Obrt oko smrti slavnog danskog astronoma: Brahe nije otrovan slučaj se nastavlja

Najnovije hemijske analize pokazale su da slavni danski astronom Tiho Brahe iz 16. vijeka, nije bio žrtva trovanja živom. Ispostavilo se da ovaj znameniti čovjek nije ubijen, već da je najvjerovatnije umro od uremije.

Osim toga, testovi su pokazali da je Braheov slavni "srebrni" protetski nos bio napravljen od mesinga. Tako se ova kontroverzna ličnost iznova našla u žiži medijske pažnje.

Istraživači su utvrdili da slavni „srebrni nos“ koji je Brahe nosio zbog gubitka dijela nosa u dvoboju, nije od srebra

Dugo se mislilo da je Brahe umro od uremije nakon kraljevskog banketa u Pragu u oktobru 1601. Međutim, naučnici koji su otvorili njegov grob 1901. objavili su da su pronašli živu u ostacima kostiju, osnažujući glasine o trovanju. Neki su čak za to optužili Johana Keplera, navodno zbog ljubomore.

Nova istraživanja nijesu potvrdila te pretpostavke. Iako analiza Braheovih zuba još nije kompletirana, analize njegovih kostiju i ostataka brade pokazuju da koncentracija žive nije bila dovoljno visoka da bi ga ubila.

Iza ovih rezultata stoji češko-danski istraživački tim. Štaviše, analiza ostataka brade pokazala je da je nivo žive u tijelu bio veoma nizak u nedjeljama pred smrt.

"Hemijske analize kostiju pokazuju da Tiho Brahe nije bio izložen abnormalno visokom opterećenju žive u posljednjih pet do deset godina života", saopštio je Kare Lund Rasmusen, profesor hemije na Univerzitetu Južne Danske.

Istraživači su takođe utvrdili da slavni „srebrni nos“ koji je Brahe nosio zbog gubitka dijela nosa u dvoboju, nije od srebra. Iako proteza nije pronađena, zelenkaste mrlje na nosnom dijelu lobanje sadržavale su tragove bakra i cinka, što je ukazalo da je proteza bila izrađena od mesinga.

"Kada smo iskopali tijelo 2010, uzeli smo mali koštani uzorak iz nosa, tako da smo mogli ispitati njegov hemijski sastav. Začudo, naše analize pokazale su da proteza nije izrađena od plemenitih metala. Na koncu je ispalo da Braheov poznati „srebrni nos“ nije bio napravljen od srebra", rekao je rukovodilac projekta Jens Velev, arheolog sa Univerziteta Arhus u Danskoj.

Tim je skenirao Braheov skelet kompjuterskom tomografijom, u nadi da bi će biti izvedena rekonstrukcija Braheovog lica.

TIPIČAN RENESANSNI ČOVJEK

Slavni Brahe rođen je u Danskoj 1546. Služio je kao astronom kod danskog kralja prije preseljenja u Prag na dvor cara Rudolfa II.

Proslavio se po izradi najtačnijeg proračuna zvijezda i planeta bez pomoći teleskopa. Dokazao je da su komete objekti u prostoru, a ne u Zemljinoj atmosferi. Poznat je i po tome što je za pomoćnika angažovao tada još nepoznatog njemačkog astronoma Johana Keplera.

Tiho Brahe

Bilo je to doba velikih previranja nakon pojave Kopernikove knjige kojom je "otkriven" heliocentrički sistem - doba u kojem Galileo Galilej još nije stupio na scenu. Paradoksalno, Brahe se tada i pored ogromnog naučnog doprinosa zalagao za korekciju starog geocentričkog, ptolomejskog rješenja.

Brahea, glavnog junaka ovog “astronomskog krimića” neki smatraju za najvećeg astronoma praktičara u istoriji

Braheova biografija tipična je renesansna životna priča, puna sudbinskih obrta, saznajnog optimizma, kritičkog suprotstavljanja antičkim autoritetima, dvoboja, bjekstava i dvorskih intriga sa kobnim ishodom.

Brahe je umro dok je bio u naponu snage, zbog čega su mnogi smatrali da je ubijen – uprkos urednom ljekarskom nalazu da je skončao od uremije.

Zabilježeno je da je na samrti, u delirijumu, ponavljao riječi: „Ne dozvolite da moj život izgleda protraćen“.

Johan Kepler je nakon toga objavio učiteljeve astronomske opservacije. Znatno je poboljšao njihovu preciznost, stvarajući osnove za osnaživanje Kopernikove teorije. Kepler je Braheova posmatranja prikazao u obliku tablica, nazivajući ih Rudolfovim tablicama (u čast kralja Rudolfa II). Ali i tu je bilo “filmskih” obrta.

