Najstarije škole u Crnoj Gori: Počelo od Njegoša i manastira

Crna Gora iznjedrila je mnoge umne ljude prepoznatljive van njenih granica u oblasti kulture, umjetnosti i nauke. Većina njih znanje je sticala u školama u Crnoj Gori koja ima viševjekovnu tradiciju obrazovanja.

Prema dostupnim podacima, ideja za osnivanje prve državne škole u Crnoj Gori data je 1831. godine, ali se nije mogla realizovati jer austrijske vlasti nijesu davale dozvolu za rad bokeljskom učitelju Petru Ćirkoviću da dođe na Cetinje i postane prvi njen učitelj.

“Vijesti” od Ministarstva prosvjete nijesu uspjele dobiti podatak koje su najstarije škole u Crnoj Gori, kako bi u stalnoj rubrici Top 10 mogli pisati baš o njima

Osnivanje svetovnih škola datira iz vremena crnogorskog vladike Petra II Petrovića Njegoša. Prvu školu, prema nekim podacima osnovao je 1833. godine u Dobrskom Selu, kod Cetinja, a prema drugim izvorima prva svetovna škola osnovana je godinu kasnije na Cetinju.

Iako se prema većini dostupnih podataka do tada prosvjetno obrazovanje svodilo na manastirske škole ili upućivanje darovitijih mladića, iz uglednih porodica u inostranstvo, zbog osposobljavanja za crkvene ili glavarske plemenske dužnosti, prema drugim izvorima, tri decenije prije škole na Cetinju osnovana je škola u Morinju.

U ljetopisu Morinjske škole, koja je osnovana u decembru 1803. godine na Svrčku u kući Pavla Tripova Matkovića i njegove žene Andrijane, rođene Vojvodić piše da su stanovnici tog malog mjesta, vidjevši što ostali narodi rade, odlučili da u svom mjestu “zavedu kakvu učionu, nadajući se da će kroz nju i svoj narod progledati i osvijestiti se”.

Školske 1913/14. radile su 143 škole, a pohađalo ih je 11.499 učenika, od čega su bile 1.022 učenice, nakon deset godina, školske 1923/24. u 342 škole bilo je 22.077 učenika i 6.679 učenica

Morinjskom školom u početku su upravljali i postavljali učitelje sami Morinjani, osnivači i mecene škole. Prvi učitelj bio je kaluđer Nikola Milinović iz Morinja. Širenje mreže škola u Crnoj Gori prema podacima iz almanaha “Južnjak” za 1926. godinu, bilo je značajno.

Prema tim podacima školske 1833/1834. u Crnoj Gori postojale su četiri škole i 73 učenika. Deset godina kasnije 114 učenika obrazovalo se u šest škola, a školske 1853/54. u devet škola bila su 274 učenika. Školske 1863/64. u 11 škola bilo je 417 učenika, a 1873/74. u 41 školi bila su 1.744 učenika, od čega 39 učenica.

Deset godina kasnije zabilježene su dvije škole manje, ali i manji broj učenika. Od 1575, koliko ih je te godine upisano, 72 su bile žene. Već 1893/94. u 43 škole obrazovalo se 2.504 učenika i 168 učenica, a 1903/04. u 101 školi učilo je 307 učenica i 4.994 učenika.

Školske 1913/14. radile su 143 škole, a pohađalo ih je 11.499 učenika, od čega su bile 1.022 učenice, nakon deset godina, školske 1923/24. u 342 škole bilo je 22.077 učenika i 6.679 učenica.

“Vijesti” od Ministarstva prosvjete nijesu uspjele dobiti podatak koje su najstarije škole u Crnoj Gori, kako bi u stalnoj rubrici Top 10 mogli pisati baš o njima, zbog toga, za čitaoce, ovog puta biramo neke od prvih škola u Crnoj Gori, koje su sa ostalim školama, iznjedrile brojne stvaraoce, revolucionare, heroje, stručnjake, nezaboravne istorijske ličnosti, velikane, ali i koje su svima nama otvorile svoja vrata kako bi nas naši prvi učitelji uveli u svijet znanja.

