Američki specijalci stižu u Boku: Morski lavovi i delfini glavni vojnici

US Navy Marine Mammal Program (Mornarički program morskih sisara) – USN MMP zvanični je naziv specijalnog programa Ratne mornarice SAD čiji će pripadnici krajem godine biti gosti u Crnoj Gori.

Oko dolaska jedne od jedinica iz tog programa u našu zemlju i najavljene njene zajedničke vježbe sa pripadnicima Mornarice Crne Gore i nekoliko okolnih država, digla se proteklih dana velika prašina u našim i medijima regiona, a kao po pravilu, tom su prilikom plasirane i razne dezinformacije.

Čak i neki naši „stručnjaci“ poput direktora Regionalnog centra za obuku ronilaca za podvodno deminiranje iz Bijele, Veselina Mijajlovića, javnosti su slali potpuno pogrešne poruke vezane za USN MMP, nepotrebno mistifikujući način njegovog rada.

Tako je Mijajlović u izjavi novinarima, indirektno nagovijestio da delfini iz USN MMP sami „deminiraju“ more, što bi podrazumijevalo da te životinje fizički uklanjaju predmete sa dna mora za koje se sumnja da su neeksplodirana bojna sredstva (NUBS).

Čak i neki naši „stručnjaci“ poput direktora Regionalnog centra za obuku ronilaca za podvodno deminiranje iz Bijele, Veselina Mijajlovića, javnosti su slali potpuno pogrešne poruke vezane za USN MMP, nepotrebno mistifikujući način njegovog rada

To je, međutim, vrlo daleko od istine, jer su delfini iz jedinice USN MMP zapravo trenirani da samo markiraju potencijalno NUBS na dnu mora, a nikako da ga uklanjaju, što je i fizički nemoguće za te izuzetno inteligentne morske sisare.

Potpisnik ovih redova prije četiri godine boravio je u San Dijegu, jednoj od najvećih baza američke RM na Pacifiku, gdje je imao priliku da se djelimično upozna i sa radom USN MMP koji je, takođe, smješten u tom gradu.

Na isti način na koji se psi zbog njihovog izuzetnog čula njuha na kopnu koriste za traganje za eksplozivom, tako se u moru prilikom detakcije i markiranja NUBS koriste delfini zbog njihovog prirodnog sonara, odnosno sistema tzv. eholokacije.

Američka RM je blizu San Dijega, prije 50 i kusur godina, počela istraživanja superiornih prirodnih osobina morskih sisara, a koje bi se mogle iskoristiti u usavršavanju mornaričkog naoružanja i opreme, odnosno u izvođenju pojedinih mornaričkih borbenih i neborbenih misija.

Tako je 1960. godine RM SAD počela ispitivanja na koji način delfini, kada plivaju, prirodno uspijevaju da smanje trenje vode o svoju kožu, čime postižu velike brzine, a sve to da bi se slična tehnologija možda razvila i promijenila za unapređenje brzine podmornica i torpeda.

Program se postepeno razvijao na način da se prirodne superiorne karakteristike morskih sisara – sistem eholokacije kod delfina, odnosno odličan vid i sluh pod vodom morskih lavova, kombinovan sa visokom inteligencijom tih životinja i njihovim superiornim karakteristikama u ronjenju - upotrebi u razne naučne i vojne svrhe.

Tafi prvi prenosio alat i poruke

Koliko god da su inteligentni, delfini se ne mogu naučiti da razlikuju sopstveni od neprijateljskog broda ili podmornice ili ronioca, pa bi eventualna njihova „kamikaze“ obuka bila jednako opasna i za one koji ih tako obučavaju i za njihove eventualne protivnike

Tako je 1965. godine jedan od treniranih delfina američke RM, pod imenom Tafi, učestvovao u SEALAB II projektu ispred kalifornijske obale, prenoseći alat i poruke između ljudi - stanovnika podmorskog habitata koji su živjeli u posebno izgrađenom postrojenju na dubini od 60 metara i površine mora.

Tafi je bio obučen i da pronalazi izgubljene ronioce i dovede ih na sigurno. Već 1967, USN MMP je proglašen tajnim vojnim programom i narednih skoro 30 godina u vrijeme Hladnog rata, bio je visoko povjerljiv.

Tokom tih godina, američka RM je u bazama u San Dijegu i na Havajima trenirala razne vrste delfina, kitova i morske lavove za obavljanje različitih misija – od markiranja NUBS na dnu mora, preko pronalaženja na dno mora potonulih komada mornaričke opreme i naoružanja, pregleda morskog dna nošenjem posebnih TV kamera, do patroliranja i zaštite mornaričkih pomorskih baza, odnosno ratnih brodova i podmornica u rejonima baziranja.

