Magija zvuka i djelatna gerila

Don't you wonder sometimes/ 'Bout sound and vision

David Bowie, Sound and vision, Low 1977.

Umjetnica Katažina Krakovjak (Katarzyna Krakowiak) predstavila je Poljsku na XIII Bijenalu arhitekture u Veneciji zvučnom skulpturom "Making the walls quake as if they were dilating with the secret knowledge of great powers".

Naslov je zapravo dio rečenice iz romana "Dombi i sin" (Dombey and Son) Čarlsa Dikensa. Ta rečenica, u integralnoj varijanti, izgleda ovako: "Night and day the conquering engines rumbled at their distant work, or, advancing smoothly to their journey's end, and gliding like tame dragons into the allotted corners grooved out to the inch for their reception, stood bubbling and trembling there, making the walls quake, as if they were dilating with the secret knowledge of great powers yet unsuspected in them, and strong purposes not yet achieved".

Katažina Krakovjak je uz svesrdnu pomoć Mihala Libere, kuratora postavke, amplifikovala (razvila, proširila, pojačala) Poljski paviljon u Đardinima

Uz ogradu da je strahovito teško prevoditi Dikensove jezičke igrarije, pogotovo kada je stari stilista iznimno poetski nadahnut, što je ovdje svakako slučaj - prevod te rečenice bi glasio otprilike ovako: "Osvajačke mašine danonoćno tutnje u daljini obavljajući svoj posao, ili, napredujući glatko ka kraju svog putovanja i uklizavajući poput pripitomljenih zmajeva u dodijeljene im ćoškove do u inč užlijebljene za njihov prijem, stoje tamo pjeneći se i drhteći, čineći da se zidovi tresu, kao da se šire od tajnog saznanja o velikim moćima koje niko još ne naslućuje u njima, i velikim ciljevima još uvijek nedosegnutim".

O čemu se zapravo radi?

Rezultat je "ogoljeni paviljon", tj. sama zgrada - koja nije više puka struktura, već skulptura, odnosno zvučni sistem

Katažina Krakovjak je uz svesrdnu pomoć Mihala Libere, kuratora postavke, amplifikovala (razvila, proširila, pojačala) Poljski paviljon u Đardinima u nešto što bi se moglo nazvati slušalački (sonični, zvučni) sistem - prije nego auditorijum. Poljaci su zapravo prezentovali arhitekturu kroz sistem zvukova koji nastaju unutar samog prostora paviljona ili dolaze spolja, te zvučnih vibracija koje stvara sama konstrukcija.

Umjetnica je krenula od postojećeg interijera paviljona - radije nego da kreira neku vrstu novog objekta (u interijeru) - a strukturalni nedostaci i imperfekcije koje je zatekla, tj. stanje u kojem se objekat nalazio, uslovljavalo je naredne korake.

Rezultat je "ogoljeni paviljon", tj. sama zgrada - koja nije više puka struktura, već skulptura, odnosno zvučni sistem koji generiše, transformiše, transmituje (prenosi) i distordira (izobličava) zvuk.

OK - prva u nizu intervencija koje je gospođa Krakovjak sprovela, bilo je skidanje visećeg plafona - koji se nalazio na koti 7 m od poda centralnog prostora paviljona - jer je u paviljonu bilo mračno i zagušljivo.

Na otvaranju postavke, kada je centralni prostor bio pun ljudi, normalan razgovor je bio vrlo otežan, ako ne i nemoguć

Znala je da iznad plafona postoji lanterna - u okvinu krovne konstrukcije - ali nije znala da postoji i rudimentarni sistem klimatizacije, koji je "otkriven" tek kada je plafon sklonjen. Dakle, svjetlost je ušla u interijer, a ušao je i vazduh.

Ispod lanterne su postavljeni vertikalni klimatizacioni kanali od lima, pravougaonog presjeka, kako bi se pojačao dotok svježeg vazduha - s tim da su, pored vazduha, kroz ventilacione kanale u interijer ušli i svakovrsni zvuci iz spoljašnjeg prostora - koji su dodatno pojačani - postavljanjem mikrofona i pojačala na pojedinim pozicijama unutar kanala i oko njih.

