Hoće li klasične knjige završiti u muzejima?

Elektronske knjige predstavljaju savremen način čitanja, daju veću mogućnost izbora, dostupnije su; čitanje knjiga putem interneta omogućava istraživanje i otkrivanje novih naslova; zahvaljujući e-knjigama ne postoji obaveza kupovine knjige koju ne želite da posjedujete, čime se štedi novac; čitanjem e-knjiga se oslobađate odgovornosti čuvanja posuđene knjige, samo je dio odgovora učenika barske Osnovne škole “Blažo Jokov Orlandić" na nedavno sprovedenu anketu o klasičnim i elektronskim knjigama.

U anketi je učestvovalo 308 učenika, od petog do devetog razreda, od čega 156 dječaka i 152 djevojčice.

I dok sa jedne strane postoje oni koji vide brojne prednosti u čitanju elektronske, ne fali i onih kojima se više dopada šuštanje stranica i čitanje klasične knjige. Učenici koji su na strani klasične knjige, smatraju da su na internetu djeci dostupni i oni naslovi koji ne bi dobro uticali na njihov razvoj. Osim toga, ima onih koji smatraju da djeca ionako mnogo vremena provode pored računara...

“Mladi mnogo vremena provode pored računara, najviše koristeći Facebook, i još da čitaju knjige na ekranu, bilo bi previše”, kazao je jedan učenik osmog razreda.

Rezultati nedavnog istraživanja Telenora o bezbjednosti djece na internetu pokazuju da je najveći procenat crnogorskih osnovaca internet počeo da koristi između pete i desete godine. Više od polovine (54 odsto) crnogorskih osnovaca uzrasta od III do IX razreda internet najviše koristi zbog društvenih mreža, a skoro 80 odsto njih ima Facebook profil.

Visok procenat korisnika na Facebooku uopšte (u Crnoj Gori ih je 298.000) ne mora obavezno biti i pokazatelj stepena informatičke pismenosti. Ipak, to što na Facebooku velik broj osnovaca ima otvorene profile, poklapa se sa tim da je i velik broj ispitanika ankete koju je među barskim učenicima sprovela Nataša Borović, nastavnica i bibliotekarka, upoznat sa mogućnošću čitanja knjiga putem globalne mreže - skoro 80 odsto, od čega o tome najviše znaju osmaši (82 odsto njih).

Barski đaci, njih preko 58 odsto, čitali su knjige ili njihove djelove u PDF, odnosno elektronskom formatu. Najveći broj onih koji su čitali e-knjige pohađa deveti razred. Očekivano, onih koji čitaju e-knjige manje je u nižim razredima, pa ih je među učenicima petog razreda 24 odsto.

U e-formatu učenici najčešće čitaju lektire, među kojima su bajke, basne, te naslovi “Mali princ”, “Galeb Džonatan Livingston”, “Dnevnik Ane Frank”, “Hari Poter i dvorana tajni”...

“Pojedini učenici starijih razreda naveli su da čitaju prepričane sadržaje lektira umjesto čitavog djela. Osim naslova lektira, učenici starijih razreda vole da čitaju tinejdžerske knjige, a mlađi najviše vole knjige Džeronimo Stiltona ”, kaže Borović o rezultatima ispitivanja. Sedmoro učenika devetog razreda je, prema njenim riječima, navelo da voli da čita djela i stripove na engleskom jeziku.

“Osim beletristike, učenici su naveli da rado čitaju stripove “Alan Ford”, “Asteriks i Obeliks ”, “Dilan Dog”, “Hogar Strašni”, “G a r f i l d”), kao i biografije umjetnika i naučnika”.

Kao prednosti štampane knjige, barski osnovci navode to što mogu uvijek da je nose sa sobom, da je koriste bez upotrebe tehnike, mogu da je pozajme. Osim toga, navode oni, čitanjem klasične knjige se oči ne zamaraju tako brzo kao kad se čita elektronska. Učenici iz Bara navode da tokom čitanja klasične knjige mogu i da podvlače tekst, zapisuju komentare, da im je klasična knjiga jednostavnija za upotrebu, spašava ih od interneta, zahvaljujući njoj korisno ispunjavaju vrijeme, pouzdana je...

"Volim da ležim dok čitam”, navela je jedna učenica kao objašnjenje zašto smatra da klasična knjiga pruža udobnost pri čitanju. Na klasičnim knjigama se može napisati posveta, uz klasičnu knjigu se može zaspati i - ona je dio nasljeđa - dodaje učenica osmog razreda.

