Fantastična ogledala imaginarnog Makonda

Jedan od najvećih romana XX vijeka, “Sto godina samoće” (Cien anos de soledad) Gabrijela Garsije Markesa, ovih je dana objavljen prvi put u Crnoj Gori. U izdanju podgoričke Nove knjige, kao dio edicije Svjetska književnost (urednik Predrag Uljarević) objavljen je već provjereni prevod Jasne Mimice-Popović. Njen prevod je ijekavizacijom prilagođen crnogorskom jezičkom standardu.

Ovo izdanje je istovremeno važno, jer je njime okončana dogogodišnja blokada Markesovih prava za prostor Srbije i Crne Gore, zaslužen skandaloznim, bezobrazno iskasapljenim izdanjem iz sredine devedesetih Markesovog romana “O ljubavi i drugim demonima”, koje je objavio jedan beogradski izdavač, no kako je to rada bila jedna država, zabrana se odnosila i na Crnu Goru.

Stariji čitaoci zasigurno se sjećaju čitalačke euforije koju je, sredinom sedamdesetih godina izazvalo objavljivanje ovoga romana u kultnoj BIGZ-ovoj džepnoj knjizi. Doduše – nije to bio nikakav specifikum – prijem Markesovog remek-djela svuda je bio takav. Pored brojnih džepnih izdanja, roman je (u istom prevodu) štampan i sredinom osamdesetih u kapitalnoj ediciji Latinoamerički roman.

Ove godine navršilo se četrdeset pet godina od prvog izdanja “Sto godina samoće”. Na ovogodišnjem podgoričkom sajmu jedna od tribina bila je posvećena upravo Markesovim jubilejima – 85 godina života, 45 godina od objavljivanja genijalnog romana, i trideset godina od dodjele Nobelove nagrade kolumbijskom piscu.

Godine 1969, samo dvije godine nakon izlaska ovog romana, poznati književni kritičar, Čileanac Luis Hars piše: “Bez sumnje, najznačajniji trenutak posljednjih godina obilježava svojim životnim elanom i sposobnošću pripovijedanja Garsija Markes sa knjigom Sto godina samoće, gotovo mitološkim djelom u našoj književnosti, koje je postiglo ogroman uspjeh u narodu, o čemu svjedoči dvjesta hiljada primjeraka prodatih za dvije godine.”

Prije 1967. Markes je objavio nekoliko zapaženih knjiga, ali, nakon objavljivanja Sto godina samoće, bilo je jasno da je sve to bila neka vrsta pripreme i najave onoga što će doći. I sama priroda tih knjiga dozvoljavala je takav sud – pozornica većine od njih već je bio Makondo, a živopisni likovi iz Oharaske, Sahrane Velike mame ili Pukovniku nema ko da piše, savršeno se uklapaju u duh grandioznog romana. Neke od njih srešćemo i u Sto godina samoće – pukovnika srijećemo u jednoj “zabačenoj” sceni, kako vodi magarce sa arhivom jedne od revolucija koje je poveo Aurelijano Buendija.

Jedna od tajni uspjeha ove velike knjige svakako je i u tome što je njena moćna naracija “pomirila” klasično i postmoderno pripovijedanje, najzahtjevnije čitaoce i one koji žele samo da čuju zanimljivu priču.

Markes je odabrao svojevsrno “pričanje otpočetka”. Kao u prastarim epovima – sve kreće osnivanjem naselja, podizanjem jedne zajednice. Tokom čitanja ove knjige shvatićete da priča o jednom selu lagano i neumoljivo postaje priča o jednom kontinentu, o jednom svijetu. Barokno preobilje tropskog svijeta pozornica je najživopisnijih prizora savremene proze.

Ovaj roman čudesne imaginacije jedan je od vrhunaca moderne književnosti. Markesov roman je i kolekcija nezaboravnih likova – od Ciganina Melkijadesa, porodice Buendija, ćutljivog pukovnika Auelijana (koji je podigao sedamnaest revolucija) i njegovog mitski snažnog brata Hoze Arkadija, preko Prudensija Agilara, Fransiska Čovjeka, Maurisija Babilonija, prelijepe Remedios, čudesne Ursule (koja se poslije svoje 120. godine toliko smanjila da je spavala u kutiji od šibica), do ovodobnog potomka pukovnika Herinelda Markesa koji će, jednom, ispričati priču o svemu…

“Roman Sto godina samoće nije samo uspješno prenošenje fizičkog izgleda, društvenih i mitoloških odlika; tu nalazimo i nešto što je mnogo teže prenijeti u stvaralaštvo, jednu izuzetnu, sjajnu i srećnu predstavu moralne zapuštenosti američkog čovjeka, jednu preciznu sliku otuđenja koje je zahvatilo život pojedinca, porodice i zajednice u svim zemljama Latinske Amerike”, zapisao je peruanski nobelovac Vargas Ljosa, čije je prijateljstvo sa Markesom kasnije peraslo u slavno suparništvo.

“Utopija, epopeja, mit... Čovjekova sudbina se nazire u fantastičnim ogledalima imaginarnog Makonda”, kazao je povodom ovoga romana treći velikan iz generacije latinoameričkog književnog booma, Meksikanac Karlos Fuentes.

“Sto godina samoće je najznačajniji roman hispanoameričke književnosti”, zapisao je Luis Adolfo Dominges. I ovom je stavu – teško prigovoriti, na bilo koji način.

Novo, prvo crnogorsko izdanje ovoga romana tu je da potvrdi ovakav stav, ali i da vas podsjeti kakvo uživanje može biti čitanje velikog romana...

„Lud sam od sreće”

Luis Hars u eseju “Gabrijel Garsija Markes ili labava struna” (prevod Silvija Monros Stojaković), opisuje rađanje Sto godina samoće: “No od tada Garsija Markes se povratio.

Ponovo je otkrio svoju tajnu knjigu, koja je sad snažnija nego ikada. Sledeća faza knjige, koju najavljuje za mart ili april 1967. godine zvaće se Sto godina samoće. Biće to ona žarko očekivana biografija revolucionarnog pukovnika Aurelijana Buendije koji mu je toliko izmicao. Na čelu njegovog stvaraoca odjednom se ispisuje njegov potpuni lik. “Lud sam od sreće”, piše nam Garsija Markes novembra 1965.

“Nakon pet godina apsolutne jalovosti, ova knjiga teče u mlazevima, sa rečima nema problema”.

Obećava da će napisati četiri stotine ili pet stotina stranica, pravi maraton za njega. Knjiga ga je posetila kao stari prijatelj.

“Na neki način to je onaj prvi roman koji sam počeo da pišem sa sedamnaest godina, ali je sada nešto proširen. Priča nije samo o pukovniku Aurelijanu Buendiji, nego i o istoriji cele njegove porodice, od osnivanja Makonda do samoubistva poslednjeg Buendije, sto godina kasnije, kada se loza gasi”.

Na putu iskrsavaju razni zapleti. Imena, na primer, shodno cikličnim zakonima Makonda, teže stalnom ponavljanju. Genealoško stablo i hronološka tabela moraće da budu pridodati knjizi da bi se razlikovali “jer su članovi porodice Buendija imali običaj da nadenu deci imena roditelja, tako da ponekad sve postoje konfuzno. U toku tih sto godina istorije pojavljuju se četiri Hosea Arkadija Buendije i tri Aurelijana Buendije”.

( Balša Brković )