Holivudski demoni u Beogradu

Divljaci (Savages, Oliver Stone, 2012)

U društvu ponekad postoji prećutan dogovor da se teme koje su suviše bolne da bi se sa njima suočilo jednostavno ne pokreću. O njima se ne govori i upadljivo se ignorišu u nadi da će se zaboraviti. Što je trauma dublja, to je veće ćutanje.

Kako javni diskurs u većini zemalja diktira politika (odnosno mediji koji su uvijek, u manjoj ili većoj mjeri, pod kontrolom političara, mada ponekad važi i obrnuto), upadljiva odsutnost teme čini da ona prividno iščezne.

Autor filma “Divljaci”, Oliver Stoun, jedan je od rijetkih režisera koji američkoj javnosti kroz svoja djela uspijeva da nametne temu

Nažalost, istorija nam pokazuje da je tema uvijek tu, prisutnija u svojoj odsutnosti nego da je bila predmet debate, i kada se ponovo nametne i povampiri do te mjere da se više ne može ignorisati, obično bude prekasno za nalaženje razložnog rješenja jer je za njega, kao i za sve, potrebno vrijeme.

Srećom, mediji nisu jedini način da se nametne svijest o problemu. Drugi, veoma uspješan, politički je (ne i politikantski) film. Sveopšta trivijalizacija savremene holivudske produkcije može se posmatrati i kao potreba da se upravo on zauzda i otupi.

Dominacija blokbastera sa obiljem specijalnih efekata veoma uspješno sprečava situaciju iz šezdesetih ili sedamdesetih godina prošlog vijeka kada su najgledaniji filmovi mogli da budu reakcionarni “Goli u sedlu”, “Apokalipsa danas” ili “Lovac na jelene”.

Ako se pogleda način na koji je ovaj film snimljen, može se reći da on podsjeća na raniji Stounov rad “Potpuni zaokret” (1997)

Ono što su ti filmovi uradili je upravo ono što su političari i novinari htjeli da ne urade – nametali su teme o kojima je čitavo društvo htjelo da ćuti. U ovoj jednačini ključna je bila velika gledanost ovih filmova, jer gledanost je porodila analize, a analize su porodile debatu.

Iako je rat u Vijetnamu trauma u američkoj istoriji (a neuporedivo veća i tragičnija u vijetnamskoj), to je jedna od rijetkih trauma sa kojima se to demokratsko društvo potpuno suočilo. To se sa druge strane ne može reći ni za jedan od 113 oružanih sukoba koje je Amerika imala kasnije, uključujući tu i bombardovanje Srbije i Crne Gore 1999.

Autor filma “Divljaci”, Oliver Stoun, jedan je od rijetkih režisera koji američkoj javnosti kroz svoja djela uspijeva da nametne temu. Od Kenedijevog ubistva (“J.F.K.”, 1991) do Vijetnama (“Vod”, 1986), od demaskiranja pohlepne japi generacije (“Wall Street”, 1987) do objektivnog biopika o Džordžu Bušu Junioru (“W.”, 2008), Stoun i u dobu u kome je gotovo nemoguće široj javnosti servirati politički film a da on nije prikrivena satira (“Zvjezdani vojnici”, Pol Verhoven, 1997 ili “Sudija Dred”, Pit Trevis, 2012) to uspijeva da uradi.

Posljednje njegovo djelo koje je ekranizacija istoimenog romana Dona Visloua se samo ovlašno dodiruje tema po kojima je Stoun poznat, ali opet ima njegov prepoznatljiv autorski pečat.

Ben (Aron Džonson) je bivši vojnik koji je iz Avganistana uspio u Ameriku da unese kvalitetno sjeme marihuane. Sa svojim najboljim prijateljem, smirenim i humanitarno nastrojenim Čonom (Tejlor Kič), oni razvijaju posao i postaju bogati. Od samog početka uz njih je Ofelija (Blejk Lajvli) koja je istovremeno djevojka i jednog i drugog.

