Rusija sve aktivnija u državama bivše Jugoslavije

Zemlje bivše Jugoslavije su dio evropskog graničnog pojasa, gdje se za uticaj nadmeću Zapad, prije svega Evropska unija, Rusija i Turska.

Moskva koristi projekte za energiju kao i ekonomsku krizu u EU kako bi učvrstila svoj uticaj u ovom regionu. Tako je dio ruskog gasovoda Južni tok koji prolazi kroz Srbiju postao projekat od najvećeg državnog značaja za zvanični Beograd. Takođe, Moskva i Beograd su nedavno potpisali sporazum o dodjeljivanju kredita u iznosu od 800 miliona dolara za modernizaciju željeznica u Srbiji, a pregovara se i o ruskom kreditu od milijardu dolara za popunjavanje budžetskog deficita Srbije.

Mada uticaj Rusije u bivšoj Jugoslaviji jača, on je ipak ograničen. Zemljama sa prostora bivše Jugoslavije i dalje će primat biti veze sa Evropom i zapadnim institucijama koje im pružaju finansijsku pomoć, piše američka agencija za strateške analize „Stratfor“.

Nakon raspada Jugoslavije, zemlje nasljednice su krenule različitim putevima kada je riječ o odnosima prema Evropi i Rusiji – i ekonomski i u vrijednosnom smislu. Srbija naročito ima bliske veze sa Rusijom, uključujući kulturne i vjerske. Takođe, Rusija podržava poziciju Beograda oko Kosova, dok ostale zemlje sa prostora bivše Jugoslavije nemaju takve odnose sa Moskvom. Na primjer, Slovenija je članica EU i eurozone.

„Planinska geografija regiona i kulturne razlike otežavaju strancima jedinstven pristup prema sedam zemalja sa prostora bivše Jugoslavije“, ocjenjuje „Stratfor“.

Srbija naročito ima bliske veze sa Rusijom, uključujući kulturne i vjerske. Takođe, Rusija podržava poziciju Beograda oko Kosova, dok ostale zemlje sa prostora bivše Jugoslavije nemaju takve odnose sa Moskvom. Na primjer, Slovenija je članica EU i eurozone

Sve ove države su razvile snažne ekonomske veze sa Evropom, bilo da su već članice EU ili teže da u nju uđu. Međutim, tu integraciju komplikuje ekonomska kriza na Starom kontinentu kao i mnoštvo još uvijek neriješenih etničkih i teritorijalnih sporova u ovom regionu kao i nepostojanja standarda zapadnih institucija.

Istovremeno, podsjeća Stratfor, Rusija - koja je uvijek imala snažne kulturne veze sa slovenskim i pravoslavnim zemljama na Balkanu – može imati koristi od usporavanja evropskih integracija i da finansijski pomogne zemljama ove regije suočenim sa recesijom koja je djelimično izazvana krizom u EU.

Potreba zemalja bivše Jugoslavije da obnove i modernizuju svoju industrijsku bazu i saobraćajnu infrastrukturu otvara više mogućnosti za angažman Rusije. Štaviše, Rusija može da koristi svoje bogate energetske resurse da ostvari ambiciju o igranju još važnije uloge u regionu.

Sve veće ruske investicije

Rusija je već glavni snabdjevač Balkana energijom, a gasovod Južni tok će dodatno učvrstiti tu njenu poziciju. Gas učestvuje sa 10 do 15 odsto u ukupnoj potrošnji energije u ovom regionu. Međutim, kada se završi gradnja Južnog toka, očekuje se povećanje potrošnje gasa.

Ovaj gasovod će proći ispod Crnog mora, zatim kroz Bugarsku, Srbiju, Mađarsku, Sloveniju na putu do Italije. Srbija i Slovenija će imati koristi od povećanog snabdijevanja gasa kao i naplaćivanja taksi za tranzit.

​​Druge zemlje regiona će dobiti pristup gasu iz Južnog toka nakon izgradnje bočnih cjevovoda.

Tokom 2012. Crna Gora, Hrvatska, Makedonija i Bosna i Hercegovina su pregovarale o dobijanju gasa preko bočnih cjevovoda, ali prema najnovijem planu dodatne veze će biti građene samo prema Hrvatskoj i BiH.

Mnoge ruske kompanije iz energetskog sektora su involvirane u druge projekte na prostoru bivše Jugoslavije.

Makedonija sarađuje sa ruskom kompanijom Strojtransgaz u modernizaciji i proširenju nacionalnog gasnog sistema.

Gasprom Neft je kupio Naftnu industriju Srbije (NIS), koja djeluje i u Crnoj Gori, Makedoniji i BiH.

