Južni narodi su izmijenili Evropu

Jedna je od najintrigantnijih tema u arheologiji je prelazak sa lovačko-sakupljačkih na zemljoradnička društva.

Ova dilema postaje jasnija ako se osvrnemo na otkriće najstarijeg hrama u Gobekli Tepeu na jugoistoku Turske, koji je izgrađen u prijeagrarnom dobu prije oko 11.000 godina, što je bitno izmijenilo sliku o ljudskim zajednicama na početku mlađeg kamenog doba.

Razvoj genetike i pojava nove naučne discipline - populacione genetike, omogućili su znatno egzaktnije uvide u prošlost najranijih zemljoradničkih zajednica i njihovo širenje po Evropi. U izdanju časopisa Science udružen švedsko-danski istraživački tim iznio je nove informacije koje donose uvid u ovaj prelazni period.

Genetska istraživanja

Nakon proučavanja genetskog materijala 4000-5000 godina starih skeleta nađenih tokom iskopavanja u Švedskoj, švedski i danski istraživači sa Univerziteta u Upsali i drugih institucija ustvrdili su da je zemljoradnja uvedena u Skandinaviju od strane doseljenih zemljoradnika iz južne Evrope, koji su se postepeno izmiješali sa lokalnom populacijom lovaca-sakupljača.

Zemljoradnja se razvila na Bliskom istoku prije oko 11.000 godina, dok se prije 5000 godina već proširila na veći dio kontinentalne Evrope

Predmet istraživanja bili su skeleti lovaca sahranjenih na ostrvu Gotland u blizini švedske obale, kao i posmrtnih ostataka doseljenih zemljoradnika, sahranjenih na obližnjem kopnu. Na osnovu predmeta nađenih u grobnicama naučnici su na početku analize pouzdano znali da je riječ o zajednicama sa različitim oblikom ekonomije.

”Mi smo u mogućnosti da pokažemo da je genetska varijacija današnjih Evropljana bila pod snažnim uticajem zemljoradnika-doseljenika u periodu kamenog doba, iako se jedan broj gena lovaca-sakupljača zadržao”, kaže Anders Goterstrom iz Evolucionog biološkog centra, koji zajedno sa Matiasom Jakobsonom vodi istraživanje, koje predstavlja saradnju između Univerziteta u Stokholmu i Univerziteta u Kopenhagenu.

”Ono što je interesantno i iznenađujuće je da su neolitski zemljoradnici i lovci-sakupljači iz istog perioda imali potpuno različito genetsko nasljeđe i da su živjeli jedni pored drugih više od 1000 godina, dok se nijesu konačno ukrstili”, kaže Matias Jakobson.

Širenje zemljoradnje

Zemljoradnja se razvila na Bliskom istoku prije oko 11.000 godina, dok se prije 5000 godina već proširila na veći dio kontinentalne Evrope. Kako je širenje zemljoradnje napredovalo i kako je ona uticala na ljude koji su živjeli u Evropi, raspravljalo se skoro 100 godina.

Ranija istraživanja su uglavnom bile zasnovana na maloj količini genetskog materijala i nisu mogla da pruže nedvosmislene odgovore. Da li je zemljoradnja bila ideja koja se proširila preko Evrope među postojećim evropskim lovcima-sakupljačima ili tehnika koju je grupa migranata donijela sa sobom u različite oblasti kontinenta?

Svi arheološki podaci ukazivali su da je neolitski zemljoradnik bio reprezentativan za svoje vrijeme i grupu i da je rođen i odgajen blizu mjesta gdje je sahranjen

”Mnogi pokušaji, uključujući korišćenje genetike, su učinjeni da bi se problem riješio, zbog značaja koji je zemljoradnja imala”, kaže Anders Goterstrom.

”Naš uspjeh u ovom istraživanju zavisio je od dobrog materijala, modernih laboratorijskih metoda i visokog nivoa analitičke ekspertize.”

Pomenuto istraživanje obuhvatilo je istraživački tim koji je koristio napredne DNK tehnike da bi se okarakterisalo 250 miliona baznih parova iz četiri skeleta ljudi koji su živjeli tokom kamenog doba, prije 5000 godina.

Da bi se osiguralo da DNK prikupljena iz arheološkog materijala nije kontaminirana modernom DNK bile su potrebne napredne molekularne i statističke metode. Istraživanje je obuhvatilo hiljade genetskih markera individua iz kamenog doba, od kojih su tri bili lovci-sakupljači, dok je jedan skelet pripadao zemljoradniku.

