Internet je otvoreno more, poslužite se!

Proces prenošenja svjetske baštine u digitalni oblik traje već duže od decenije. Isprva je to išlo sporije. Prebacivanje rijetkih i dragocjenih u elektronsku formu je vremenom ubrzano, čemu su doprinijele i veće tehnološke mogućnosti. Tako je polagano korisnicima Interneta širom planete postao dostupan veliki broj tekstova i dokumenata.

Pionir na tom polju bio je Majkl Hart koji je početkom sedamdesetih osnovao prvu digitalnu biblioteku pod nazivom Projekat Gutenberg, s dva cilja. Da se knjige prebace u elektronsku formu, radi čuvanja od propadanja i dostupnosti, kao i da se tim tekstovima na Internetu omogući slobodan pristup svakome ko je zainteresovan.

U međuvremenu je, na inicijativu iz 2005. osnovana Evropska digitalna višejezična biblioteka, Europeana, koja već broji više miliona jedinica, uključujući mape, fotografije i novine i u stalnom je širenju. Jedan od njenih ciljeva je da postane opštedostupan evropski kulturni i naučni izvor.

Stranice Drezdenskog kodeksa sa majanskim glifama

Sredinom 2010. godine u Vašingtonu je održana osnivačka sjednica Svjetske digitalne biblioteke. Osnovali su je UNESKO i biblioteka američkog Kongresa, s idejom da bude digitalni pandan UNESCO-voj Listi svjetske kulturne baštine i listi Pamćenje svijeta, kako bi artefakti, blaga i baština svih kultura, naroda i civilizacija od univerzalnog značaja bili pristupačni putem Interneta, za pretraživanje, korišćenje i razgledanje.

Glavni doprinos procesa digitalizacije dakle nije samo u očuvanju i osiguravanju pisane baštine, već i u dosad neviđenom tehnološkom olakšavanju njenog korišćenja. To je ono što svemu daje obilježje revolucionarnog kulturnog prevrata.

Zamislite sada da Knorozov nije morao da ide čak do Berlina da bi nabasao na majanske spise, već da ih je pronašao u digitalizovanom obliku u visokoj rezoluciji jednostavnim klikom na Internetu kao što je slučaj danas

U proteklim godinama imali smo prilike da čujemo o različitim projektima na tom polju, od kojih su neki imali i karakter podsticanja interaktivnog istraživanja nedešifrovanih spisa. Riječ je o donedavno nepostojećoj istraživačkoj situaciji, eksperimentu bez presedana, u kojem se najširoj zainteresovanoj populaciji internetskih korisnika nude dokumenti i upućuje otvoreni poziv da u ovom ili onom obliku pruži doprinos proučavanju starine.

Prednost ovog eksperimenta je u tome što se na taj način u igru može uključiti kakav anonimni genije koji bi mogao da pronađe „ključ“ za odgonetanje neprotumačenih spisa. Poput recimo ruskog naučnika Valerija Knorozova, koji je kao crvenoarmejac 1945. slučajno naletio na kopije majanskih rukopisa u Berlinu, što je ubrzo rezultiralo nevjerovatnim probojem u tumačenju majanskog pisma. Njegova interpretacija drevnih majanskih glifa s početka pedesetih, postala je dostupna na zapadu polovinom šezdesetih, čime je otvoreno novo istraživačko poglavlje u majanistici.

Zamislite sada da Knorozov nije morao da ide čak do Berlina da bi nabasao na majanske spise, već da ih je pronašao u digitalizovanom obliku u visokoj rezoluciji jednostavnim klikom na Internetu kao što je slučaj danas?

Zamislite koliko na svijetu ima potencijalnih Knorozova koji možda posjeduju talenat za razumijevanje nedešifrovanih pisama, poput recimo još uvijek neodgonetnutog Vojnićevog rukopisa s kraja 15. ili početka 16. vijeka, koji je već par godina dostupan u elektronskoj formi, takođe u visokoj rezoluciji.

Sve se može digitalizovati

Predmet digitalizacije su najrazličitije vrste dokumenata, od kojih su neki do skoro bili potpuno nepoznati. Na primjer, prošle godine je javljeno o otkriću nepoznatog arhiva u Austrijskoj nacionalnoj biblioteci u Beču, gdje su u arhivskoj građi zbirke manuskripata otkriveni spisi iz 7. vijeka, koji će svakako imati ogroman značaj za rasvjetljavanje tadašnje arapske ekspanzije.

Saraceni su od prve polovine sedmog vijeka postali značajan vojno-politički faktor na kopnu i vodama Sredozemlja, a njihovo prisustvo osjetili su polovinom devetog vijeka i stanovnici jadranske obale - zabilježeno je da su tada u dva navrata opustošili naše prostore.

