Gradski život, duboko iracionalno iskustvo

Beogradsko jutro / sivo maglovito /

sivo maglovito / po ulicama/ sećanje prosuto /

a na moje srce/ kao da je pala / kao da je pala /

tuga teška k'o Avala...

Beogradsko jutro, Mile Kitić (Grand Production 1989)

Misli mi vrludaju...

Dunjica i ja se, srećom, ne razvodimo - kako sada stvari stoje, pred nama je blistava budućnost

Dunjica i ja ovih dana stavljamo tačku na našu zajedničku, skoro pa četvorogodišnju beogradsku epizodu - definitivno se selimo u Crnu Goru - a stavljamo tačke i na naše individualne, tj. pojedinačne beogradske epizode, koje su počele prije nekih 20 godina (ima tu, možda, i koja godinica više) - što je tek za priču - ali sad nikako nisam u stanju da se toj temi stvarno posvetim.

Da sam mlađi, vjerovatno bih uspio da ovu silnu tenziju nekako iskanališem u nešto suvislo - tenzija je dobra ako ste skloni pisanju poezije - tenzija je, u suštini, vrlo produktivno stanje - ali nisam više u cvijetu mladosti, pa mi misli vrludaju.

Seljenje je, ako niste znali, izuzetno stresna operacija.

Dragana kaže da joj je teže palo seljenje iz starog u novi stan nakon razvoda - nego sam razvod - u kompletu sa prodajom starog i kupovinom novog stana, neposredno prije razvoda.

Dakle, Rem Kolhas i oficijelno je imenovan za direktora XIV Međunarodne izložbe arhitekture - Bijenala u Veneciji

Dunjica i ja se, srećom, ne razvodimo - kako sada stvari stoje, pred nama je blistava budućnost - a kako je Dunjica vrlo ekspeditivna osoba, onda i ja moram da budem ekspeditivan - ili da barem glumim ekspeditivnost, što mi uspijeva, donekle - poglavito iz razloga što sam Dunjici u potpunosti prepustio organizaciju i logistiku operacije seljenja. Dunjica je direktor cirkusa.

Možda ću u kritičnim fazama morati da doprinesem opštem boljitku ponekim energičnim potezom - ali u ovom trenutku neću da razmišljam o tome. Nema potrebe. Lakše mi je da se prepustim starim beogradskim majstorima elegičnih raspoloženja - Vojinu Popoviću i Vukašinu Jevtiću.

A kako se i na međunarodnoj arhitektonskoj sceni svašta dešavalo posljednjih dana, odvojio sam dva važna momenta ovom prilikom, specijalno za vas.

Dakle, Rem Kolhas i oficijelno je imenovan za direktora XIV Međunarodne izložbe arhitekture - Bijenala u Veneciji. Ovo zapravo i nije neka ekskluzivna vijest - jer su još od otvaranja prošlog, XIII Bijenala (David Chipperfield - Common Ground - 2012) svi poznavaoci prilika na međunarodnoj arhitektonskoj sceni tipovali upravo na Holandeza na direktorskoj poziciji - o čemu sam, uostalom, već pisao.

"Želimo da na nov način sagledamo temeljne elemente arhitekture", kratko je komentarisao Kolhas svoje imenovanje na prestižnu funkciju, "koje koriste svi arhitekti, svuda i u svakom vremenu - da bismo vidjeli da li možemo otkriti nešto novo o arhitekturi" - ali još uvijek nema ni pomena o sloganu naredne izložbe, što je takođe u nadležnosti novog direktora.

Preporučio bih vam i Delirični Njujork, naravno - jer ne postoji savršeniji socio-politički trenutak za čitanje te knjige

Ako je suditi na osnovu posljednje serije Kolhasovih predavanja, njegove trenutne preokupacije su strogo antiurbane. I dok komentatori lome koplja - jedni su ubijeđeni da se radi o talasu nostalgije, dok drugi zastupaju tezu da se radi o Holandezovoj namjeri da po svaku cijenu kontrira preovlađujućim arhitektonskim diskursima (što mu je uspijevalo, u kontinuitetu, još od davne 1978. godine kada je objavljena njegova knjiga "Delirious New York: A Retroactive Manifesto for Manhattan") - Kolhas se definitivno okreće ruralnim temama i upire svoj lucidni pogled ka seoskim krajolicima.

Kolhasu je 20. novembra prošle godine uručena prestižna Nagrada Dženks (Jencks Award - nagradu svake godine dodjeljuje RIBA - Kraljevski institut britanskih arhitekata - za izvanredna, simultana dostignuća na poljima arhitektonske teorije i prakse).

U okviru predavanja koje je održao tim povodom, laureat je obznanio svoju "skromnu" ambiciju "da, kombinujući literarnu preciznost Lava Nikolajeviča Tolstoja i Mišela Uelbeka, napiše knjigu o seoskim krajolicima zasnovanu na proučavanju sve očiglednijeg uticaja sveobuhvatnih procesa industrijalizacije poljoprivrede na krajolike.

Prikazujući dijagrame koji su se odnosili na procese digitalizacije poljoprivredne proizvodnje, "gdje je svaki traktor opremljen laptop računarom, a svaki kvadratni centimetar pretvoren u piksel", Kolhas je rekao da se nada da će uspjeti da "dešifruje tajne veze između grandiozne kartezijanske reorganizacije seoskih krajolika i slikovite kapricioznosti kojom smo preokupirani u našim gradovima".

Predavanje imate na Youtube, pa izvolite.