Johan Kepler

Nakon što je u štampariji izbio požar Kepler je utekao sa prijateljevim rukopisom iz Linca u Ulm da bi dovršio ovo djelo i ispunio posljednju Braheovu želju. Knjigu je lično prodavao u Frankfurtu 1627. godine.

Brahea, glavnog junaka ovog “astronomskog krimića” neki smatraju za najvećeg astronoma praktičara u istoriji. Preminuo je u 54. godini života, nakon čega je pokopan u jednoj praškoj crkvi. Budući da je dotad bio čeličnog zdravlja i neobuzdani bonvivan, ubrzo su se pojavile glasine da je otrovan. Njegova misteriozna smrt vjekovima je zaokupljala istoričare nauke.

PETER ANDERSON TVRDI DA ZNA KO JE BRAHEOV UBICA

Danski kralj Fridrih II je Braheu 1576. ponudio ostrvce Ven blizu Kopenhagena za astronomsku opservatoriju. Astronom je oduševljeno prihvatio ponudu. Ali, 1596. godine na tron je zasio devetnaestogodišnji Kristijan IV.

Prema jednoj od teorija, Brahe se otrovao sam, nehotično. U dvorcu Benatek imao je alhemijsku laboratoriju gdje je koristio otrovne supstance, pa je moguće da je to bio uzrok smrti

Među prvim potezima bilo je da astronoma liši ostrva. Situacija je postajala dramatična. Brahe je tada prihvatio poziv cara Rudolfa II koji je vladao u Pragu.

Ponudio je danskom astronomu dvorac Benatek blizu Praga, a Brahe mu je izrađivao horoskop. Braheu je uskoro za asistenta uzeo Johana Keplera. Sredinom oktobra 1601. godine prihvatio je poziv na gala večeru kod barona Rozenberga.

S njim je bio i Kepler, prema čijem je svjedočenju Brahe u jednom trenu osjetio potrebu da se pomokri, ali je umjesto odlaska u toalet, ostao i nastavio da pije. Na kraju mu je pozlilo, a stanje se pogoršalo u narednim danima. Konačno je umro u stanju delirijuma. Ispratile su ga hiljade Pražana.

Tokom obilježavanja 300-godišnjice Braheove smrti, otvorena je mramorna tomba u kojoj su pokopani Tiho i njegova supruga Kirsten. Nađeni su dobro očuvani Braheovi brkovi i ostaci kose koji su prebačeni u Nacionalni muzej u Pragu.

Uzorci su 1991. godine poslati u Dansku gdje su forenzičari otkrili da sadrže 100 puta veći nivo žive od normalnog. Pet godina kasnije stručnjaci sa Univerziteta Lund ustvrdili su da je Tiho Brahe 13 sati prije smrti drugi put bio otrovan živom.

Peter Anderson je na ideju o uroti došao dok je proučavao dnevnik Erika Brahea koji se čuva u Kraljevskoj biblioteci u Stokholmu

Ali, ko ga je otrovao? Prema jednoj od teorija, Brahe se otrovao sam, nehotično. U dvorcu Benatek imao je alhemijsku laboratoriju gdje je koristio otrovne supstance, pa je moguće da je to bio uzrok smrti. Međutim, njemački istoričar Peter Anderson ustvrdio je da je Braheovo ubistvo bilo organizovano na najvišem političkom nivou.

„Kralj Kristijan IV bio je organizator ubistva, a izvršilac je bio Erih Brahe, Tihov rođak koji ga je posjetio u njegovom domu neposredno prije astronomove smrti.“ Anderson je dodao da je mržnja mladog danskog kralja prema Braheu bila edipovske prirode. Naime, astronom je imao ljubavnu aferu s njegovom majkom, Sofi od Meklenburg-Šverina.

„Među evropskim plemstvom pričalo se da je Kristijan IV nezakonito dijete. Te su glasine bile vrlo opasne za mladog monarha“, zaključio je Anderson. Neki istoričari književnosti smatraju da je priča o Braheovom tajnom očinstvu inspirisala čak i slavnog Vilijama Šekspira za njegovu najpoznatiju dramu. Šekspirov “Hamlet” je poput Kristijana IV, živio u dvorcu Helsingor, a radnja se događa oko 1600. godine.

Peter Anderson je na ideju o uroti došao dok je proučavao dnevnik Erika Brahea koji se čuva u Kraljevskoj biblioteci u Stokholmu. Otkrio je da se početkom 1601. godine Erik spremao za neku važnu misiju te da se nekoliko puta srio s izaslanicima kralja Kristijana IV.

