Toni Skot - majstor koji je volio mostove

Ima nešto sa Tonijem Skotom i mostovima.

I pored toga što ta informacija nije dostupna u biografiji pokojnog Dona Simpsona – High Concept (1998) – Toni Skot je svoj prvi hit-film, Top Gun, dobio da režira upravo zahvaljujući skoku sa mosta u brzake izvjesne rijeke nakon pijanke sa Simpsonom i njegovim poslovnim partnerom, Džerijem Brukhajmerom, danas najmoćnijim holivudskim producentom. Kad je Toni čuo na kakvom projektu radi Don Simpson, zamolio ga je da mu povjeri režiju filma Top Gun. Simpson, konstantno u kokainskom momentumu ili pod nekim visokoadiktivnim lijekom za mršavljenje koji izaziva tikove, kazao je da će mu dati film samo ako Toni skoči sa mosta na kom su se nalazili. Toni je, stoga, bez razmišljanja skočio i – dobio posao. Tako glasi sretni svršetak priče o tome kako je Top Gun izvjesno postao najgledaniji film 1986. godine.

Filmska revolucija

Čak i kad je, donekle preporođen, stupio na scenu pod patronatom šoumena poput Dona Simpsona (Oficir i džentlmen; Flešdens), sredinom 1980-ih, i ako pri tom izuzmemo njegov debi (atipični horor, Glad za krvlju), Skotovi filmovi su sadržavali sve ono što danas, zbunjeni, nevoljno gledamo kod Majkla Beja i najmlađe generacije traljavih reditelja koji bez ikakve apologije uzaludno pokušavaju dosegnuti doba kada su najatraktivniji filmovi samo radili na tome da slikama ispričaju koherentnu priču. S tim na umu, osvrnite se na novi film o Betmenu precijenjenog Kristofera Nolana (reditelja koji ne zna da montira akcione scene iako u opusu ima "toniskotovski" Memento – čisti primjer fascinantnog montažerskog filma) ili, još gore, na Totalni opoziv Lena Vajzmena.

Međutim, u primarnoj eri MTV-a ispalo je da pratimo kako se svojevrsna filmska revolucija doslovno odmotava pred našim očima.

"Prava romansa"

Inkorporirati bezmalo pretjerano glamurozni spotovski prilaz naraciji u cjelovečernjem filmu, a da pri tom svaka pojedinost ostane besprijekorno koncizna pred gledaocem na neki način krenulo je upravo sa Skotom i savršeno je odgovaralo trima njegovim neizmjerno gledljivim treš-filmovima kao što su Top Gun, Policajac sa Beverli Hilsa II (1988) i Dani groma (1990), svi rađeni u Simpson-Brukhajmer produkciji, a koji su Skota donekle i stigmatizirali u očima kritike. Referentnosti radi, u isto vrijeme je Džon Mek Tirnan, poslije horora Nomadi (1986), pokrenuo i svoju karijeru, ali pod egidom Džoela Silvera što je takođe preferisao novajlije koje je mogao držati pod kontrolom.

Naposljetku je spotovski milje sekundarna odlika Skotovog opusa. U slučaju ako ga uporedite sa De Palmom koji je svoje najpoznatije naslove generalno montirao u kameri, Toni Skot je svoje od početka izgrađivao u montaži, kao Lego-pazl. Štaviše, mislim da ne postoji reditelj koji bolje shvata funkciju krupnog kadra i onoga što neminovno dolazi poslije njega pa i uprkos vrsti dinamičnog filma koju, suštinski, Skot nikada nije prestao da snima. Međutim, nije ovo kompliment koji sam imao na umu. Ako bolje obratite pažnju na Skotova najistaknutija ostvarenja shvatićete da se i pored sveprisutne dinamike pred vama razotkriva jedan skoro iscrpljujući i kompleksni šahovski um genija koji scenu ne razlaže na kadrove koliko na piksele. Tvrdim da nijedan moderni reditelj nije koristio one najkonzervativnije montažne efekte stare škole u tako dramatične i, prije svega, narativne svrhe.