Donedavno nijesu bili dostupni bilo kakvi dokumenti o svakodnevici arapske vojske, pa će stoga otkriveni manuskripti imati ogroman značaj za istoriografiju, osobito zbog toga što nijesu opterećeni namjernim ili nenamjernim izvrtanjem činjenica. Do sada je otkriveno više od 250 arhivskih tekstova na grčkom i koptskom jeziku, i stotine drugih papirusa koji bi po porijeklu, tematici i vremenu mogli pripadati toj oblasti.

Napisani su oko 643. godine, neposredno nakon prvih arapskih osvajanja i na jedinstven način dokumentuju prelaz s vizantijske na arapsku vladavinu u velikim djelovima Azije i Afrike. Ono što u svemu predstavlja neviđeni javni i naučni interes je podatak da se ta građa trenutno obrađuje u okviru projekta digitalizacije i da će uskoro preko kataloga zbirke manuskripata u Austrijskoj nacionalnoj biblioteci biti dostupna najširoj javnosti.

Stranice još uvijek neodgonetnutog Vojnićevog rukopisa

U cijelom ovom talasu digitalizacije rijetkih i starih dokumenata postoji i naglašeni momenat transparentnosti, poput recimo elektronske demistifikacije Kodeksa Gigasa ili Đavolje biblije, najvećeg srednjovjekovnog rukopisa na svijetu. Ovaj spis, koji je većinom pisan na latinskom, ali i na hebrejskom, grčkom i slovenskom alfabetu (ćiriličnom i glagoljskom) najintrigantniji je zbog velike ilustracije đavola koja se nalazi unutar knjige, kao i zbog legende koja ga okružuje.

Sa svih strana dakle stižu vijesti o digitalizovanju važnih i dragocjenih rukopisa. Tako je prije nekoliko mjeseci javljeno o digitalizaciji jednog od najvažnijih primjeraka Kurana, starog oko pet vjekova, veoma rijetkog i preosjetljivog za bilo kakvo javno izlaganje. Ovaj rukopis od 470 stranica, koji je čuvan u sultanovoj biblioteci u Kairu, vjerovatno je stigao u Englesku zahvaljujući jednom plemiću. Vremenom je postao dio biblioteke Univerziteta u Mančesteru, gdje se i sada nalazi. Ovaj Kuran jednostavno nije bio dostupan za proučavanje zbog svog veoma delikatnog stanja, što će sada biti prevaziđeno na najbolji mogući način.

Interakcija

Što se tiče interaktivnog momenta koji donosi proces digitalizacije o tome vrlo lijepo svjedoči projekat britanskog orijentaliste Džejkoba Dala sa Oksforda, koji se doduše ne odnosi na rukopise već na najstarije poznate ureze na glinenim pločicama. Ali, suština nije u materijalu na kome je pisano, već u pismu. Ovaj stručnjak za drevnu pismenost namjerava da pomoću visokotehnološkog fotografisanja glinenih pločica, sprovede pokušaj odgonetanja drevnog protoelamitskog pisma, starijeg od 5000 godina. Osim klasične naučne razmjene koja prati ove poduhvate, Dal namjerava da ove snimke u visokoj rezoluciji postavi i na Internetu i učini ih dostupnim zainteresovanoj javnosti.

Jedan od najvažnijih momenata procesa digitalizacije je i onemogućavanje uspostavljanja bilo kakvog naučnog „monopola“ nad starim i rijetkim spisima, što ponekad čine nesavjesni istraživači u visokoideologizovanim sredinama, poput naše. Sjetimo se samo osakaćene verzije „Kraljevstva Slovena“ Mavra Orbina iz 1968. godine koje je objavljeno tek od 280. stranice. Elektronska forma jednostavno onemogućava ovakve postupke.

Konačno, digitalizacija i lak pristup rijetkim spisima na Internetu znatno olakšava i posao proučavaocima starine, koji su do prije samo par decenija zbog pojedinih rukopisa morali da putuju na drugi kraj Evrope ili svijeta. Autor ovih redova dobro pamti ushićenje kada je otkrio da se poznate ilustracije iz Hronike vizantijskog pisca Jovana Skilice mogu vrlo jednostavno pronaći na Internetu.

