Crna Gora odobrava obaranje civilnog "terorističkog" aviona

Od utorka 5. juna, Crna Gora je prvi put nakon kraja 20.vijeka i posljednjih dana državne zajednice SCG, ponovno dobila pouzdan i integrisan bezbjedonisni kišobran na svom nebu. Zadatke patroliranja i obezbjeđenja vazdušnogprostora Crne Gore preuzeli su NATO saveznici – Italija i Grčka koji na sličan način već nekoliko godina obezbjeđuju vazdušni prostora Albanije – takođe članice NATO-a koja poput Crne Gore, nema borbene avione u sastavu svog Ratnog vazduhovstva.

Mediji su u utorak mogli vidjeti kako izgleda prvi zvanični tzv. Tango Scramble – vježbovno polijetanje dežurnih para NATO lovaca iz italijanskih i grčkih baza na zadatak obezbjeđenja vazdušnog prostora Crne Gore. Letjelicu „uljeza“ koju su oni trebali presresti, identifikovati i prinuditi na slijetanje na podgorički aerodrom, igrao je „learjet 45“ crnogorske Vlade.

Tog istorijskog prvog dana NATO kontrole i zaštite našeg vazdupnog prostora, nad Crnom Gorom su letjeli i intervenisali višenamjenski borbeni avioni Eurofighter EF-2000 iz sastava 36. puka RV Italije iz baze Gioia del Colle u pokrajini Pulja na jugoistoku Italije, kao i F-16C Block 52+adv 116. borbenog puka RV Grčke, vazduhoplovna baza Araksos na Peloponezu, sjeverozapadnozapadno od Atine.

Misije kontrole vazdušnog prostora (tzv. air policing) imaju zadatak da štite nebo onih saveznika u NATO koji nemaju svoje vazduhoplovne snage, a širom Evrope trenutno postoji nekoliko ovakvih misija. Ovakav način saradnje traje još od 1961. godine kada je započeta zaštita neba Islanda i Luksemburga, 2004. NATO lovci su počeli sa patroliranjem iznad Estonije, Letonije i Litvanije, vazdušni prostor Slovenije štite Italija i Mađarska, od 2009. avioni Italije i Grčke lete iznad Albanije, britanski RAF učestvuje u vazdušnim patrolama nad Rumunijom a 2015. Belgija, Holandija i Luksemburg zajednički čuvaju svoje vazdušne prostore.

U znak savezničke solidarnosti, Italija i Grčka će sada pomoći u zaštiti crnogorskog vazdušnog prostora a njihovi borbeni avioni će nastaviti da budu stacionirani u matičnim državama i polijetaće po potrebi na zadatke iznad Crne Gore.

Prvi prelet u crnogorskom vazdušnom prostoru, grčki lovci obavili su još u oktobru prošle godine.

NATO air policing je dugotrajna, rutinska misija za očuvanje integriteta vazdušnog prostora Alijanse, što je osnovni zadatak za kolektivnu odbranu saveza. NATO zaštita vazdušnog prostora je mirnodopska misija koja uključuje sistem za nadzor i kontrolu vazdušnog prostora, vazduhoplovnu komandu i kontrolu, kao i odgovarajuća PVO sredstva uključujući avione presretače za svrhe zaštite integriteta vazdušnog prostora članica Alijanse.

U ovim misijama NATO lovci polijeću kako bi između ostaloga, pomogli vojnim ili civilnim vazduhoplovima koji se nalaze u nevolji, ili da presretnu letjelice koji ne poštuju međunarodne uredbe o vazdušnom saobraćaju i prilaze vazdušnom prostoru NATO saveznika. Ovi vazduhoplovi često ne uspijevaju da se pravilno identifikuju i komuniciraju sa kontrolom vazdušnog saobraćaja, kao i da poštuju planove letenja, zbog čega se u njihovom pravcu upućuju tzv. dežurne pare NATO lovaca koji ih identifikuju, ili “isprate” na pravi put.

Ukupno je NATO u sklopu svojih air-policing misija nad Evropom 2016. imao 807 tzv. Alpha Scramble-a (polijetanja na Alpha signal za uzbunu) koji se izvode za neposrednu nacionalnu odbranu i/ili da garantuju integritet nacionalnog vazdušnog prostora, pri čemu su većina presretnutih vazduhoplova bili ruski, ili sirijski vojni avioni.

RV Italije i RV Grčke, a sa čijim će Vladama crnogorska Vlada u dogledno vrijeme potpisati i adekvatne bilateralne sprazume o tehničkoj saradnji, od sada Crnoj Gori daju “bezbjedonosni kišobran”, u obliku nekih od najmodernijih borbenih aviona NATO poput “Eurofighter Typhoona” ili ubuduće novog američkog višenamjenskog borbenog aviona pete generacije, “Locheed Martin F-35 lightning II” kojeg upravo u svoju operativnu upotrebu uvodi RV Italije. Budući da se ovo obavlja u sklopu NATO misije Adriatic Air Policing, Crna Gora osim svog redovnog godišnjeg članskog doprinosa koji već plaća NATO-u, neće snositi dodatne finansijske troškove za samo angažovanje grčkih i italijanskih aviona, jer će se ono finansirati iz zajedničkog NATO budžeta.