Zatim je otputovao u Prag gdje se zbližio sa slavnim astronomom, postajući osoba od povjerenja, a zajedno su bili i na fatalnoj večeri kod barona Rozenberga. Takođe, Erik je svoga rođaka posjetio nekoliko sati prije smrti. Anderson tvrdi da mu je glavni motiv bio novac.

„Erik Brahe bio je zaljubljivi bonvivan, koji je stalno bio u finansijskim neprilikama“, ustvrdio je Anderson, koji smatra da je u uroti učestvovao i baron Rozenberg. Štaviše, prema svjedočenjima savremenika Tiho Brahe je nakon nekoliko dana počeo da se oporavlja. Anderson tvrdi da je završni udarac stigao 23. oktobra 1601. godine, kada ga je posjetio Erik Brahe i dao mu novu dozu žive.

Sva je prilika da Anderson neće prihvatiti rezultate najnovije analize češko-danskog forenzičkog tima.

NOSNA PROTEZA OD ZLATA I SREBRA

Brahe je još u mladosti ostao bez dijela nosa u dvoboju. Ostatak života je nosio metalnu protezu. O tom incidentu zapis je ostavio Pjer Gasendi: „10. decembra 1566. godine u kući Lukasa Bakmejstera bila je svadbena proslava. Lukas Bakmejster je bio profesor teologije na univerzitetu Rostoka gdje je studirao Tiho Brahe. Među zvanicama je bio i Brahe, kao i danski plemić – Manderup Parsberg.

Oni su zapodjenuli raspravu koja se završila svađom. Svađa je nastavljena 27. decembra, da bi se 29. decembra odigrao dvoboj. Bio je zakazan za oko sedam sati uveče.

Parsberg je izveo udarac po Tihovom nosu, koji je bukvalno skosio cijeli prednji dio. Tihu su napravili vještački nos, ali ne od voska, nego od mješavine zlata i srebra, koji je on tako majstorski nosio, da se činilo da liči na pravi”. Na koncu se ispostavilo da je od mesinga.

UNUTRAŠNJA SNAGA I ZLOSLUTNI ZVJEZDANI UTICAJ

Period Braheovog boravka u dvorcu Uraniborg na ostrvu Ven bio je duboko povezan sa procvatom astrološke prakse. Brahe je pored astronomije proučavao i astrologiju i alhemijske vještine, tipično za ono doba.

Posljednji period Braheovog života bio je ispunjen proračunima kretanja nebeskih tijela

„Astrolozi ne vezuju ljudsku volju za zvijezde, ali priznaju da unutar čovjeka ima nešto, što ga uzdiže više od nivoa zvijezda - snaga, koju čovjek može da iskoristi da bi pobijedio zloslutni uticaj zvijezda, ako čovjek hoće da živi saglasno istinskom i nadsvjesnom Čovjeku. Ali ako čovjek hoće da živi životom životinja, slijepo, na osnovu instinkata, tada ne treba misliti da je Bog kriv za to. Bog je stvorio čovjeka tako, da bi on, ako to želi, mogao da pobijedi zloslutni uticaj zvijezda“ – zapisao je Brahe 1574. godine.

Danski istraživač istorije kulture Troel Lund ističe da je Brahe posvetio svoj život afirmaciji astrologije i da je jedno od predavanja okončao Ovidijevim citatom: „Bog je dao čovječanstvu lice, koje gleda na gore, i naredio nam da stojimo na nogama, oči podignutih na gore, da bi vidjeli zvijezde“.

Period života na ostrvu Ven u Uraniborgu obilježila je hedonija. Živio je raskalašnim životom, u okruženju učenika, asistenata, kolega, rodbine. Pokazivao je i visoku ekscentričnost. Ako sa kolegama ne bi uspio da postigne odgovarajuću saglasnost, morali da se spašavaju bjekstvom sa ostrva.

U Braheovom kosmosu, Sunce, oko kojeg su se kretale planete, kružilo je oko Zemlje

Posljednji period Braheovog života bio je ispunjen proračunima kretanja nebeskih tijela. Car Rudolf II je u pismu danskom astronomu visoko ocijenio tačnost njegovih osmatranja, naglašavajući da pred njim stoje nove astronomske hipoteze.

Nadao se da je Brahe u stanju da formuliše nove zakone kretanja planeta jer je ovaj prethodno ušao u polemiku sa Kopernikom, koji je 1543. iznio osnove heliocentričnog sistema. Kopernikovo djelo je imalo više teoretski nego praktičan karakter. Uništavajući ptolomejevsku sliku svijeta, ono nije mijenjalo ništa u proračunima orbita planeta.

Neslaganje sa Ptolomejevim sistemom imalo je više ideološki karakter, jer heliocentrični model nije bio primaran u doticanju empirijske strane problema. Povodom toga pred Braheom se pojavio zadatak, da kada obnovi Ptolomejev sistem, predloži „svoju“ varijantu kosmološkog modela.