O značaju škola bilo bi suvišno pisati, jer su kroz njih prošle generacije i generacije i učenika i učitelja, nastavnika, profesora, i bez svih njih zajedno, bez svih održanih ili neodržanih časova, pa i onih sa kojih se bježalo zbog nenaučene lekcije, kafe, poljupca u parku, sve bi bilo nezamislivo.

Narednog vikenda predstavićemo još pet škola

Osnovna škola "Njegoš" – Cetinje

Nedavno je zvanično prva narodna škola u Crnoj Gori, cetinjska Osnovna škola “Njegoš” proslavila 178. rođendan. Prema dostupnim podacima Njegoš je 1833. godine po povratku iz Petrograda donio nekoliko stotina knjiga, spakovanih u 11 sanduka i već naredne godine na Cetinju je osnovao školu.

Bila je smještena u Cetinjskom manastiru, imala je 21 đaka i prvi učitelj je bio Petar Ćirković iz Kotora. U prvim decenijama iz ove škole izlazio je kadar koji je bio oslonac državne vlasti i administracije, perjanici, glavari, senatori, učitelji, a kasnije su njeni đaci postajali poznati naučnici, kulturni i javni radnici, revolucionari...

Opstajanje ove škole, prema nekim podacima, trajalo je čitav vijek, a škola se izmještala od Manastira, do Biljarde i privatnih kuća. Sto godina kasnije, 1934. godine, dobila je novu zgradu u kojoj je i sada.

Osnovna škola “Bajo Jojić” – Andrijevica

Ova škola osnovana je 1863. godine kao prva državna škola u Vasojevićima. U informacijama o ovoj školi može se pročitati da je njen život i rad čvrsto utkan u prosvjetni, kulturni i društveni razvoj andrijevičkog kraja, kao i da je od svog osnivanja do danas imale teških trenutaka i velikih uzleta u svom vaspitno–obrazovnom radu.

Na tim prostorima od 1882. do 1910. godine počelo je sa radom još nekoliko privatnih škola, što je, dalo značajne rezultate na polju prosvijećenosti.

Ova škola ima najviše područnih odjeljenja u Crnoj Gori, a neka od tih područnih odjeljenja starija su i od same andrijevičke škole

Prema popisu stanovništva iz 1909. godine, srazmjerno broju stanovnika, Andrijevica je druga varoš prema broju pismenih u Crnoj Gori, odmah poslije Cetinja.

Osnovna četvororazredna škola i Niža realna gimnazija do 1950. godine radile su odvojeno, a tada su pretvorene u osmogodišnju školu (osmoljetku). Od 10. marta 1950. ova škola nosi ime istaknutog revolucionara i prvoborca iz andrijevičkog kraja Baja Jojića, studenta agronomije.

Dvanaest godina kasnije, u julu 1962. donijeta je odluka o formiranju centralnih škola na području opštine, pa u sastav ove škole, kao njena područna odjeljenja ulaze škole Ulotina, Gornje Luge, Seoce, Gnjili Potok, Kralje, Slatina, Zabrđe i Gračanica, a nešto kasnije i škola u Trešnjevu i područna odjeljenja iz sela Trepča i Rijeka Marsenića.

Zbog toga, danas ova škola ima najviše područnih odjeljenja u Crnoj Gori, a neka od tih područnih odjeljenja starija su i od same andrijevičke škole.

Cetinjska gimnazija

Cetinjska gimnazija osnovana je Odlukom Državnog savjeta u jesen 1880. godine, pod nazivom Knjaževsko-realna gimnazija. Prvi direktor škole bio je profesor Jovan Pavlović, urednik “Glasa Crnogorca”, a kasnije ministar prosvjete u Vladi Crne Gore.

U početku škola je bila smještena u Cetinjskom manastiru gdje je bio otvoren i internat - Pitomački zavod, za učenike koji su dobijali državnu stipendiju. Školske 1880/81. godine u prvi razred je upisano 16 učenika, od kojih je samo šest školske 1883/1884. godine sa uspjehom završilo četvrti razred.

Već te godine škola je imala 53 učenika i pet nastavnika. Naredne godine Gimnazija je programski prešla sa realne na klasičnu, da bi se dvije godine kasnije ponovo vratila na realnu.