Uslijedila su ispitivanja prirodne akustike zgrade, tj. mjerenja akustičnih svojstava interijera - i ustanovljeno je da je paviljon van balansa, tj. da reverberacija na jednom kraju centralnog prostora značajno odstupa od reverberacije na drugom kraju.

Ovo odstupanje je "prevedeno" na vizuleni jezik tako što je iznad postojećeg poda od mermera postavljen novi pod od drveta - koji je na jednom kraju uzdignut, a ispred jednog od podužnih zidova od cigle postavljena je blago zakošena maska od gips-karton ploča na posebnoj konstrukciji. Ova dva poteza su dodatno pojačala reverberacije.

Inače, zahvaljujući materijalima od kojih je građena zgrada - svi zidovi su od cigle, a svi podovi su od mermera - i simetričnoj, pravougaonoj osnovi centralnog prostora, sa ulazom na sredini - zvuk u centralnom prostoru reverberira beskonačno, jer se reflektuje vertikalno.

Važno je naglasiti da se kompletan zvučni "program" odvija uživo - u realnom vremenu. Svi zvuci su, dakle - prirodni

Efekat je svojevrsna "utopljenost" u zvuku (za reverberantni zvuk se kaže da je "mokar", dok je zvuk bez reverberacije "suv") - što rezultira time da je unutar centralnog prostora gotovo nemoguće ustanoviti odakle dolazi zvuk - čak i kada se, na primjer, osoba koja govori - koja emituje zvuk - nalazi na svega metar iza leđa slušaoca.

Na otvaranju postavke, kada je centralni prostor bio pun ljudi, normalan razgovor je bio vrlo otežan, ako ne i nemoguć. Ljudi su instinktivno govorili glasnije - što je rezultiralo pojačavanjem efekta.

Umjetnica i kurator su nastavili sa "arheološkim iskopavanjima" pa su, između ostalog, u zidu naspram ulaza u centralni prostor, tj. naspram vestibila (odvojenog prostora - pretprostora - koji se nalazi uz ulaz), otkrili nišu koja je bila maskirana. Ispostavilo se da niša proizvodi intresantne zvučne efekte.

Posjetilac koji se nalazi u vestibilu jasno razaznaje govor unutar centralnog prostora - zvuk u vestibilu je "suv". Za razliku od ljudi koji govore i njihovih slušalaca u centralnom prostoru, posjetilac u vestibilu je u prilici, drugim riječima, da "prisluškuje" što se govori unutra. Ovaj efekat je naglašen tako što je vestibil apsolutno zvučno izolovan - svi zvuci su "ugušeni", kako bi efekat ulaska u "mokru" zvučnu auru centralnog prostora bio što jači.

U interijeru Poljskog paviljona je, sve u svemu, postavljeno 50 mikorfona i pripadajućih pojačala koji su hvatali što zvukove, što neznatne vibracije unutar zidova same konstrukcije. Mikrofoni su postavljeni u zidovima, podovima, u sistemima za ventilaciju i grijanje, čak i u kanalizacionom sistemu. Dio zvučne skulpture su i zvuci koji se proizvode u obližnjim paviljonima - Rumunije, Egipta, Venecije i Srbije.

Američa postavka je naslovljena "Spontane intervencije: Projektantske/ Dizajnerske akcije na/za opštu dobrobit"

Važno je naglasiti da se kompletan zvučni "program" odvija uživo - u realnom vremenu. Svi zvuci su, dakle - prirodni.

Na video klipovima koji se mogu naći na Internetu, vide se posjetioci koji osluškuju zidove - a izgleda da su angažovane i "pjevačice" koje proizvode razne zvukove - što se ipak ne bi moglo nazvati pjevanjem, prije je riječ o nekakvom podvriskivanju, mjaukanju itd.

Njihova uloga je u podsticanju posjetilaca da se uključe i "isprobaju" sistem. Svaki novi zvuk čini da sistem reaguje na nov način. Opet, teško je posredno naslutiti što se stvarno dešava unutar paviljona - tu stvar bi svakako trebalo ovjeriti uživo.