Tako “Divljaci” počinju kao “Plaža” sa Leonardom di Kapriom, nastavljaju se kao akcija, povremeno skliznu u horor/triler

Njihova mafijaška organizacija nema problema sa policijom zato što uživa zaštitu korumpiranog DEA agenta Denisa (Džon Travolta). Jednog dana Ben u mailu dobije video klip sa iskasapljenim ljudima koje mu šalje meksički kartel kako bi iznudio partnerstvo.

Nakon što on i Čon odbiju predlog, vođa tog kartela Elen (Selma Hajek) uz pomoć svog brutalnog plaćenika Lada (Benisio del Toro) kidnapuje Ofeliju i počinje da ih ucjenjuje.

Ako se pogleda način na koji je ovaj film snimljen, može se reći da on podsjeća na raniji Stounov rad “Potpuni zaokret” (1997). To je takođe bila ekranizacija romana, glumačka ekipa je bila raznolika i kvalitetna (između ostalih Šon Pen, Dženifer Lopez i Bili Bob Torton), a priča je bila nalik “Prirodno nadarenim ubicama” (1994), samo lišena njihovog radikalizma. “Divljaci” su neosporno slabiji film od “Potpunog zaokreta” i pored ovih zajedničkih osobina.

Prije svega, scenario koga potpisuju Šejn Salerno, autor knjige i Oliver Stoun ne nudi gotovo nijedan upečatljiv trenutak. Slično kao u “Prometeju” (Ridli Skot, 2012), ovdje je teško naći zamjerku režiji, ali zato je priča potpuno neuvjerljiva.

Naime, mafijaški kartel pokazuje izuzetnu dozu brutalnosti, ali kako film odmiče, mi otkrivamo njihovu nježniju stranu kao i porodične veze i odnose. U nekim filmovima koji imaju sličan razvoj, kao što je recimo izuzetni Soderbergov “Traffic“, ovaj prelaz je postepen i prirodan, ali u ovom nije.

Ovako naši junaci svakih pet minuta imaju potrebu jedni drugima da kažu kako su svi troje zajedno

Tako “Divljaci” počinju kao “Plaža” sa Leonardom di Kapriom, nastavljaju se kao akcija, povremeno skliznu u horor/triler, da bi na kraju postali porodična drama sa komedijom u klimaksu. Ovaj film se potpuno nepotrebno završava dva puta, a ostaje nejasno i kako naratorka koji priča film zna za detalje svih događaja koji su se dešavali kada je bila zarobljena, a koje akteri teško da bi otkrili u istrazi.

Naravno, čim Stoun krene da se bavi onim po čemu je poznat ovaj film pokazuje šta je sve mogao biti. Za razliku od veterana iz Vijetnama koji su vjerovali u Ameriku što im je po povratku donosilo razočaranje, novi veterani ili bolje rečeno plaćenici iz Avganistana i Libije nemaju takve iluzije.

Paradoksalno je da je njihovom gubljenju pripomogao sam Stoun preko filmova koje je nekada snimao (“Rođen četvrtog jula”, 1989). Vojnici su ovdje prikazani prije svega kao biznismeni pri čemu je smrt njihov posao. Uostalom, ko vjeruje da iko ide u Avganistan kako bi štitio ljudska prava?

Stoun sukob između američkih marinaca i vojnika kartela prikazuje kao susret Amerikanaca sa Indijancima iz potresnog romana Di Brauna „Sahranite mi srce kod Ranjenog koljena“.

U sceni koja je po kvalitetu znatno iznad ostatka filma, diverzija na baze kartela u kojima je novac djeluje gotovo nehumano kad se uzme u obzir razlika u naoružanju. Naravno, ovdje obje strane uče jedna od druge pa tako naši junaci Eleni vrate otmicu na odgovarajući način, ali i Meksikanci kasnije nabave oružje koje mijenja pravila igre.