Svi arheološki podaci ukazivali su da je neolitski zemljoradnik bio reprezentativan za svoje vrijeme i grupu i da je rođen i odgajen blizu mjesta gdje je sahranjen. Istraživači su uporedili svoje rezultate sa velikom količinom genetskih podataka živih individua.

Povezivanje ljudi i mjesta

”Genetski profil zemljoradnika kamenog doba odgovara ljudima koji danas žive u blizini Mediterana, na Kipru na primjer,” kaže Pontus Skoglund, doktorant koji je razvio nove analitičke metode korišćene pri istraživanju.

Nasuprot tome, ”tri lovca-sakupljača najviše podsjećaju na ljude iz sjeverne Evrope, pri čemu ne odgovaraju nijednoj pojedinačnoj grupi”.

Istraživanje je potvrdilo tezu da je zemljoradnička revolucija potekla od ljudi koji su migrirali iz južne Evrope, kao i da su živjeli paralelno sa lovcima-sakupljačima tokom mnogo generacija, da bi se na koncu ukrstili, što objašnjava obrasce genetske varijacije koji karakterišu današnje Evropljane.

Neolitske zemljoradničke alatke

Prema Jakobsonu, postoji jednostavan odgovor zašto su Šveđani manje slični neolitskim zemljoradnicima od južnih evropskih društava – zbog toga što nije bilo dovoljno zemljoradnika na tako dalekom sjeveru.

”Ovaj proces je na kraju imao rezultat da niko danas nema isti genetski profil kao prvobitni lovci-sakupljači, iako su oni nastavili da budu dio genetskog nasljeđa današnjih Evropljana”, kaže Skoglund.

Jan Storo, istraživač sa Univerziteta u Stokholmu, kaže da su rezultati izuzetno uzbudljivi za arheologiju u cjelini, kao i za kameno doba.

”Arhologija je postala stimulativna interdisciplinarna nauka. Mi smo dobili nove, konkretne, biološke podatke o ljudima kamenog doba koji obezbjeđuju spektar za dalje diskusije o porijeklu, mobilnosti i društvenim mrežama koje su postojale u periodu koji je bio u žiži debate posljednjih godina. Naučne DNK studije su proširile osnovu za diskusije unutar arheologije”, zaključuje Storo.

Genetski profil zemljoradnika kamenog doba nađenog u Švedskoj odgovara današnjim Mediterancima, poput Kiprana, dok genetski profili lovaca-sakupljača najviše podsjećaju na ljude iz sjeverne Evrope, pri čemu ne odgovaraju nijednoj pojedinačnoj grupi

Rekonstrukcija neolitske kuće u La Dragi u Kataloniji

Najstariji luk u Evropi

Na neolitskom nalazištu La Draga na obali jezera Banjoles u Kataloniji, španski arheolozi nedavno su otkrili luk star preko 7000 godina, što je najstariji takav pronalazak na evropskom tlu.

Većina lukova iz neolita nađeni su u srednjoj i sjevernoj Evropi. Neki fragmenti iz srednje Evrope potiču s kraja 6. milenijuma prije nove ere

Luk je u potpunosti očuvan, a kao i mnogi drugi lukovi iz mlađeg kamenog doba, načinjen je od tisovine (Taxus baccata). Oružje je dugo 108 cm i ima polukružan oblik. Procenjuje se da je nastalo između 5400 i 5200 godina prije nove ere.

U La Dragi je krajem šestog milenijuma prije nove ere živjela jedna od prvih poljoprivrednih zajednica naseljenih u sjeveroistočnom dijelu Iberijskog poluostrva.

Mjesto se proteže 100 metara uz obalu jezera Banjoles, a dio lokaliteta se nalazi pod vodom. Istraživanja su započeta 1990. godine. U kampanjama iz 2002. i 2005, arheolozi su pronašli fragmente dva luka takođe iz istog razdoblja, ali njihove karakteristike nije bilo moguće analizirati zbog izlomljenosti.

Novo otkriće omogućava nove perspektive u razumijevanju drevne tehnologije preživljavanja i društvene organizacije prvih zemljoradničkih zajednica koje su se naselile na Iberijskom poluostrvu.

Većina lukova iz neolita nađeni su u srednjoj i sjevernoj Evropi. Neki fragmenti iz srednje Evrope potiču s kraja 6. milenijuma prije nove ere, dok je većina iz mlađeg perioda, načinjenih često i hiljadu godina nakon onog iz La Drage.

( Vijesti online )