Ako bolje obratite pažnju na Skotova najistaknutija ostvarenja shvatićete da se i pored sveprisutne dinamike pred vama razotkriva jedan skoro iscrpljujući i kompleksni šahovski um genija koji scenu ne razlaže na kadrove koliko na piksele

Dabome, imajte na umu da Toni Skot konceptualno nije grandiozan poput Spilberga ili Zemekisa, a još manje da je poput njegovog starijeg brata Ridlija Skota – (tog engleskog Roberta Vajza) – što se, za razliku od Tonija, služio vizuelnim dizajnom u svakom bogomdanom žanru ne bi li nam prenosio poruke. Toni Skot je bio montažerski inovator koji se autistički držao onog prikladnog mjesta gdje se osjećao i te kako udobno – u unikatnom dinamičnom filmu bez obzira da li se radilo o drami (Osveta), akciji (Posljednji skaut), ljubavnom filmu (Prava romansa), tehno-trileru (Grimizna plima), mega-akciji (?) (Državni neprijatelj) ili melodrami (?) (Špijunska igra).

Na kraju se, nekako čudesno, svaki taj film može posmatrati kao omamljujuće brzi triler kome jedinu nazovi-falinku predstavlja fakat da ga je prije svega nemoguće iscrpsti samo u jednom gledanju.

Ekscentričnost i blaga egzotika

Zapravo, ova inherentna brzina nije naprosto karakter neospornog šarma koji posjeduje svaki Skotov film, pa čak i eksperimentalni Domino (2005), koji mu umalo nije okončao karijeru isto kao što je haotični Rolerbol (2002) na neki način anulirao Mek Tirnanovu, već je bila dio čovjekove egzistencije. Toni Skot je i u privatnom životu bio podložan adrenalinskim uzbuđenjima kao što su bile vožnje brzih mašina, itsl, dok je Ridli Skot u nekoliko intervjua navodio kako je depresija odavno prisutna u njegovoj porodici.

Stoga je razumljiva Tonijeva jurnjava za nečim što očito nije mogao dosegnuti, a za što se dâ pretpostaviti da je u njegovom opusu ispisano kao na nečijem dlanu, nešto nalik na opus Pitera Bogdanoviča za kog se može reći da je doslovno živio svoje filmove. Barem da je sebi odsjekao uho i ostao samo na tome; ovako više nikada nećemo biti u prilici da se poradujemo novom filmu Tonija Skota. Uostalom, osim u slučaju da ne saznamo krajnju istinu, dovijeka možemo nagađati šta je nekog beskrajno kreativnog čovjeka ponukalo da podigne ruku na sebe.

"Špijunska igra"

Istorija Tonija Skota tvori jednu ohrabrujuću konfekciju, krcatu ekscentričnostima i blagom egzotikom, od rođenja u ekstremno kišovitom Nort Šildsu u Engleskoj pa do trenutaka dok je u Simpson-Brukhejmer eri svog velikog uspjeha u Holivudu manekenkama, navodno, plaćao silikone kako bi neko vrijeme provodio sa njima.

Toni, kao i Ridli, ponikao je u školi reklame za britansku televiziju tokom 1970-ih, kao i drugi engleski majstori poput Alana Parkera, Hjua Hadsona i Adrijana Lajna, oformivši tzv. "novi talas" Novog Holivuda. Vječno puni entuzijazma, braća Skot ostali su vjerovatno najdostupnije sineaste u današnjem Holivudu, s tim da svaki svoj projekat, a naročito DVD izdanja, ispraćaju višesatnim komentarima, dokumentarcima i intervjuima, čak organizujući i bioskopske konferencije, ne bi li gladnom posmatraču što više približili sopstveno iskustvo – dakle, radi se o dobrodušnoj i sasvim neisplativoj praksi kojoj se ni danas ne odaju brojni velikani američke sedme umjetnosti, počev od Spilberga i Kamerona. A s obzirom koliko su Toni i Ridli tokom karijere među sobom često dijelili montažere, glumce i kompozitore, njihov kreativni autoritet nije mogao biti različitiji.

Da Toni Skot nije samo reditelj bombastičnih treš-filmova koji podsjećaju na reklame pokazala je Osveta (1990), drama koju je adaptirao pjesnik Džim Harison prema svojoj istoimenoj noveli. Skotov dar je postao očevidan tek kad mu je u ruke pao dobar scenario koji se razlikovao od svega što je do tada snimio.

