Svi Dikensi svijeta
Hroničari života, pisci odrasli u nemaštini i oni koji razotkrivaju moralnu nakaznost
Čarls Dikens objavljivao je rana djela pod nadimkom Boz, a svake godine zažive poređenja s drugim piscima, koji su laskavo prozivani “Dikensima svojih zemalja”.
Brojni pisci, od XIX vijeka do danas, bili su okrunjeni titulama Dikensa Danske, Egipta, čak i Detroita. Kad god se pojavi prozaista i hroničar života, uz dodatno proširivanje mreže sudbina i savremenih zapleta, obično se pojavi i neizbježna paralela s Dikensom, piše“The Daily Beast”.
Ko su bili pisci dovođeni u isti kontekst sa slavnim piscem koji je usvojio porodični nadimak Boz kao pseudonim pri objavljivanju prvih djela?
U Americi, predvidivi izbor je pisac i scenarista Elmor Leonard, najpoznatiji po romanu “Rum Punch”. 'Da živim u Bufalu, pisao bih o Bufalu', rekao je Leonard. “Dikens Detroita”, prozvan je i novelistom koji ima izrazito američki stil pisanja.
“Toliko je odlučan i istrajan u svom realizmu, da se može namirisati zemlja koju opisuje, mogu se čuti poznati glasovi radničke klase zaposlene na teškim poslovima održavanja imanja”, navodi se u najavama njegovih romana.
Meksički Dikens je Karlos Fuentes (1928 -2012), jedan od najcjenjenijih autora španskog govornog područja, predvodnik pokreta “El Bloom”: eksplozije latino-američke literature tokom 60-ih i 70-ih godina prošlog vijeka. Nedavno preminuli pisac, započeo je svoju karijeru mučnim prizorima nejednakosti i moralne korupcije. Iako se pozabavio istraživanjem narativnih procesa puno eksperimentalnijim metodama od Dikensa, u biti njegovi romani uvijek istražuju poligone moći i klasne razlike u savremenoj okolini. Uz impresivnu moć primjećivanja i izdvajanja detalja, to mu je donijelo laskavo poređenje.
U Španiji je to Benito Perez Galdos (1843 -1920), koji je izjavio da čovjek u madridskim kafićima može spoznati značajno bogatstvo informacija, a da nikada ne otvori knjigu. Ali, ako otvorite jedan od njegovih romana, cijeli svijet je unutra i čeka da bude otkriven. Njegovo remek-djelo “Fortunata y Jacinta”, bavi se sudbinom četiri lika: urbanog mladića, njegove supruge, ljubavnice iz nižih društvenih slojeva i nenog supruga. Drugi roman, “Angel Guerra”, takođe vrlo popularan, donosi priču o neuravnoteženom čovjeku koji nastoji da osvoji distanciranu ženu, te u tom procesu balansira između agnosticizma i katoličanstva.
Siprian Ekvenzi (1921 -2007), autor zbirki kratkih priča i romana je nigerijski Dikens, iako u pomalo pogrdnom kontekstu. Poznata je kritika Edvarda Morgana Frostera, koji je optužio Dikensonove likove za površnost, tvrdeći da ih neizmjerna živahnost malo spasava pa barem, ako ništa drugo, “vibriraju na stranicama”. Ekvenzijevi likovi prošli su slične optužbe, ali su uprkos tome postali popularni. Njegov najuspješniji roman je “Jagua Nana” (1961), o Nigerijki koja ostavlja muža da bi radila kao prostituka u gradu, gdje se zaljubljuje u učitelja. Roman je zahvaljujući velikoj prodaji, dobio i nastavak: “Jagua Nana's Daughter”.
U Francuskoj, poređenje nije mogao da izbjegne pisac i dramaturg, autor koji je svoje likove objedinio u cjelinu pod nazivom “Ljudska komedija”, Onore de Balzak (1799 -1850). On i Dikens bili su autori neobične energije, apetita, ambicija i oštroumnosti, otvoreni za gotovo nevidljive minucioznosti, što ih je pozicioniralo u istorije književnosti kao osnivače realizma. Takođe, njihovu opsesiju je hranilo da društvo prikazuju tačno onakvim kako ga vide. Zanimljivost je i da su obojica radili kao pripravnici u pravnom kabinetu, te su bijesno i glasno reagovali na nepravdu.
U Danskoj Boz je našao literarnog srodnika u Martinu Andersen Nekseu (1869 -1954). Mladi Dikens obavljao je razne poslove kako bi osigurao porodici opstanak, nakon što je njegov otac završio u dužničkom zatvoru u južnom Londonu. Nexe je takođe odrastao i formirao stavove u siromaštvu, pa je njegova proza kasnije veličana kao glas radničke klase.
U Kini prevodioca, esejistu, književnog kritičara i pjesnika Lu Ksuna (1881 -1936) nazivaju Dikensom njegove generacije. Lu je želio da postane ljekar, ali jednog dana, tokom školovanja, pogledao je ratni dokumentarni film u kojem su Japanci ubili Kineze osumnjičene za špijunažu, dok je okupljeni svijet apatično posmatrao brutalni čin. Tada je zaključio da medicina može održati tijelo zdravim, ali duša kineskog naroda još uvijek čezne za izlječenjem. Njegova britka i bespoštedna satira dijagnosticirala je socijalne boljke njegovog naroda, te je zahvaljujući sjajnom stilu i realističnim uvidima, prozvan ocem moderne kineske književnosti.
U Japanu, Nacume Soseki (1867 -1916), najveći romanopisac i haiku pjesnik proto-modernog Meiji perioda takođe je bio student engleske književnosti i živio je dvije godine u Londonu. Svoj boravak tamo opisao je kao život u bijedi, gdje je ”gladovao poput mršavog psa okruženog čoporom vukova”. To iskustvo zauvijek je obilježilo njegove interese, pa se tematski uvijek vraćao na portrete prosječnih ljudi bačenih u teške ekonomske okolnosti industrijalizovanog Japana. Njegova najpoznatija djela su romani “Kokoro”, “Botchan”, “I Am a Cat”.
U Egiptu, Nobelov laureat za književnost 1988, Nagib Mahfuz (1911 - 2006), reanimirao je Balzaka i Emila Zolu dramatizujući povezane priče o presjeku društva u Kairu, čime je priznao energičnost sunarodnjacima usprkos režimima koje su pretrpjeli. Smatran je prvim savremenim piscem arapske literature, koji se pozabavio temom egzistencijalizma. Tokom 70 godina karijere objavio je preko 50 romana, 350 kratkih priča...
( Jelena Pavićević Tatar )