Glumačka podjela je dobra pri čemu su najupečatljivije uloge ostvarili epizodisti, odnosno Benisio Del Toro i Džon Travolta

Ljubavni trougao naših glavnih junaka djeluje prilično bizarno najviše zato što se uporno insistira na njegovoj normalnosti. Da se Stoun suzdržao i to prosto prikazao, gledaoci bi neosporno prihvatili opisanu situaciju kao datost.

Ovako naši junaci svakih pet minuta imaju potrebu jedni drugima da kažu kako su svi troje zajedno, ali kako je to normalno, i upravo njihovo insistiranje na tome da je to normalno pokazuje da oni prvi imaju problem da taj odnos prihvate, jer bi ga u suprotnom prosto živjeli bez potrebe da se ikome pravdaju ili objašnjavaju.

Tako kada konačno završe zajedno u krevetu, to ni izbliza nema onu emotivnu jačinu kakvu nosi, recimo, slična scena u remek-djelu “Y Tu Mamá También” (Alfonso Kuaron, 2001), a ni duh dekadencije koju imaju Bertolučijevi “Sanjari”. U suštini, njihov odnos nam dosadi prije nego što stigne da nas šokira.

Glumačka podjela je dobra pri čemu su najupečatljivije uloge ostvarili epizodisti, odnosno Benisio Del Toro i Džon Travolta. Iznenađuje neuvjerljivost Selme Hajek koja izgleda kao da je Uma Turman iz “Petparačkih priča” zalutala u “Uhvati Gringa” Mela Gibsona (2012).

“Divljaci” se sve vrijeme upinju da budu originalni, ali krajnji utisak je da se radi o prilično konvencionalnom i predvidljivom filmu. Stounova režija je jako dobra, ali priča prosto ne nudi dovoljno materijala za više. Iako je ovo najbolje što se moglo, to svakako nije opravdanje.

Konačna ocjena: 6/10.

Doktor Rej i đavoli (Doktor Rej i đavoli, Dinko Tucaković, 2012)

Istorija jugoslovenske kinematografije je često bila zanimljivija od njenih filmova. Postoje nebrojene anegdote o najpoznatijim svjetskim glumcima i režiserima koji su bili profesionalno ili na neki drugi način vezani za Jugoslaviju.

Dinko Tucaković kao priznati režiser, scenarista, kritičar i upravnik Muzeja Jugoslovenske kinoteke u Beogradu

Sofija Loren, Orson Vels, Kirk Daglas, Robert de Niro, Sem Pekinpo i Bred Pit su samo neki od filmskih radnika koji su svoju karijeru u jednom trenutku vezali za taj zapad na istoku i istok na zapadu.

Dinko Tucaković kao priznati režiser, scenarista, kritičar i upravnik Muzeja Jugoslovenske kinoteke u Beogradu sigurno zna o ovim anegdotama više od bilo koga drugog. Slično se može reći i za dramaturga, scenaristu, glumca i vrsnog poznavaoca teorije filma Dimitrija Vojnova.

Kako izgleda kada dva zaljubljenika u film i sami snime jedan o njegovoj istoriji otkriva „Doktor Rej i đavoli“ koji je priča o boravku Nikolasa Reja u Jugoslaviji.

Režiser Nikolas Rej (Pol Mari) je rastrzan između posla, heroinske zavisnosti i nemaštine. U jednom trenutku nervnog rastrojstva odlučuje da napusti Ameriku i skrasi se u Evropi sa svojom porodicom. U međuvremenu, direktor Avala filma Ratko Dražević (Dragan Bjelogrlić) želi da u Jugoslaviji napravi evropski Holivud.

Ovakvi detalji i spominjanje velikana (Krleža, Saša Petrović i slično) su tu samo kako bi se postigla upečatljivost iako ni najmanje ne doprinose radnji

Kako bi to postigao želi da uposli već priznate svjetske režisere i Rej, kao autor jednog od najvećih američkih filmova „Buntovnik bez razloga“ (1955), čini se kao logičan izbor. Nakon kraćeg razmišljanja, Rej odlučuje da ode za Beograd i u Parizu ostavi svoju ženu Beti (Ana Sofrenović) i ćerku.