Od prvih godina rada do 1896/97. godine broj učenika nije prelazio 100, a školske 1909/10. godine imala je 306 učenika. Te godine održan je prvi ispit zrelosti koji je polagalo 14 maturanata.

Sve do 1886/87. godine Gimnazija je imala četiri razreda, kada je otvoren peti razred, koji je već iduće godine ukinut pa je Gimnazija ponovo svedena na četvororazrednu i ostala takva do 1902/03. godine, kada je iz niže prerasla u višu gimnaziju.

Prve četiri godine Gimnazija je radila u Cetinjskom manastiru, a 1884. godine premještena je u prizemlje vladičine Biljarde, u kojoj je ostala sve do 1915. godine.

Od te godine, do 1918. godine, škola nije radila zbog okupacije Crne Gore od strane Austrije, a 1919. godine ponovo počinje sa radom u prestolonasljednikovom dvoru – Plavi dvorac. Tu je bila smještena do oktobra 1947. godine, kada je preseljena u novu zgradu, u kojoj se i sada nalazi.

U periodu Drugog svjetskog rata, veliki doprinos u oslobođenju zemlje dali su učenici Cetinjske gimnazije zajedno sa svojim profesorima

Od prvih godina rada do 1896/97. godine broj učenika nije prelazio 100, a školske 1909/10. godine imala je 306 učenika. Te godine održan je prvi ispit zrelosti koji je polagalo 14 maturanata.

Prva crnogorska matura predstavljala je značajan društveni događaj, pa je maturskom ispitu prisustvovao i kralj Nikola i sam postavljao pitanja. Svih 14 maturanata (abiturijenata) kralj je odlikovao medaljom za revnost i svima dodijelio stipendije za školovanje u inostranstvu.

Sve do školske 1907/08. godine, gimnaziju su pohađali samo muškarci, jer su ženska djeca imala svoju školu Djevojački institut. Ipak, te godine u gimnaziju se počinju upisivati i ženska djeca, a kako je broj upisanih učenica stalno rastao, školske 1921/22. godine na Cetinju je otvorena ženska gimanzija koja je radila do 1925/26. godine, kada je zatvorena, pa su učenice počele pohađati školu zajedno sa muškarcima.

U periodu Drugog svjetskog rata, veliki doprinos u oslobođenju zemlje dali su učenici Cetinjske gimnazije zajedno sa svojim profesorima. Na spomen-ploči koja se nalazi u zgradi škole ispisano je 381 ime hrabro poginulih učenika Cetinjske gimnazije, koji su dali svoje živote za odbranu domovine.

Gimnazija "Slobodan Škerović" - Podgorica

Podgorička Gimnazija otvorena je ukazom knjaza Nikole 1907. godine kao Niža državna gimnazija u Podgorici. Viši razredi, V i VI, otvoreni su 1914. i 1915. godine. To je bila prva četvororazredna srednja opšteobrazovna škola u Podgorici.

Otvaranje Više gimnazije odobrio je Ministarski savjet Crne Gore. Za vrijeme okupacije od 1916. do 1918. godine Gimnazija nije radila. Pedagoška dokumentacija škole iz prvog perioda razvoja uništena je za vrijeme Prvog svjetskog rata.

Izvršni narodni odbor Velike podgoričke skupštine dekretom od 12. februara 1919. godine otvorio je Veliku gimnaziju – realnu i mješovitu. Od 1920. do 1941. godine Gimnazija u Podgorici bila je jedna od najuglednijih u Jugoslaviji.

Podgorička Gimnazija je ime Slobodan Škerović dobila 1960. godine po istaknutom revolucionaru

Prema dostupnim podacima u ovoj školi je 1925. godine radila ćelija Komunističke partije Jugoslavije. Učenici su učestvovali u antirežimskim demonstracijama 18. februara 1935. godine, zbog čega je 47 učenika isključeno iz škole..

