Posljednji reformator jezika: 225 godina od rođenja Vuka Karadžića

Jezički i pravopisni reformator Vuk Karadžić rodio se prije 225 godina, 6. novembra 1787. (po Gregorijanskom kalendaru, odnosno 26. oktobra po Julijanskom kalendaru).

Budući tvorac novog pravopisa i srpskog književnog jezika, opismenio se u rodnom selu Tršiću kod Loznice kod jednog rođaka trgovca, potom u školi u Loznici i zatim u obližnjem manastiru Tronoša.

Tokom Prvog srpskog ustanka 1804. godine, bio je pisar u štabu ustaničkog vojvode Ðorđa Ćurčije, potom neka vrsta učitelja u Beogradu zatim carinik na Dunavu kod Kladova.

U toku ustanka je, u Beogradu, upoznao Dositeja Obradovića, jednog od najučenijih Srba tog vremena, koji je izvjesno vrijeme bio i Karađorđev ministar prosvjete, osim što je obavljao povjerljive diplomatske poslove. Vuk je bio i njegov učenik, ali je Dositej, iz patriotskih razloga, odbio da mu pomogne da školovanje nastavi negdje van tadašnje Srbije, što je bila velika Vukova želja.

Pošto je teško obolio, tražeći lijek, u Pešti je upoznao Savu Mrkalja, koji je već imao uobličenu neku vrstu pravopisne reforme za Srbe. Filološka nastojanja Save Mrkalja je Vuk izuzetno cijenio.

Budući tvorac novog pravopisa i srpskog književnog jezika, opismenio se u rodnom selu Tršiću kod Loznice kod jednog rođaka trgovca, potom u školi u Loznici i zatim u obližnjem manastiru Tronoša

Po propasti ustanka 1813. zaputio se u Beč gde se postupno događa njegov preobražaj, između ostalog, i pod uticajem austrijskog dvorskog cenzora Slovenca Jerneja Kopitara.

Kopitar ga je usmjerio da počne sistematski da prikuplja srpske narodne pjesme, i uopšte umotvorine, da bi potom postupno započeo i sa reformisanjem ćiriličnog pisma, kao i prevođenjem.

Pisao je i istoriografska svjedočanstva (većinom sjećanja), bavio se nekom vrstom etnografije, organizovao istraživanja širom srpskih zemalja i vodio je ogromnu prepisku.

Karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, čovjek rijetke učenosti i kulture, smatrao je da je njegova jezička reforma primitivna i da odbacuje čitavu srpsku jezičku i književnu tradiciju, a njegov prevod Novog zavjeta ocijenjen je tada kao skandalozan (pošto nije poznavao klasične jezike prevod je rađen sa njemačkog).

Vuk Karadžić je vremenom stekao ugled među intelektualcima Evrope, čak i kod umova kakvi su bili Gete ili Ranke, univerzitet u Jeni proglasio ga je počasnim doktorom.

Njegove ideje odnijele su odlučujuću prevagu 1847. godine kada su izašle “Pesme” Branka Radičevića, pisane “Vukovim pravopisom” a Ðura Daničić je tekstom “Rat za srpski jezik i pravopis” praktično dokazao opravdanost Vukove reforme. Cijela epoha srpskog romantizma bila je velikom dijelom pod njegovim uticajem.

Umro je 26. januara 1864. u Beču, gdje je i sahranjen. Njegovi posmrtni ostaci prenijeti su, svečano, 1897, iz Beča u Srbiju i smješteni su, poput Dositeja Obradovića, u portu Saborne crkve u Beogradu, nedaleko od glavnog ulaza.

Njegovo djelo sabrano je, u modernim izdanjima, u čak 39 tomova.

( Vijesti online )