Upravo je ovaj posljednji aspekt upotrebe morskih sisara u USN MMP tada izazivao najviše kontroverze jer su se u javnosti povremeno plasirale teze da se u San Dijegu te životinje obučavaju i da na razne načine ubijaju neprijateljske ronioce - podvodne diverzante koji bi mogli ugroziti američke ratne brodove ili luke.

Delfin iz USN MMP programa opremljen podvodnom kamerom

RM SAD uvijek je odlučno odbacivala te navode, kao i tvrdnje da se delfini obučavaju da se, noseći na sebi eksplozivno punjenje, poput kamikaza, zalijeću na protivnička plovila i podmornice i na taj ih način uništavaju.

Takvo nešto u praksi je, ipak, nemoguće jer, koliko god da su u pitanju inteligentna bića, delfini se jednostavno ne mogu naučiti da razlikuju sopstveni od neprijateljskog broda ili podmornice ili ronioca, pa bi eventualna njihova „kamikaze“ obuka bila jednako opasna i za one koji ih tako obučavaju i za njihove eventualne protivnike.

Morski lavovi "pecaju" ronioce

Morski lav u ustima nosi posebnu štipaljku koju zakači na ronioca, a ova je konopom povezana sa bovom na naduvavanje. Na taj način bukvalno „upecaju“ ronioca kojeg onda mornari sa povšine mora, prihvativši bovu i konopac, izvlače na površinu

Morski lavovi USN MMP programa obučavaju da markiraju sve ronioce koji bi eventualno zašli u regiju za čiju su zaštitu zadužene te životinje. Morski lav u ustima za to nosi posebnu štipaljku koju zakači na ronioca, a ova je konopom povezana sa bovom na naduvavanje.

Na taj način morski lavovi bukvalno „upecaju“ ronioca kojeg onda mornari sa povšine mora, prihvativši bovu i konopac, izvlače na površinu.

Ovaj program i način djelovanja naziva se Shallow Water Intruder Detection System (Program detekcije uljeza u plitkim vodama) i američka RM ga trenutno primjenjuje kao prevenciju od mogućih terorističkih napada podmorskih diverzanata na svoje brodove i baze u Persijskom zalivu.

Morski lavovi i delfini trenirani su i da markiraju sve sumnjive objekte na dnu mora, posebno NUBS, pri čemu životinja na njih postavlja marker sličan onome za markaciju ronilaca, a onda opet sve u svoje ruke preuzimaju ljudi, pa se životinje ne izlažu nepotrebnim opasnostima.

Na sličan način, delfini iz USN MMP su dva puta korišćeni u zonama izvođenja pravih ratnih dejstava: 1970-71. u Vijetnamu, odnosno 1986-88. u Persijskom zalivu.

Sada se oko 70 delfina, petnaestak morskih lavova i dva beluga kita, koliko ih ima USN MMP, na takav način koriste tokom vojnih vježbi, a američka RM za ovaj program godišnje izdvaja oko 15 miliona dolara.

Morski lav kači markaciju na potopljeni objekat

Prema zvaničnim podacima, u ovih 50 godina postojanja USN MMP, nijedna od životinja koje su kroz njega prošle nije stradala u nekoj od akcija. Jedini izuzetak je delfin pod imenom Skipi koji je 1987. uginuo tokom misije u Persijskom zalivu od bakterijske infekcije.

Od dosadašnjih skoro milion puštanja specijalno obučenih delfina i morskih lavova u mora i okeane, samo je devet slučajeva u kojima se životinje nisu vratile nazad do svojih instruktora – ljudi na obali, te su nestale bez traga. Većinom se to dogodilo tokom iznenadnih oluja u blizini havajskih ostrva.

Vojska instruktora brine o "specijalcima"

Životinje su naučene da, u slučaju delfina, ne dodiruju NUBS na dnu mora, već samo uz njega ostave markaciju i odmah se udalje iz te zone, prepuštajući dalji posao ljudima

Morski sisari iz USN MMP žive u posebnim bazenima kod Point loma rta u blizini San Dijega gdje o njima brine čitava mala vojska mornaričkih i civilnih kadrova – instruktora, trenera, veterinara i ostalih.

Odatle se, brodovima, avionima i kopnenim transportom, u pratnji svojih trenera i drugog osoblja, po potrebi upućuju na razne strane svijeta i na lice mjesta stižu najkasnije u roku od 72 sata.

Životinje su naučene da, u slučaju delfina, ne dodiruju NUBS na dnu mora, već samo uz njega ostave markaciju i odmah se udalje iz te zone, prepuštajući dalji posao ljudima.