Moraću, u nekom od narednih brojeva, da se pozabavim i istorijom Holandezovih nastupa na Bijenalu arhitekture u Veneciji

Preporučio bih vam i Delirični Njujork, naravno - jer ne postoji savršeniji socio-politički trenutak za čitanje te knjige. Naime, Kolhas je počeo da piše tu nevjerovatnu priču u vrijeme kada je bio gostujući predavač na njujoškom Institutu za arhitektonske i urbanističke studije (The Institute for Architecture and Urban Studies New York), tj. sredinom sedamdesetih, kada je grad koji nikad ne spava prolazio kroz tešku finansijsku krizu - da bi na kraju jedva izbjegao bankrot - zahvaljujući pozamašnoj pozajmici iz federalnih rezervi.

I baš u to vrijeme, kad je grad prolazio kroz najcrnje dane u cijeloj svojoj burnoj istoriji, Kolhas je izašao sa tezom da je Menhetn zapravo prototip modernog metropolisa - odnosno zajednica vizionara koji gradski život shvataju kao "duboko iracionalno iskustvo".

Moraću, u nekom od narednih brojeva, da se pozabavim i istorijom Holandezovih nastupa na Bijenalu arhitekture u Veneciji - počevši od prvog njegovog nastupa - na I Bijenalu arhitekture (Paolo Portoghesi - La Strada Novissima), davne 1980. godine, kada je jedini među izlagačima odlučno kontrirao preovlađujućem postmodernizmu nečim što je ličilo na odavno zaboravljeni ruski konstruktivizam - zaključno sa posljednjim - prošle godine.

Drugi važan momenat je smrt Ejde Luiz Hakstabl (Ada Louise Huxtable). Rodonačelnica novinske arhitektonske kritike je umrla prošlog ponedjeljka u Njujorku, u 91. godini.

Bila prva full time arhitektonska kritičarka New York Timesa. Kritiku je oficijelno počela da piše 1963. godine, nakon što je Tajmsovim urednicima rekla da oni u stvari štampaju saopštenja za javnost diveloperskih firmi - i da očigledno nemaju nikoga ko bi bio u stanju da autonomno pokriva dešavanja na američkoj i njujorškoj arhitektonskoj sceni.

Obično je, u početku, svake sedmice pisala tri teksta, bez obzira na to da li je riječ o novim ili o starim zgradama - prvo bi u dnevnoj varijanti dala osnovne informacije o zgradi, zatim bi, takođe u dnevnoj varijanti, izašla sa osnovnom evaluacijom - da bi tek u trećem tekstu, koji je objavljivan u subotnjem Art & Leasure dodatku, dala konačan, u pravilu vrlo personalan sud.

Njen prvi tekst objavljen u Tajmsu je pismo koje je 1957. poslala uredniku rubrike posvećene umjetnosti

Jedne sedmice, tj. subote, pisala bi, na primjer, o "superstilu" Ričarda Mejera (Richard Meier) i njegovom "ekstremno disciplinovanom povezivanju logike i umjetnosti", da bi sljedeće sedmice, tj. subote, iz svih oružja raspalila po odluci nadležnih u San Francisku da sruše staru Palatu umjetnosti, podignutu 1915. godine. Bila je pobornik dobre arhitekture - bez obzira na vrijeme u kojem je nastala.

Prezervacionizmom, tj. zaštitom graditeljskog nasljeđa, bavile su se "samo dražesne bakice u teniskim patikama" u vrijeme kada je Ejda Luis Hakstabl počinjala da piše kritiku. Danas više nije tako.

Vodila je računa i o socijalnim, tj. javnim standardima, socijalnoj jednakosti - i nadasve o svom gradu - o Njujorku. Nikada nije pripadala nijednoj grupi niti pokretu - tokom čitave karijere ostala je apsolutno nezavisna.

Za Tajms je pisala punih dvadeset godina, a 1970. godine je dobila Pulicerovu nagradu - prvu dodijeljenu za kritičko pisanje. Pisala je i za nekoliko drugih novina i časopisa. Posljednja njena kolumna je objavljena 3. decembra prošle godine u Wall Street Journalu. Za te novine je pisala u kontinuitetu od 1997. godine.

Ejda Luis Hakstabl se pojavila na sceni u vrijeme koje su obilježili Luis Mamford (Lewis Mumford) i Džejn Džejkobs (Jane Jacobs) - ali je ipak, za razliku od njih dvoje, bila u prilici, pišući za dnevne novine, da posebno insistira na moralnom i socijalnom momentu arhitektonskog stvaralaštva.

"Ljudi gube interesovanje kada se pokrene priča o socijalnoj ulozi arhitekture"

Njen prvi tekst objavljen u Tajmsu je pismo koje je 1957. poslala uredniku rubrike posvećene umjetnosti - a ticalo se prikaza izložbe fotografija novih višespratnica u Karakasu, u Venecueli.

Zamjerila je autoru prikaza što je pisao o vrlo fotogeničnim zgradama - ali nije uzeo u obzir da te zgrade, u prvom redu svojom "autoritarnošću", štetno utiču na postojeće tkivo grada i na njegove žitelje.

Ostaće zapamćena kao prva osoba koja se usudila da piše o karakteru arhitekture - a presudno je uticala i na poimanje urbanizma i arhitekture kao suštinskog segmenta javnog života i kulture - što je, vjerovatno, njen najveći doprinos arhitektonskoj kritici - ako izuzmemo generacije arhitektonskih kritičara koji su učili od nje.

"Mi prečesto tretiramo arhitekturu kao izdvojenu umjetnost", piše Ejda Luiz Hakstabl, "što je opet dobrim dijelom uslovljeno našom kulturom klanjanja slavnim ličnostima. Ljudi gube interesovanje kada se pokrene priča o socijalnoj ulozi arhitekture, ali ta priča ne mora biti dosadna i od velike je važnosti da svi to shvatimo".

A sad oprostite - moram da završim selidbu.

( Borislav Vukićević )