“Čitala sam knjige koje je moja majka čitala kada je bila djevojčica. U kućnoj biblioteci te knjige su decenijama. E-knjige neće dugo opstati u istom obliku, mijenjaće se kako se tehnologija bude razvijala”, dodala je ona.

Uz sve prednosti, za mlade ispitanike, klasične knjige imaju i svojih nedostataka: lako se oštete, njihove stranice se lako cijepaju, manje su dostupne, mnoge knjige su skupe, neke imaju sitna slova, a za neke su neke knjige te ške...

E-knjige su dostupne, mogu se brzo naći, ne zauzimaju prostor u kući, većeg su kapaciteta od klasičnih... S druge strane, smatraju barski učenici, nakon kratkog čitanje e-knjiga javlja se zamor očiju i bol u kičmi, u njih je nemoguće unijeti komentare i zabilješke

“Koliko je težak rječnik u kojem su sve riječi našeg jezika, ili enciklopedije”, kaže učenik devetog razreda.

Među učenicima je razvijena i svijest o očuvanju ži vo t n e sredine. “Za štampane knjige treba posjeći šume, a reciklirani papir se nedovoljno koristi”.

Za razliku od klasičnih, za e-knjige nije neophodno sjeći drveće, kažu učenici. E-knjige su dostupne, mogu se brzo naći, ne zauzimaju prostor u kući, većeg su kapaciteta od klasičnih... S druge strane, smatraju barski učenici, nakon kratkog čitanje e-knjiga javlja se zamor očiju i bol u kičmi, u njih je nemoguće unijeti komentare i zabilješke. Koncentracija kod čitanja e-knjiga je, kažu osnovci, lošija nego tokom čitanja klasičnih knjiga.

Barski osnovci su mišljenja da e-knjigu ne možete da posudite, te da je ne mogu uvijek nositi sa sobom... što ne mora biti istina, ukoliko korisnik posjeduje čitač ili recimo mobilni telefon, sa instaliranom aplikacijom za čitače (Kindle, na primjer) ili drugom aplikacijom za čitanje e-sadržaja. Iako velik broj njih zna o e-knjigama, navodi neke od njihovih prednosti, ipak najveći broj barskih osnovaca i dalje ostaje vjeran klasičnoj knjizi.

Od 308 ispitanika, njih 214 (69,50 odsto) bi se opredijelilo za štampanu knjigu, 82 (26,60 odsto) za elektronsku, a 12 (3,90 odsto) bi koristilo obje forme. Štampanoj knjizi su najvjerniji učenici petog razreda. No, rezultati ankete pokazuju da bi najveći broj učenika svih razreda isto tako dao prednost štampanoj naspram elektronske knjige.

Zašto? Oni koji glasaju za klasičnu knjigu navode da ona stvara osjećaj bliskosti, te da “e-knjigu ne mogu da zagrle”.

Odrasli bi, mišljenja je jedan ispitanik, trebalo da iskoriste činjenicu da djeca vole računare i kod njih razviju interesovanje za čitanje tako što bi promovisali elektronske knjige

“Uz štampanu knjigu mogu da se opustim”, “Volim miris knjige”, “Sa štampanom knjigom mogu da maštam”, “Ljepša je”, “Sporo čitam, a to znači da bih mnogo vremena provodio pored računara”, “Navikla sam na štampanu knjigu, volim je”, “Volim da hodam po sobi dok čitam, naročito kada čitam poeziju”, “Volim da dodirujem knjigu”, kažu učenici iz Bara.

Jedna učenica devetog razreda navodi da je počela da čita “Malog princa” na ekranu, ali je zbog toga što je takvo čitanje za nju bilo neprirodno, odustala.

“Možda će nekoj sljedećoj generaciji čitanje elektronske knjige biti prirodno ali mi se tek upoznajemo sa njom”, kaže jedan učenik devetog razreda. Odrasli bi, mišljenja je jedan ispitanik, trebalo da iskoriste činjenicu da djeca vole računare i kod njih razviju interesovanje za čitanje tako što bi promovisali elektronske knjige.

“Nisam neki ljubitelj knjiga, ali više volim da čitam na ekranu nego da držim neku te šku knjigu u ruci”, jedan je od odgovora učenika koji prednost daju e-knjizi.

“Volim da istražujem i da otkrivam knjige koje u štampanom obliku ne bih bio u prilici da otkrijem”, dodaje drugi. Za većinu barskih učenika, 41,55 odsto ispitanika, štampana knjiga će postojati i u budućnosti, ali će elektronska preuzeti primat.