Italijanski Eurofighteri, odnosno grčki F-16, ili lovci tipa Mirage 2000 ubuduće će periodično patrolirati nad Crnom Gorom i intervenisati u skladu sa procjenom Centra za kombinovane vazduhoplovne operacije (Combined Air Operations Centre – CAOC) u Torehonu, Španija. Ovaj centar nadležan je za vođenje svih operacija zaštite savezničkog vazdušnog prostora južno od Alpa, uključujući i dio nad obalama Crnog mora. Za područje Evrope sjeverno od Alpa, operacije vodi CAOC u Udemu, Njemačka.

Budući da Vojske Crne Giore ne raspolaže adekvatnim radarskim sistemima za nadzor i praćenje situacija u našem vazdušnom prostoru, nebo nad Crnom Gorom će motriti stacionarni osmatrački radari Ratnog vazduhoplovstva (RV) Italije, kao i NATO avioni za rano upozorenje i kontrolu (AWACS) tipa Boing E-3C Sentry koji rutinski lete u ovom regionu. Svi prikupljeni podaci u realnom vremenu slivaju se kako u CAOC Torehon, tako i u dva saveznička oblasna Vazduhoplovna kontrolna centra – Poggio Renatico u Italiji i Larissa u Grčkoj, odakle će se na sumnjive vazduhoplove i potencijalne prijetnje u vazdušnom prostoru Crne Gore navoditi dežurni NATO lovci. Sliku situacije i dešavanja u vazduhu imaće i VCG, preko svog Vazduhoplovnog operativnog centra u Golubovcima koji već duže vrijeme obavlja razmjena podataka o situaciji u vazdušnom prostoru (ASDE) sa NATO savezničkom komandom za Evropu u Monsu u Belgiji.

U svom vazdušnom prostoru, država Crna Gora NATO lovcima odobrava izbacivanje pirotehničkih sredstava (IC mamaca) kao sredstva upozorenja, ispaljivanje rafala upozorenja i odobrenje za eventualno borbeno dejstvo zbog vojne prijetnje. Država Crna Gora je konačni autoritet koji će NATO lovcu odobriti eventualnu upotrebu sile protiv civilnog aviona za koji se veruje da se ponaša kao oružje za teroristički napad.

Za potrebe Air-policing ovih misija Crna Gora odobrava i tzv. NATO letove za podršku koji podrazumijevaju letove aviona-tankera za dopunu lovaca gorivom u vazduhu ili letove komando-izviđačkih AWACS aviona. Prema Tehničkom sporazumu sa NATO, Kontrola letjenja Srbije i Crne Gore SMATSA ima ulogu da “odvoji” vojni od civilnog vazduhoplovnog saobraćaja nad Crnom Gorom i pruži usluge vazduhoplovne navigacije.

U slučaju kada su NATO lovci na Alpha Srcramble letu, oni imaju prioritet nad ostatkom vojnog i civilnog vazdušnog saobraćaja, izuzev nad vazduhoplovima u nuždi.

Grci i Italijani se smjenjuju svake dvije sedmice

Grčki, odnosno italijanski lovci po pravilu će se na dežurstvu nad Crnom Gorom i Albanijom smjenjivati svake dvije nedjelje, međutim postoje i slučajevi kada su baze u obje zemlje na raspolaganju istovremeno. U tim slučajevima, CAOC Torehon će angažovati avione presretače iz najpogodnije baze, onako kako diktira taktička situacija. Dok je iz Italije predviđeno da nad Crnom Gorom i Albanijom djeluju samo lovci iz baze Gioa del Cole, u Grčkoj će dežurne lovačke pare biti podijeljenje po potrebi između baza Larissa, Tanagra, Araxos i Nea Anchialos. Prema procjenama eksperata, naoružani borbeni avioni se nad Crnom Gorom mogu naći u roku od 12 do 18 minuta od momenta davanja uzbune.

Komandant protivvazduhoplovne odbrane iz CAOC Torehon slučaju davanja Alpha Srambe signala za uzbunu, ima ovlašćenje da odobri polijetanje aviona za ispitivanje/vizuelnu identifikaciju “uljeza”, praćenje i intervenciju protiv eventualne vojne prijetnje.

Slijeću u Podgoricu ili Tivat samo u nuždi, CG dužna da pronađe i spašava pilote

Avioni koji obavljaju air-policing nad Crnom Gorom po pravilu neće slijetati na naše aerodrome. Jedino će u slučaju vanrednih ili nepredviđenih okolnosti oni slijetati na aerodrom Podgorica i biti odmah upućeni na vojni dio te vazdušne luke. Aerodrom Tivat će se koristiti se samo za hitna slijetanja u vanrednim situacijama u slučaju tehničkog kvara koji ne dozvoljava lovcima NATO da nastave let i stignu do Podgorice, ili u slučaju kada aerodrom u Podgorici nije dostupan.

Crna Gora je dužna da za obavljanje ovih misija obezbjedi službu traganja i spašavanja pilota koji bi eventualno bili prinuđeni da se katapultiraju iz oštećenog ili onesposobljenog borbenog aviona, a to je bio i primarni razlog zašto je Ministarsto odbrane prije nekoliko mjeseci sklopilo kreditni aranžan od 30 miliona eura za kupovinu ukupno tri srednja višenamjenska helikoptera tipa Bell-412 EP/EPI za Vazduhoplovstvo VCG.

( Siniša Luković )