Njegov model razlikovao se od ptolomejskog, ali nije bio kao Kopernikov. U Braheovom kosmosu, Sunce, oko kojeg su se kretale planete, kružilo je oko Zemlje. Nije dakle mogao do kraja da se odrekne geocentrizma, mada je ipak napravio veliki iskorak. Nauka je odbacila njegovu kompromisnu varijantu.

Neugasiva strast prema zvjezdanom nebu

Brahe je rođen u bogatoj danskoj plemićkoj porodici. Otac je bio važna ličnost na dvoru kralja Fridriha II, majka je poticala iz ugledne porodice. Kao četrnaestogodišnjak počeo je da studira pravo na Univerzitetu u Kopenhagenu.

Ali, ubrzo je otkrio strast prema astronomiji. Zbog toga su ga poslali u Lajpcig. Mladić se nije mogao slomiti, pa je nastavio studije na univerzitetima u Vitenbergu, Rostoku i Bazelu. O tome je ostavio autobiografski zapis, blistavo svjedočanstvo o porađanju i razvoju naučne strasti:

Više nisam vjerovao u postojeće efemeride, jer sam shvatio, da su efemeride G. Stadija po mnogim pitanjima netačne i pogrešne

“U tajnosti sam kupovao knjige iz astronomije i krišom ih čitao ... Polako sam počeo da razlikujem sazvježđa i kroz mjesec dana mogao sam bez greške da prepoznam ona koja su se nalazila u vidljivom dijelu neba. Da bih zapamtio naziv sazvježđa koristio sam mali nebeski globus veličine pesnice, koji sam u tajnosti uzimao noću. Sve ovo sam savladao, bez ikakve pomoći i uputstava. Nikad nisam imao sreće da imam učitelja, koji bi me usmjeravo u matematici, inače bih u ovoj oblasti mogao da postignem veći uspjeh za kraće vrijeme. Uskoro su moju pažnju privukla kretanja planeta. Obilježivši pozicije planeta između fiksnih zvijezda, pravim linijama kojima sam misaono povezao planete, ustanovio sam da njihov položaj na nebu nije u saglasnosti ni sa alfonsinskim, ni sa kopernikanskim tabelama, mada je saglasnost sa posljednjima bila bolja nego sa prvima. Poslije toga sam počeo da pratim kretanje planeta sa većom pažnjom i često sam upoređivao njihov položaj sa podacima navedenim u „pruskim tabelama“. Više nisam vjerovao u postojeće efemeride, jer sam shvatio, da su efemeride G. Stadija po mnogim pitanjima netačne i pogrešne".

Kad sam uspio da pronađem izvor grešaka, osmislio sam tabelu, koja mi je dala mogućnost da unosim ispravke i samim time da uzimam u obzir defekte štapa

"Budući da nisam imao na raspolaganju astronomske instrumente bio sam primoran da koristim veoma veliki šestar. Vrh šestara sam postavljao tako da mi bude što bliže oku, jednu nogu sam upravljao ka planeti koju sam posmatrao, a drugu na jednu od fiksnih zvijezda, koja bi bila u blizini te planete. Ponekad, na isti način sam odmjeravao ugaona rastojanja među planetama i određivao odnos ugaonog rastojanja među planetama ka punom krugu. Iako moja metoda nije imala dovoljnu preciznost, ipak sam napredovao: bio sam potpuno siguran da su alfonsinske i kopernikanske tabele sadržale nevjerovatne greške. Kasnije, 1564. godine, tajno sam nabavio drveni astronomski „štap Jakoba“ (radius), koji je bio napravljen na zahtjev Geme Frizija. Bartolomej Skultet, koji je živio u Lajpcigu opremio je ovaj instrumenat tačnim podiocima sa transverzalnim tačkama. Kada sam dobio „štap Jakoba“ više nisam propuštao mogućnost da sprovodim istraživanja. Ponekad bih cijelu noć bio budan. Moj učitelj, koji ništa nije primjećivao mirno je spavao, dok sam ja sam svoja istraživanja, pod svjetlošću zvijezda, zapisivao u specijalnu knjižicu koju imam i dan danas. Uskoro sam primijetio da se ugaona rastojanja, koja po štapu Jakoba treba da se podudaraju, pretvorena posredstvom matematičkih funkcija u numeričke vrijednosti, ne poklapaju jedna sa drugima. Kad sam uspio da pronađem izvor grešaka, osmislio sam tabelu, koja mi je dala mogućnost da unosim ispravke i samim time da uzimam u obzir defekte štapa...“ (iz Braheovog djela „Mehanika obnovljene astronomije“).

Galerija

( Slobodan Čukić )