“Volio bih kada bi nam u budućnosti roboti čitali knjige, da se ja ne zamaram”

Oko 30 odsto njih je mišljenja da će štampanu knjigu zamijeniti elektronska, a 28,25 odsto smatra da će se štampana knjiga koristiti kao i do sada.

Broj učenika koji misli da će postojati samo elektronska knjiga je najveći u osmom razredu (40,60 odsto), u devetom razredu (46,35 odsto) je najveći broj učenika koji misli da će štampana knjiga i dalje postojati, ali da će elektronska preuzeti primat. Najveći broj učenika koji misli da neće doći ni do kakve promjene je u petom razredu (56 odsto).

”Mislim da će vremenom elektronske knjige biti sve popularnije, ali se nadam da griješim”, jedan je od odgovora učenika o tome šta misle da će se desiti sa štampanom knjigom u budućnosti. “Volio bih kada bi nam u budućnosti roboti čitali knjige, da se ja ne zamaram”, “Mladi će sve više koristiti elektronske knjige, a stariji će ostati vjerni štampanim", “Možda će u budućnost ljudi izmisliti novu vrstu papira", “Elektronska knjiga će potisnuti štampanu, koja će živjeti samo u muzejima”, “Iako se tehnologija razvija, štampana knjiga će opstati”, kažu učenici.

U odgovorima barskih učenika ujednačen je odnos između onih koje su dali dječaci u odnosu na odgovore koje su dale djevojčice.

Rezultati ankete prezentovani su na nedavno održanom okruglom stolu “Klasična ili e-knjiga: Za i protiv”, koji su organizovali Kulturni centar Bar i Narodna biblioteka i čitaonica “Ivo Vučković", pod pokroviteljstvom Ministarstva kulture i biće objavljeni u zborniku radova učesnika.

Na okruglom stolu su, pored Borović, učestvovali i književnik i publicista Rajko Cerović, Jovan Nikolaidis iz ulcinjske izdavačke kuće “Pl i - ma”, Bosiljka Cicmil iz biblioteke Univerziteta Crne Gore, novinar i književnik iz Bara Željko Milović, Jelena Đurović iz Centralne biblioteke “Đurđe Crnojević” sa Cetinja, Ivan Ivanović iz Narodne biblioteke “Radosav Ljumović" iz Podgorice, novinarka i urednica portala “Vijesti" Damira Kalač, gošće iz regiona - Gordana Ljubanović iz Narodne biblioteke Srbije, te Irena Urem i Margita Mirčeta Zakarija sa Sveučilišne knjižnice iz Splita.

Rijetki imaju e-čitače knjiga

Razočaravajuće mali broj ispitanih učenika u OŠ “Blažo Jokov Orlandić" u Baru, znalo je odgovor na pitanje kako se zove uređaj koji se koristi za memorisanje i čitanje e-knjiga.

Samo njih sedam od 308 je znalo da se čitači e-knjiga nazivaju elektronski čitači. Još dvoje učenika je navelo da njihovi roditelj imaju e-čitač.

Na tržištu je dostupno više čitača e-knjiga različitih proizvođača (Libre eBook, Kindle, EEE Reader, Cybook, Nook...). U pitanju su mobilni elektronski uređaji dizajnirani, prije svega, za potrebe čitanja digitalnih e-knjiga i časopisa. U principu, svaki uređaj koji može da prikaže tekst na ekranu može da radi kao e-čitač knjiga, ali su specijalizovani čitači dizajnirani prije svega za čitanje tekstova, obezbjeđuju bolju čitljivost, posebno na jakom suncu, i duže trajanje baterije. U zavisnosti od veličine memorije, jedan čitač može da sadrži više hiljada knjiga.

Knjige njeguju ljubav

Barski učenici su, osim pitanja o budućnosti klasične i e-knjige, odgovorili i na pitanje o važnosti knjiga uopšte. Među tri najčešća odgovora učenika svih uzrasta su: “Knjige su važne za obrazovanje”, “Sa knjigama razvijamo pismenost i kulturu izražavanja" i “Knjige njeguju maštu”.

“Knjige imaju sposobnost da nas zabave i nasmiju”, “Sa knjigama je djetinjstvo ljepše”, “Knjige nas uče da razmišljamo sopstvenom glavom”, “Knjige njeguju ljubav”, “Knjige pomažu kada nam je teško”, “Sa knjigama je djetinjstvo ljepše”... još su neki od odgovora koje su na pitanje o važnosti knjiga dali barski učenici svih uzrasta...

( Damira Kalač )