"Sva arhitektura je u suštini fenomen zvuka", stoji u tekstu koji prati poljsku postavku, "ona konstituiše okoliš u kojem se zvuk širi, naglašavajući neke njegove kvalitete na račun drugih. Ali arhitektura takođe apsorbuje, filtrira i prenosi zvuk. Na vrlo diskretan i nevidljiv način, arhitektura organizuje našu socijalnu egzistenciju.

Posmatrano sa aspekta fenomena zvuka, pomenuti proces sagledavamo na drugačiji način nego kroz kategorije izdvajanja i izlolacije društvenog prostora. Zidovi, podovi, sistem kanalizacije, te sistemi grijanja i ventilacije - sve su to strukture koje prije povezuju i transformišu odnose, nego što izoluju ljude i ukidaju odnose među ljudima. Drugi nas konstantno čuju i mi čujemo druge - mada to najčešće ne želimo".

Postavka u Ruskom paviljonu je inspirisana informacionim tehnologijama koje se koriste prilikom rješavanja arhitektonskih problema

Poljska postavka je od strane žirija XIII Bijenala arhitekture nagrađena specijalnim priznanjem - i proglašena je za "oficijelni zvuk Zajedničke osnove" (Common Ground - Zajednička osnova/tlo - tema Bijenala).

Specijalno priznanje za nacionalne postavke je takođe dodijeljeno paviljonima Rusije i SAD.

Američa postavka je naslovljena "Spontane intervencije: Projektantske/ Dizajnerske akcije na/za opštu dobrobit" (Spontaneous Interventions: Design Actions for the Common Good). Posljednjih godina se u Americi često dešava da arhitekti, tj. dizajneri, sami - dakle na vlastitu inicijativu - preduzimaju akcije kako bi riješili pojedine problematične urbane situacije na opštu dobrobit - na dobrobit najšire zajednice.

Djeluju provizorno, improvizacijski, gerilski, neovlašteno, taktički, privremeno, neformalno, neplanski, participatorski, na bazi tzv. open-source principa (princip slobodnog pristupa) itd. Spontane intervencije su zapravo arhiva najrazličitijih sprovedenih akcija i akcionih strategija - poput urbanih farmi, gerilskih biciklističkih staza, svih mogućih oblika privremene arhitekture, javnog učešća u donošenju odluka i izradi planske dokumentacije itd.

Ono što suštinski povezuje sve oblike takvog djelovanja je volja da se izađe iz okvira konvencionalnih praksi i da se radi na osmišljavanju novih taktika - ne bi li ovaj naš svijet postao što održivije, pristupačnije i inkluzivnije mjesto.

Specijalno priznanje za instalaciju dodijeljeno je italijanskom arhitekti Ćinu Cukiju

Postavka u Ruskom paviljonu je inspirisana informacionim tehnologijama koje se koriste prilikom rješavanja arhitektonskih problema. Prezentovan je Inovacioni centar - tj. grad Skolkovo koji se nalazi nedaleko od Moskve. Skolkovo je trenutno najinovativniji ruski projekat.

U procese realizacije projekta su uključeni mnogi od arhitekata koji trenutno orerišu na međunarodnom nivou - uključen je i direktor ovogodišnjeg Bijenala, gospodin Dejvid Čiperfild. Skolkovo je tema koja zaslužuje barem jedan tekst, možda i dva - tako da će o tome biti riječi u nekom od narednih brojeva.

Srebrni lav koji se dodjeljuje arhitektonskoj praksi u usponu - od koje se mnogo očekuje u budućnosti - pripao je Irkinjama - Ivon Farel i Šeli Meknamara (Grafton Architects - sa sjedištem u Dablinu).

Specijalno priznanje za instalaciju dodijeljeno je italijanskom arhitekti Ćinu Cukiju.

OK - toliko o XIII Bijenalu arhitekture u Veneciji - u narednom broju nova iznenađenja za nova pokoljenja.

( Borislav Vukićević )