljivo spremna da podrži bilo šta, sve dok joj to ne ugrožava interese. Sa druge strane, ključna riječ u Stivenovom opstanku je mimikrija.

Stiven se ne ističe, ali upravlja iz potaje i kontroliše gazdu povlađujući njegovim slabostima. Daleko od toga da Stiven podržava robovlasništvo – njemu je, u suštini, svejedno. Već uklopljen u povlašćen položaj na farmi, sve što on želi je da ga održi. Ovaj element, a ne spektakularno nasilje ili duhoviti dijalozi, istinski je hrabar i originalan element u kompletnom Tarantinovom opusu.

I pored određenih manjkavosti, “Đangova osveta“ je izuzetan film. Gluma zaslužuje pasus superlativa, muzički izbor je besprijekoran, a par kadrova zalazaka sunca i snijegom pokrivenih planina nose nostalgičnu poetiku koja pokazuje da, u surovosti Divljeg zapada, postoji i ljepota. Iako po kvalitetu ne premašuje Tarantinova prva tri filma, “Đango“ vjerovatno premašuje sve ostalo što će se pojaviti u bioskopima ove godine.

Konačna ocjena: 9/10.

Frankenvini (Frankenweenie, Tim Burton, 2012)

Na početku svoje karijere, Tim Barton je radio kao pripravnik u kompaniji Dizni. Kada je 1984. godine snimio kratak igrani film „Frankenvini“, dobio je otkaz zato što je procijenjeno da snimanjem horor filmova za djecu, rasipa resurse firme kako bi promovisao ličnu viziju.

To da Barton ima viziju je bila ispravna procjena, ali ono što su čelnici Dizni studija propustili da primjete je komercijalni potencijal njegovih filmova. Tim Barton je jedan od rijetkih režisera koji, uz izuzetak “Ed Vuda“, za trideset godina karijere nije snimio nijedan finansijski neuspješan film.

Da istorija ima smisla za humor pokazuje dugometražni rimejk filma zbog koga je dobio otkaz, a koji ovog puta producira studio Dizni koji ga je tada otpustio.

Priča je kombinacija “Frankeštajna“ (Džejm Vejl, 1931) i filmova o džinovskim čudovištima

Mladi, povučeni i blijedi Viktor Frankeštajn (Čarli Tejan), živi sa svojim roditeljima i psom Sparkijem. Dok se priprema za sajam nauke, automobil pregazi Sparkija, za šta Viktor okrivi sebe. Inspirisan časom fizike o grmljavini, Viktor odlučuje da oživi svog psa. Ono na šta ne računa je da će, kada njegov eksperiment uspije, i njegovi drugovi doći na istu ideju sa svojim mrtvim kućnim ljubimcima.

Čak i da na špici ne piše njegovo ime, lako je prepoznati da se radi o Bartonovom filmu. Ono što je problematično je da se Tim već duže vrijeme kreće u začaranom krugu sopstvenih fantazija. Iako je njegov “Sok od buba“ (1988) jedan od najoriginalnijih filmova osamdesetih, činjenica je da je u nadolazećim decenijama Barton tu formulu koristio više puta, što je postalo prilično predvidljivo, a povremeno i dosadno.

Tako, ako vidite Džonija Depa sa šminkom, znajte da je Barton režiser. Ovog puta, Barton se okreće animiranom i tehnički prilično naprednom filmu. Za potrebe “Frankenvinija“ su kreirani minijaturni, fizički modeli glavnih junaka i grada u kome se radnja odigrava.

Napravljeno je preko 120 lutaka čije su mehanizme sklapali švajcarski časovničari. Nakon toga bi se scene fotografisale posebnim kamerama, pomjerale i fotografisale ponovo. Spajanjem kadrova dobija se pokret, pri čemu je, zahvaljujući 3D postupku snimanja, prelaz potpuno prirodan.

Zbog pažnje sa kojom je snimljen, prava je šteta što ovaj film nije u boji. Još gore je što to nije urađeno iz tehničkih razloga, već kao milionita autorova posveta hororima iz prve polovine dvadesetog vijeka.

Ovdje dolazi do izražaja da je Barton najbolji kada se usudi da bude originalan unutar kanona koji je sam konstruisao

Priča je kombinacija “Frankeštajna“ (Džejm Vejl, 1931) i filmova o džinovskim čudovištima. Većina likova je rađena po kalupu koji je Barton prvi koristio i po kome je postao prepoznatljiv. Dakle, riječ je o neobičnim, osjetljivim i povučenim tinejdžerima, koji pate od anemije.

Odnos između Viktora i njegove prve komšinice Elze van Helsing (kojoj glas pozajmljuje Vinona Rajder) djeluje manje uvjerljivo od odnosa između psa Sparkija i pudlice koja ima frizuru iz filma “Frankeštajnova nevjesta“ (Džejms Vejl, 1935). Uzgred, Sparki više liči na miša iz spota “Starlight“ benda Supermen Lovers, nego na psa. Nažalost, manje je muzikalan.

Neobično je da film bolje funkcioniše u komičnim scenama, nego u dramskim. Iako je odnos između dječaka i psa zamišljen kao emotivno središte filma, on često djeluje promišljeno i neiskreno.

Sa druge strane, scene u kojima džinovska kornjača lomi auto (posveta Emerihovoj “Godzili“), kao i sukob Kolosa i Šeli je urnebesan. Ako izuzmemo potresne scene u kojima izgubljeni Sparki luta gradom i završava na groblju, djeluje da bi film bio mnogo bolji da je od početka do kraja bio komedija.

Kao žanrovska mješavina, “Frenkenvini“ se nigdje ne ističe

Ovdje dolazi do izražaja da je Barton najbolji kada se usudi da bude originalan unutar kanona koji je sam konstruisao. U konkretnom slučaju, to bi značilo manje nepotrebne bizarnosti i svedeniju priču.

Pokušaj da istovremeno opiše odnos Frankeštajna i Sparkija, Frankeštajna i Elze, Sparkija i pudlice, Frankeštajna i njegovih prijatelja, kao i Elze i njenog ujaka, čine film prenatrpanim i lišenim fokusa. Sa druge strane, neki od likova (profesor fizike) su pažljivo osmišljeni i razrađeni, mada fina hladno-ratovska aluzija na profesorovo porijeklo djeluje potpuno anahrono u današnjem dobu, iako je zamišljena kao omaž.

Kao žanrovska mješavina, “Frenkenvini“ se nigdje ne ističe. Ako posmatramo horore namijenjene mlađima, “ParaNorman“ (Krist Batler, 2012) je zrelije, upečatljivije i originalnije djelo, možda zato što se, za razliku od ovog filma, ne upinje da bude originalno po svaku cijenu.

Ostaje žal što gotovo da ne postoji nijedan element u ovom filmu koji je ispratio njegovu vizuelnu upečatljivost i originalnost.

Konačna ocjena: 4/10.

( Radenko Savić )