Po dolasku Rej započinje projekat filmske adaptacije novele Dilana Tomasa „Doktor i đavoli“ istovremeno upoznavajući sve kontradiktornosti komunističkog sistema kojima suprotstavlja sopstvene nemire.

Dinko Tucaković („Država mrtvih“, 2002) temu tretira sa očiglednom ljubavlju prema filmu. Sa jedne strane se vodi računa o detaljima, ali sa druge kao da promiču mnogo krupnije stvari.

Tako filmofilima neće promaći odlično odabrani posteri u kancelariji Avala filma ili muzika koja se čuje sa radija (pa čak i sličica na ogledalu u jednom WC-u), ali ni dnevna svjetlost koja dolazi kroz prozor kafane koja se zatvara na početku filma ili potpuno neprirodna atmosfera u istoj. Pojedine scene se previše oslanjaju na znanje gledaoca. Dok gledate sve ovo, sebi uporno postavljate pitanje šta ste sve propustili, a osnovna priča ni izbliza nema dovoljno snage kako bi sama mogla da se održi.

Glumačka ekipa jako dobro odrađuje posao, pri čemu treba istaći Dragana Bjelogrlića (zašto u svakom balkanskom filmu prvo što glumac kaže mora da bude psovka?) i Bojana Dimitrijevića koji glumi Mihiza.

Lik Ratka Draževića, čovjeka koji je po sopstvenim riječima ubio hiljadu muškaraca i spavao sa hiljadu žena, odlično je postavljen i razrađen. To, međutim, ne važi za lik Rejeve žene Beti ili dežurnog potrčka Zlatana.

Najveći kvalitet filma „Doktor Rej i đavoli“ je što će prosječnom gledaocu otkriti zanimljive detalje iz istorije jugoslovenske kinematografije

Pojavljivanje odličnog Miodraga Krstovića (koga treba nekako ubaciti u „Machete 2“, a pomogao bi u jedinici) daje nadu da će film skrenuti u ozbiljnije vode, ali to se ne desi. Politički podtekst filma koji je nudio daleko najviše prostora za eksploataciju se uopšte nije iskoristio do kraja. Pol Mari u scenama monologa vendersovskog tipa uspijeva da dočara lične demone kojima je Rej pokušavao da umakne, ali se ipak stiče utisak da su mnoge stvari jednostavno suvišne.

Recimo, Rejev dolazak u Dalmaciju i upoznavanje sa Orsonom Velsom nema nikakvog smisla osim isticanja činjenice da je, eto, Rej sreo Orsona Velsa i da su u jednom trenutku oboje bili u Jugoslaviji.

Ovakvi detalji i spominjanje velikana (Krleža, Saša Petrović i slično) su tu samo kako bi se postigla upečatljivost iako ni najmanje ne doprinose radnji. Zbog toga su opisane situacije zanimljive isključivo zbog svojih aktera, ali kad jednom usvojimo da je Mihiz stvarno Mihiz, a Orson Vels on sam, malo šta ostaje što bi nam držalo pažnju.

Krajnji utisak je da je ovdje previd napravljen na samom početku jer u osnovnoj priči za punokrvni, igrani film kao da nema dovoljno materijala, dok se dobar dokumentarac mogao napraviti bez problema.

Najveći kvalitet filma „Doktor Rej i đavoli“ je što će prosječnom gledaocu otkriti zanimljive detalje iz istorije jugoslovenske kinematografije, odnosno skrenuti pažnju na samu temu. Ljubiteljima starog Holivuda ovaj film će biti prijatno iznenađenje, dok ostalima povremeno može izgledati nedorečen.

Konačna ocjena: 6/10.

Galerija

( Radenko Savić )