U slučaju morskih lavova, čim „označe“ sumnjivog ronioca, životinja se takođe odmah udaljava i sve ostalo preuzimaju ljudi.

Životinje i ljudi u pet timova

"Kada proučavate ove životinje i shvatite što sve one mogu da urade u svom prirodnom ambijentu – vodi, više vas ne iznenađuje što mi ljudi do dana današnjega nismo uspjeli da napravimo mašinu koja može učiniti sve što i te životinje mogu uraditi", kaže Jensen

Životinje i njihovi ljudski partneri u USN MMP programu podijeljeni su u pet timova označenih kao Mk 4, Mk 5, Mk 6, Mk 7 i Mk 8. Delfini iz Mk 4 jedinice obučeni su za nalaženje i markiranje sidrenih protivbrodskih mina, oni iz Mk 7 su specijalizovani za nalaženje i markaciju tzv. na dnu ležećih morskih mina.

Tim Mk 8 posebno je obučen za brzo otvaranje sigurnih prilaza obali kroz područja koja je neprijatelj zatvorio protivdesantnim eksplozivnim napravama.

Mk 6 tim koristi morske lavove i delfine u operacijama čuvanja od protivničkih podmorskih diverzanata, luka i brodova američke RM, dok je zadatak Mk 5 tima kojeg čine morski lavovi, pronalaženje i vađenje sa dna mora izgubljenih djelova naoružanja i vojne opreme, ali je na raspolaganju i civilima za slučaj da žele naći neki vrijedan predmet koji su izgubili u moru.

Američka RM naglašava da se ove životinje nikako ne smatraju „potrošnim materijalom“ koji se u rizične misije šalje da bi se „uštedjeli“ ljudski životi, već se za to delfini i morski lavovi koriste zbog svojih superiornih prirodnih osobina koje daleko nadmašuju ljudske, ali i moći savremene tehnike.

"Kada proučavate ove životinje i shvatite što sve one mogu da urade u svom prirodnom ambijentu – vodi, više vas ne iznenađuje što mi ljudi do dana današnjega nismo uspjeli da napravimo mašinu koja može učiniti sve što i te životinje mogu uraditi", kaže Erik Jensen, jedan od vaterinara USN MMP programa.

U akcijama sličnim onoj koja će za par mjeseci biti organizovana u Crnoj Gori, timovi USN MMP programa već su gostovali u Norveškoj, Njemačkoj, Australiji, Litvaniji, Danskoj, Južnoj Koreji i još nekim državama.

Brige ekologa

Američka RM nije izuzeta od izuzetno strogih zakona u SAD koji propisuju mjere zaštite i dobrobiti životinja

Zbog svog karaktera i činjenice da su mu glavni akteri životinje, USN MMP je često bio u fokusu pažnje udruženja za zaštitu prirode i dobrobiti životinja, kao i predmet povremenih optužbi za okrutno postupanje prema životinjama.

RM SAD odlučno negira sve te teze naglašavajući da se u obuci životinja ne primjenjuju nikakve kazne, već samo nagrade u obliku porcije hrane ili milovanja životinje nakon što je ona pravilno izvela ono što se od nje tražilo, dok se nepravilno izvedena akcija ignoriše i ne kažnjava.

Inteligentnim delfinima i morskim lavovima nije teško da brzo shvate kako treba pravilno raditi jer ih za to čeka nagrada, a takav metod primjenjuju i treneri ovih životinja u civilnim akvarijumima i okeanarijumima.

Uz to američka RM nije izuzeta od izuzetno strogih zakona u SAD koji propisuju mjere zaštite i dobrobiti životinja.

Jedan od ranijih američkih saveznih sekretara za Mornaricu izdao je eksplicitnu naredbu da se „morskim sisarima koji se koriste u RM mora pružiti najkvalitetnija briga i odnos od strane ljudi“, čega se USN MMP striktno pridržava.

Sovjetski vojni delfini sada liječe djecu

Naučnici u Ukrajini su te izuzetno inteligentne i čovjeku privržene životinje prije nekoliko godina s uspjehom koristili u terapeutskom radu sa autističnom i emocionalno poremećenom djecom

Sličan program kao što je američki USN MMP tokom Hladnog rata razvijao je i bivši SSSR.

Iako se prije nekoliko godina digla velika prašina oko prodaje 30-ak životinja iz tog programa Iranu, najveći dio bivših sovjetskih „vojnih“ delfina i kitova završio je po civilnim akvarijumima širom svijeta.

Naučnici u Ukrajini te su izuzetno inteligentne i čovjeku privržene životinje prije nekoliko godina čak sa uspjehom koristili u terapeutskom radu sa autističnom i emocionalno poremećenom djecom.

Galerija

( Siniša Luković )