Na zvaničnom sajtu ove Gimnazije piše da je “kroz kapije zdanja hrama znanja - Gimnazije „Slobodan Škerović“ sa diplomom svršenog gimnazijalca izašlo je preko 30.000 učenika – mladosti i pameti, uglednih intelektualaca, koje je kroz minuli vijek obrazovalo preko 700 profesora, vrsnih pedagoga”.

Kao i da su 573 učenika ove škole dala živote za progresivne ideje, od kojih je 44 proglašeno narodnim herojima.

"Škola se ponosi i sa 184 doktora nauka, 9 univerzitetskih profesora, preko 50 pisaca, slikara, muzičara, publicista, prevodilaca", istaknuto je na sajtu.

Podgorička Gimnazija je ime Slobodan Škerović dobila 1960. godine po istaknutom revolucionaru.

Bogoslovija

Cetinjska Bogoslovija osnovana je daleke 1863. godine, kao privremena bogoslovska škola. Za učenike su primljeni svršeni učenici cetinjske Osnovne škole koji su željeli da se posvete svešteničkoj službi.

Upravnik bogoslovske škole bio je arhimandrit Nićifor Dučić, koji je bio i profesor, a uz njega u toj školi predavao je i Filip Popović-Jabučanin, učitelj Osnovne škole.

Privremena Bogoslovija prestala je sa radom poslije nekoliko mjeseci iz više razloga, od kojih je glavni bio teško materijalno stanje kneževine, odnosno nemogućnost izdržavanja profesora, školskog objekta i učenika.

U istorijatu Bogoslovije navodi se da o ozbiljnosti namjere da ta škola bude čvrsto utemeljena i time zadovolji narasle potrebe za dobro obrazovanim sveštenicima svjedoči sačuvani nacrt školskog plana i programa, koji je na zahtjev knjaza Nikole izradio arhimandrit Dučić krajem 1862. godine.

Bogoslovija je obnovljena 1992. godine pod današnjim nazivom Bogoslovija „Svetog Petra Cetinjskog”

Sedam godina kasnije, 1869. godine, nastavlja sa radom pod imenom Cetinjska bogoslovija. Prostorije za učionice i smještaj polaznika dodijeljene su u zgradi Biljarde gdje je Bogoslovija sa prekidima opstala sve do nasilnog izgona 1945. godine.

Škola je bila trogodišnja sa po deset učenika u razredu, a oni sa najboljim uspjehom primani su u internat kao pitomci. Školske 1873-74. godine Bogoslovija je bila prenijeta i radila je u manastiru Ostrogu.

Po okončanju školske 1874-75. Bogoslovija je prestala sa radom usljed ratnih dešavannja. Devet godina kasnije, 1885. nastavlja sa radom kao Bogoslovsko-učiteljska škola i tako radi sve do 1915. godine, kada njeno djelovanje opet prekida rat.

Na sajtu Bogoslovije navodi se da je uspostavom nove vlasti krajem 1944. godine nasilno prekinut rad Cetinjske bogoslovije izgonom profesora i zaposjedanjem njenih prostorija i inventara

Po okončanju Prvog svjetskog rata i narodnom ujedinjenju, stvoreni su uslovi za obnovu rada Cetinjske bogoslovije, a rad je nastavljen školske 1921/22. godine. Od školske 1928/29. g. bogoslovije su podignute na rang više škole u šestogodišnjem trajanju.

Uoči njemačkog napada aprila 1941. godine Sveti arhijerejski sinod je, predosjećajući opasnost i brinući o životima i budućnosti učenika i profesora bogoslovija, raspustio njihov rad.

Za kratko vrijeme, Cetinjska bogoslovija radila je krajem 1943. i početkom 1944. godine, kada je omogućeno samo učenicima završnih razreda polaganje ispita i mature što je mali broj njih bio u mogućnosti.

Na sajtu Bogoslovije navodi se da je uspostavom nove vlasti krajem 1944. godine nasilno prekinut rad Cetinjske bogoslovije izgonom profesora i zaposjedanjem njenih prostorija i inventara. Rad Cetinjske bogoslovije obnovljen je u jesen 1992. godine.

Bogoslovija je obnovljena 1992. godine pod današnjim nazivom Bogoslovija „Svetog Petra Cetinjskog”.

Galerija

( Jelena Jovanović )