Digitalizacija i lak pristup rijetkim spisima na Internetu znatno olakšava i posao proučavaocima starine, koji su do prije samo par decenija zbog pojedinih rukopisa morali da putuju na drugi kraj Evrope ili svijeta

Do koje je mjere stigao ovaj proces u stalnom razvoju može da ilustruje nedavna vijest o digitalizaciji zbirke rukopisa Leonarda da Vinčija koja se čuva u glavnom gradu Španije, pod imenom Madridski kodeks. Da Vinči je bio nesumnjivi genije ali je teško mogao i naslutiti da će nakon pet vjekova njegove zabilješke i komentari sa skicama i ilustracijama biti dostupni elektronskim putem i to u svakom kutku planete. Upravo se to dogodilo jer je Španska nacionalna biblioteka odlučila da široko otvori vrata u magičan svijet ovog renesansnog majstora, inženjera, pronalazača i arhitekte.

Da Vinči je inače posljednjih mjeseci stalno bio u medijskoj žiži iz različitih razloga - zbog otkrića „tajnih znakova“ na njegovim slikama, pronalaska nepoznatih djela, potrage za njegovom izgubljenom Bitkom kod Angijarija, potrage za grobnicom njegove muze Lize Đerardini ili prosto zbog jubilarnih godina kroz koje prolazimo. Španski stručnjaci su marljivo radili da bi digitalizovali stotine Da Vinčijevih rukopisa i omogućili da se prelistaju požutjele stranice na kojima je svoje ideje ostavljao nenadmašni renesansni čovjek. Na ovom veoma zahtjevnom projektu radili su više od 20 hiljada sati.

Leonardov rukopis iz Madridskog kodeksa

Alat "Interaktivni Leonardo" dostupan je na adresi http://leonardo.bne.es/index.html i omogućava listanje Madridskih kodeksa, a sadrži i niz mogućnosti kako bi se namjernicima približila njegova ostavština. Stranice se mogu zumirati, a crteži i skice pažljivo proučavati. Dodatni sadržaj uključuje hronologiju Da Vinčijevog rada i života, s biografijom smještenom u istorijski kontekst i još niz interaktivnih karti.

Da Vinčijevi izumi dobili su posebnu rubriku, a uz objašnjenje svake ideje priložen je i video.

Nekoliko primjera

Britansko Kraljevsko društvo otvorilo je prošle godine svoju svjetski poznatu arhivu naučnih časopisa, čime je putem Interneta širokoj javnosti postalo dostupno oko 60.000 istorijskih naučnih radova.

The Royal Society je najstariji svjetski izdavač naučnih publikacija. Prvo izdanje časopisa Philosophical Transactions of the Royal Society pojavilo se davne 1665. godine. Pokretanje tog časopisa u brojnim naučnim krugovima danas se smatra jednim od najvažnijih trenutaka naučne revolucije.

Sada svaki zainteresovani građanin svijeta može vidjeti kako izgleda prvi objavljeni naučni rad Isaka Njutna, na koji je način geologiju proučavao Čarls Darvin ili šta je u nauci činio Bendžamin Frenklin.

Evo i nekoliko uspješnih primjera iz regiona.

Nedavno je javljeno da je Bošnjački institut u Sarajevu okončao projekat digitalizacije zbirke vrijednih starih rukopisa neprocjenjive vrijednosti, čime su zaštićeni od mogućeg uništenja i sačuvani kao sastavni dio kulturno-istorijske baštine BiH. Projekat je rađen godinu dana, tokom čega je u digitalnoj formi snimljena zbirka orijentalnih rukopisa na arapskom, turskom, persijskom i bosanskom jeziku arapskim pismom, koje je tokom 40 godina prvenstveno sakupio osnivač Bošnjačkog instituta Adil Zulfikarpašić.

Djela datiraju od 14. do kraja 19. vijeka, a radi se o 743 knjige, odnosno 1125 djela, jer je često više djela objedinjeno u jednom kodeksu.

Uspješan primjer je i digitalizovanje svih izdanja „Politike“ o čemu je govorio njen doskorašnji upravnik Sreten Ugričić.

"Sada se spremamo da digitalizujemo čitave novine „Politika“ od 1904. do danas, s tim da smo došli do 6. aprila 1941. Listove mikrofilmujemo, a onda se mikrofilm digitalizuje, ali tu je reč o ogromnom broju fajlova. Sada ćemo „Politiku“ „okačiti“ i na Internet".

Internet je otvoreno more

Provjerili smo ovu tvrdnju ukucavanjem dvije riječi na pretraživač - digitalno “Politika”, dakle naslijepo, i gle čuda! - istog sekunda smo se našli na sajtu gdje su na pregledan način izložene elektronske stranice “Politike”.

Sve je izvedeno lako i bez nepotrebnih uslovljavanja.

Ukoliko se malo potrudite na Netu možete pronaći i elektronske verzije različitih publikacija, poput časopisa “Danice ilirske” iz 19. vijeka.

Najbolje je da sami probate. Internet je otvoreno more.

( Slobodan Čukić )