Najveći ljubavni film

Godinu dana kasnije, Džoel Silver je otkupio skript Šejna Bleka za tada nevjerovatnu sumu od $1,7 miliona, Posljednji skaut, i dao ga Skotu da režira. Identično tome, Kventin Tarantino kome je Skaut uvijek ostao jedan od najdražih filmova, nikada nije zažalio što je njemu dao da radi Pravu romansu i Pse iz rezervoara. Toni je najposlije odabrao Pravu romansu (1993) i načinio vjerovatno najveći ljubavni film za sve generacije koje su ideološki progledale na kraju 1980-ih, s tim što je onaj neprevaziđeni srećni svršetak apsolutno Tonijeva ideja i pored toga što se nije podudarao sa finalem Tarantinovog scenarija. Valjda zbog minimalnog marketinga, kao i Iskupljenje u Šošenku, Skaut i Romansa uopšte nisu dobro prošli u američkim bioskopima, evidentno predodređeni da postanu kultni filmovi.

Grimizna plima (1995), moderna verzija Dmitrikove Pobune na Kejnu (istovremeno i parafraza Vajzovog Run Silent, Run Deep), tek je marginalno Skota odvela u nove vode; najvećma se radi o ostvarenju gdje do izražaja dolazi Skotova sposobnost da od tipične kamerne fabule napravi jedan od najuzbudljivijih filmova dekade. Iako se radilo o Simpson-Brukhajmer produkciji, blokbaster kao što je Grimizna plima može stajati rame uz rame sa gospodarem podžanra kakav je Mek Tirnanov Lov na Crveni Oktobar.

Državni neprijatelj (1998) ne samo što je Džinu Hekmenu dozvolio da ponovi nezaboravnu ulogu Harija Koula iz Kopolinog najboljeg filma, Prisluškivanje, nego je nedvosmisleno prevazišao domet saspensa postavljen od strane Grimizne plime. Oliver Stoun je izjavio da mu je to omiljeni Skotov film, daleko ispred svog vremena.

Toni Skot sa Simpsonom i Brukhajmerom

Za potpisnika ovih redova kulminacija je došla sa Špijunskom igrom (2001), potcijenjenim višestranim političkim trilerom koji ostaje melodrama u srži, a i film, poput Prisluškivanja, ili Čudnih dana Ketrin Biglou, koji vapi da se pogleda nekoliko puta zarad boljeg razumijevanja.

Špijunska igra kombinuje sve ono što je Skot pokazao u najkonzistentnije najuspjelijoj deceniji vlastite karijere, deceniji kojoj mogu pozavidjeti i najistaknutiji reditelji. Iskazan u flešbekovima, Špijunska igra odmotava nezaboravnu priču o muškom prijateljstvu između dva agenta CIA tokom 15-godišnje karijere, počev od 1975. u Vijetnamu preko Berlina 1980-ih pa do 1991, kad film uostalom i počinje. Vrhunac drame, gdje je saspens Državnog neprijatelja, umjesto u motorici, ovdje ukorijenjen u scenama naizgled priproste birokratske konverzacije, doseže klimaks u suptilnoj ljubavnoj priči dostojnoj naslova kao što su Prava romansa, Obojeni veo, Zauvijek moja i, zašto da ne, Kraj jedne afere. Sušta suprotnost Državnom neprijatelju, u Špijunskoj igri je i Skotov stalni kompozitor, Hari Gregson-Vilijams, prevazišao sebe.

Usponi i padovi

Kroz uspone i padove, Toni Skot je pokazao da ostaje dosljedan svojem stilu snimanja, prirodno se ne nadajući nikakvim priznanjima. Nakon Špijunske igre uslijedio je ne odveć istaknut period praćen ne-baš-kompetentnim scenarijima i novom pristupu brzoj montaži; kroz sličan period tokom 1990-ih je takođe prošao i njegov brat, bukvalno reinstalirajući sopstvenu karijeru filmovima Gladijator i Pad Crnog jastreba.

Posljednji Skotov film, Nezaustavljivi (2010), i pored trivijalne storije, pokazuje reditelja u izuzetnoj tehničkoj formi koju smo imali prilike gledati tokom 1990-ih, gdje doslovno ni od čega – od trke za odbjeglim vozom – postiže da napravi jedan od najdramatičnijih filmova u proteklih nekoliko godina. Tako se, nažalost, završava ovaj krug.

Sve je manje onih velikana iz skoro zaboravljenog doba za čija se mjesta danas bore beskrupulozno nemaštoviti momci odrasli na video-igrama i karate-filmovima. Prije par dana je Džon Mek Tirnan dobio da odsluži pet godina u zatvoru, a koliko još juče je Toni Skot izvršio samoubistvo bacivši se sa mosta kojeg je inače često posjećivao.

( Ratko Radunović )