Premijer Dmitrij Medvedev sa šefom Gasproma Aleksejem Milerom, Foto: Reuters

Prošle godine je ruska naftna kompanija Zarubežneft, koja je pod kontrolom države, saopštila da planira da investira oko 1,3 milijarde dolara u naftnu infrastrukturu Hrvatske i BiH da bi transportovala prerađene proizvode iz svojih rafinerija iz BiH u Hrvatsku. Štaviše, Zarubežneft i Gasprom Neft se nadmeću u kupovini 63 benzinske pumpe u Hrvatskoj koje austrijska kompanija OMW planira da proda.

Čak i izvan energetskog sektora, većina zemalja sa prostora bivše Jugoslavije uglavnom zavisi od stranog kapitala za modernizaciju i razvoj infrastrukture. Većina novca dolazi iz Evrope, ali ruske kompanije koriste sadašnje ekonomske slabosti EU i preuzimaju imovinu od strateškog značaja.

Ruski angažman u bivšoj Jugoslaviji se ne svodi samo na kupovinu imovine. U novembru 2012. Srbija i Rusija su se dogovorile da zajednički proizvode borbena oklopna vozila namijenjena izvozu

Najveća ruska banka, Sberbanka – čiji je većinski vlasnik Centralna banka u Moskvi - preuzela je austrijsku Volksbanku 2012, koja ima ogranke u Srbiji, BiH, Hrvatskoj i Sloveniji. Štaviše, ruski Uralvagonzavod pregovara o preuzimanju Željezare u Smederevu iz koje se američka kompanija US Steel povukla prošle godine. Istovremeno, NIS razmatra učešće u petrohemijskom sektoru u Srbiji.

Ruski angažman u bivšoj Jugoslaviji se ne svodi samo na kupovinu imovine. U novembru 2012. Srbija i Rusija su se dogovorile da zajednički proizvode borbena oklopna vozila namijenjena izvozu. U decembru je ruska banka VTB saopštila da razmatra finansiranje infrastrukturnih projekata u Srbiji i iskazala interes za učešće u privatizaciji nekoliko kompanija. Istovremeno, Crna Gora već nekoliko godina privlači ruske investitore koji kupuju nekretnine, kao i turiste.

Ruski interes za Balkan nije jednostran. U junu prošle godine, makedonski premijer Nikola Gruevski je putovao u Rusiju u nastojanju da privuče investitore i saopštio je da će biti pojednostavljen vizni režim za ruske građane koji dolaze u njegovu zemlju. Sa sličnim ciljem u Rusiju su putovali i hrvatski zvaničnici, težeći da pridobiju ruske investitore za energetski sektor i brodogradnju.

Ograničenja za ruski angažman

Mada zemlje sa prostora bivše Jugoslavije pozdravljaju dolazak ruskog kapitala, one su tijesno ekonomski povezane sa Evropom, koja je bliže i veće tržište i investitor. Takođe, institucije kao što su Međunarodni monetarni fond (MMF), Svjetska banka, Evropska banka za obnovu i razvoj obezbjeđuju veća sredstva balkanskim zemljama nego Rusija. Štaviše, one teže dubljim odnosima sa EU, što ograničava uticaj Rusije u ovom regionu, ocjenjuje Stratfor.

Hrvatska je primjer strategije koja podrazumijeva otvorenost za izvjesni angažman Rusije, ali je oprezna da ne postane previše zavisna od nje. Hrvatska vlada nastoji da privuče ruske investitore i pokazuje interes za uključivanje u projekat Južnog toka.​​

Ruski angažman u bivšoj Jugoslaviji će se i ubuduće razlikovati od zemlje do zemlje. Umjesto uspostavljanja sveobuhvatnih odnosa sa akterima širom balkanskog regiona, Moskva se usredsređuje na specifične projekte

Međutim, Hrvatska – druga bivša jugoslovenska republika koja će ove godine ući u EU – planira da izgradi terminal za tečni gas (koji će EU finansirati sa 25 odsto) i, istovremeno, nije zainteresovana za sklapanje dugoročnih ugovora sa Gaspromom o snabdijevanju gasom.

Prvobitno je bilo predviđeno da Južni tok prođe i kroz Hrvatsku, ali se odustalo od tog plana, djelimično i zbog drugih poduhvata Zagreba u energetskom sektoru.

Ruski angažman u bivšoj Jugoslaviji će se i ubuduće razlikovati od zemlje do zemlje. Umjesto uspostavljanja sveobuhvatnih odnosa sa akterima širom balkanskog regiona, Moskva se usredsređuje na specifične projekte - prije svega na energetske, što je njeno najjače oruđe – kako bi povećala svoj uticaj. Rusija će se i dalje više usredsređivati na Srbiju nego na druge zemlje regiona, jer je sa njom uspostavila odnose koje nema sa ostalim državama.

Mada će odnosi balkanskih zemalja sa Evropom otežavati ostvarivanje planova Rusije, ona će se i dalje angažovati u tom regionu, prepoznajući njegov značaj jer omogućava pristup Centralnoj Evropi i širem području Mediterana, zaključuje Stratfor.

Galerija

( Dragan Štavljanin, RSE )