Vijek od Šamara društvenom ukusu

Veliki simpozijum posvećen stogodišnjici objavljivanja manifesta ruskog futurizma „Šamar društenom ukusu”, završen je u petak u Moskvi.

U radu ove naučne konferencije koju su organizovali instituti za svjetsku i rusku književnost Ruske akademije nauka, učestvovalo je preko 40 naučnika iz Moskve, Sankt Peterburga, Nižnjeg Novgoroda, Novosibirska, a takođe i iz SAD, Njemačke, Italije, Ukrajine, Srbije... Pored diskusija su održane i izložbe, čitane avangardne poezije, a završno veče je bilo posvećeno Igoru Terentjevu pod nazivom „Sve moje sahrane”.

Na simpozijumu su čitani radovi o manifestima u ruskom futurizmu, uticajima i djelima Hljebnjikova, Majakovskog, tekstologiji avangarde, zvučnim prostorima u poeziji futurista, jeziku i metajeziku stvaralaštva pokreta. Teme kojima su se bavili naučnici iz cijelog svijeta su bile i intertekstualnost, poklapanje estetskih principa ruskih futurista sa stanovišta leksike i sintakse, te zvučnim likovima u pjesništvu, kao i o muzičkim eksperimentima, o odnosu Majakovski i Lifšic, Andrej Beli i Jesenjin, te video-artu, retroavangardi, postavangardi...

Pod uticajem industrijske revolucije, književnici su željeli da izborom riječi postignu ritam rada mašina

Futurizam, jedan od najvećih kulturnih pokreta nastao je početkom 20. vijeka u Italiji kada je Filipo Marineti u pariskom listu “Figaro” objavio “Futuristički manifest” 20. februara 1909. godine. Taj datum se danas i uzima kao dan rođenja pokreta.

Marineti u svom manifestu postavlja načela na koja su se kasnije naslonili i ruski futuristi koji su ovaj pokret učinili velikim i slavnim. Marineti je pisao o odnosu prema tradiciji i prošlosti kojih se gnuša, (biblioteke i muzeje, groblja, treba uništiti), i o ljubavi prema novim tehnologijama, brzini, nasilju (slavljenje rata kao jedine higijene svijeta), pa simboli pokreta postaju automobili, avioni, industrijske gradske zone predstavljajući trijumf tehnologije nad prirodom. Ideologija veličanja rata kao izraza vitalnosti i načina pročišćenja, kao i agresivan nacionalizam doveli su u Italiji do povezivanja futurizma s fašizmom.

Pjesnici su govorili da nisu futuristi, već “budetljani” (od ruskog budet - biće)

Pobornici futurizma bili su svestrani. Bavili su se politikom, književnošću, slikarstvom, skulpturom, fotografijom, arhitekturom, muzikom, plesom, filmom, pa čak i gastronomijom... Ključna riječ futurista bila je pobuna, bilo to pobuna protiv tradicionalnog, emocija ili čak estetike.

Pod uticajem industrijske revolucije, književnici su željeli da izborom riječi postignu ritam rada mašina i to koristeći imenice, glagole u infinitivu, izbacujući interpunkcijske znakove.

Glavni predstavnik ruskog književnog futurizma bio je Majakovski koji je počeo da piše o novim temama (o gradu, fabrikama, ulici...) i koristio je riječi koje su do tada bile nezamislive u dostojanstvenoj ruskoj književnosti, u koju je unio jezik ulice, psovke, žargon.

“Šamar društvenom ukusu”, manifest ruskog futurizma objavljen je 1912, a potpisali su ga David Burljuk, Aleksej Kručonih, Majakovski i Hlebnjikov.

Ruski futuristi su, za razliku od Italijana, ostali u sferi estetike

Oni su činili futurističku grupu pjesnika “Gileja” zajedno sa Kamenskim, Guroom, Livšicem, a 1910. je objavljena prva futuristička zbirka pjesama “Sudijsko utočište”, koja je štampana na zidnim tapetama u 300 primjeraka.

Pjesnici su govorili da nisu futuristi, već “budetljani” (od ruskog budet - biće).

I samom Marinetiju su jednom prilikom ruski futuristi objasnili:

"Nemamo ništa zajedničko sa italijanskim futurizmom, osim naziva. Naši putevi i putevi mlade ruske književnosti diktirani su istorijski uslovljenim ustrojstvom ruskog jezika".

Ruski futuristi su, za razliku od Italijana, ostali u sferi estetike. Ruski futurizam je naklonjen idejama Oktobarske revolucije i narodnim masama, a izražava mržnju prema buržoaskom društvu i kapitalističkom gradu.

Osim u književnosti, ruski futurizam je dao velika imena i u likovnoj umjetnosti

Svoj antitradicijski stav ruski futuristi nisu izražavali zahtjevom za rušenje i spaljivanje muzeja, galerija i biblioteka, već su tražili da se prekine sa praćenjem klasika. Za razliku od italijanskih, ruski futuristi nisu imali negativan odnos prema emocijama i ženi, jer za njih bez nje nema poezije) i poštuju ženu kao građansku ličnost i pjesničku inspiraciju. Pjesnici ruskog futurizma su svoje pjesme čitali na trgovima tako da djeluju kao govori...

“Centrifuga” je grupa nastala 1914. godine i okupljala je umjerene futuriste. “Centrifuga” je predstavljala naziv za zamišljenu futurističku mašinu koja će omogućiti da se dosegne svemir. Manifest ove grupe “Centrifuga - Pismenost” je napisao Boris Pasternak.

Osim u književnosti, ruski futurizam je dao velika imena i u likovnoj umjetnosti. Kubofuturisti Maljević, Larionov, Ševčenko, Lentulov, Popova, Gončarova, braća Burljuk su za svoju umjetnost koristili riječ zaum (naizgled besmisleno, s one strane smisla). Oni nisu negirali postojeće oblike, već su težili ka racionalnom i novom poretku stvari.

( Jelena Nelević )