Imperativ promjene licemjernog modela kapitalističko-potrošačkog društva

U prethodnim redovima o fenomenu ‘68. istakli smo nespornu činjenicu da je jedna samosvjesna, ambiciozna, sanjalačka generacija nastojala, donekle i uspijela da na širokom prostoru pomjeri prostor slobode, modernosti, duha, običaja. Zato uprkos ocjeni da ukupni bilansi ’68. ostaju diskutabilni, ona je u istoriju otišla kao kulturna paradigma, kako se najčešće i rezimira danas, pedeset godina poslije.

Duh ’68, vjerovatno najtrajnija tvorevina te buntovne godine, je, bez sumnje, uzdrmao stanje svijesti u velikom broju zemalja, posebno na Zapadu u kojem je dominirala kolektivna predstava o periodu osvojene demokratije, prosperiteta i trajno prevaziđenih trauma iz Drugog svjetskog rata.

S pravom se među akterima studenskog pokreta insistiralo na analizi odnosa formalne demokratije i realnog života građanina, uočavanjem da predstavnička demokratija ima svoja ograničenja. Da u određenim slučajevima ona vodi i fenomenu blokirane demokratije i da građani od nje nemaju koristi.

Jedan od proklamovanih ciljeva studenskog pokreta mladih, posebno u Francuskoj i Njemačkoj, pa i u SAD, je bila promjena licemjernog modela kapitalističko-potrošačkog društva kao “plastičnog cvijeta” sa “jednodimenzionalnim ljudima” u njemu - što se moglo promjeniti jedino autentičnom liberalizacijom društva.

Jedni su u tom širokom pokretu vjerovali da su takve promjene ostvarljive. Drugi koji su sumnjali u utopističke dimenzije svega su mogli smatrati da oslobađanje energije jedne utopije u akciji donosi prije ili poslije nove mogućnosti i određene rezultate.

Drugim riječima, da ponekad nije uzalud plivati uzvodno znajući da se ne mjenja tok rijeke. Uostalom, nije slučajano, da je najviše ponavljan slogan ‘68 glasio: “Budimo realni, tražimo nemoguće“.

’68. i dešifrovanje istorije

Pored žestoke borbe za ljudska i socijalna prava, za promjenu načina života i običaja, za stvaranje slobodnijeg društva i pravednijeg svijeta slobodarski zahtijevi studenskog pokreta su vodili ka demistifikaciji svih sfera društva i svijesti uključujući i oficijelne interpretacije novije istorije. Iz tog demistifikatorskog duha ’68. je krenulo preispitivanje mnogih osjetljivih, pa i skrivanih tačaka društvene stvarnosti i novije istorije.

Istoričari podsjećaju da su Jevreji prije ‘68. malo govrili o genocidu, ne rijetko se i zahvaljujući papi Piju XII za pomoć nekim jevrejskim porodicama za vrijeme Drugog svjetskog rata.

Do 1968. se oficijelno, pa i u široj javnosti smatralo da su Francuzi i Englezi imali legitimno pravo da napadnu i okupiraju Egipat tokom Sueckog rata samo zato što je legitimni egipatski predsjednik Naser nacionalizovao privatnu kompaniju koja je upravljala Sueckim kanalom i izvlačila profit iz tog posla.

U francuskoj javnosti se većinski odobravalo vođenje dugogodišnjeg rata u Alžiru, u kojem se nisu birala sredstva, pa i primjenom tortura prema članovima alžirskog oslobodilačog fronta.

U Italiji se smatralo da je italijanski kolonijalizam bio vrlo human, uprkos ratovima koje su Italijani vodili u Etiopiji i Libiji.

U Njemačkoj je ne mali broj bivših naciste zauzeo značajna mjesta ne samo u istaknutim privrednim preduzećima već i u državnim institucijama Savezne Republike Njemačke.

S druge strane gvozdene zavjese postojali su „strogo kontrolisani vozovi“ - da upotrebimo naslov filma češkog reditelja Jirži Mencela za koji je 1967. dobio Oskara - dakle, ideološka kontrola nad totalitarnom stvarnošću i sakrivanim činjenicamo o revolucionarnim nasiljima i zločinima.

Poslije ‘68. kreću mnogo otvorenija istoriografska istraživanja svih tema, pa i onih „nacionalno osjetljivih“. Na osnovu otkrivenih činjenica otvoreno su saopštavane kritičke ocjene, pa i javne osude zločina počinjenih u vremenima kolonijalizma, imperjalizma, rasizma, staljinizma.

U istočnom bloku vozovi su vremnom počeli da bivaju manje kontrolisani, pa su se razni Gulazi i staljinistički zločini teže mogli držati u tajnosti.

U najkraćem, beskompromisni duh ‘68. je na neki način pokrenuo otkrivanje mnogih leševa evropske istorije, s obje strane gvozdene zavjese.

Taj novi duh potpune demistifikacije prošlosti kao i istraživački rezultati u Izraelu i drugim sredinama, uz prije toga i efekat javnog suđenja nacističkom zločincu Ajhmanu otkrivenom u Argentini, su zajedno donijeli nova saznanja i tešku osudu monstruoznosti Holokausta. I to ne samo od strane jevrejskog naroda nego i čitavog svijeta. Negdje u tom periodu, dakle post ‘68. - kako podsjeća i italijanski istoričar i diplomata Serđo Romano - u Izraelu počinje i proces optuživanja pape Pija XII za antisemitsku ulogu, što će se na neki način pretvoriti u proces o ulozi Katoličke crkve tokom Drugog svjetskog rata.

U istom periodu zamaha otvorenog tretiranja svih tema u Francuskoj se javno prikazuje dugačak dokumantarni film Le chagrin et la pitie o kolaboraciji dobrog dijela francuskog društva sa nacističkom Njemačkom za vrijeme vlade Petena u Višiju tokom Drugog svjetskog rata.

U Sjedinjenim Američkim Državama takođe se prvi put pojavljuje film u kojem Indijanci - starosjedioci na američkom kontinentu, prikazuju kao žrtve američkog kolonijalizma.

Dakle, ‘ 68. imamo žestok revolt jedne generacije, ne samo prema Vijetnamskom ratu koji je trajao već tri godine, već i prema ponuđenim istoriografskim interpretacijama prošlosti u kojim su se licemjerno prikrivali zločini tkz. “naših strana”.

Poslije ovih otkrića kao rezultata emancipatorskog duha ‘68, ili duha “anarhističkih elemenata jedne generacije” - kako su politički establišmenti potcjenjivački nazivali protagoniste ‘68. - doći će do sezone javnih izvinjenja državnika iz političkih establišmenata za počinjene greške i zločine iz ranjih perioda. Tako će Vili Brant, kraljica Elizabeta II, papa Vojtila, Bil Klinton, Žak Širak i drugi, u gotovo stilu nove političke mode učiniti javne gestove traženja oproštaja za zločine iz tamnih strana nacionalnih i religijskih istorija.

Ali ovaj podsticaj otvorenog dešifrovanja događaja iz prošlosti se neminovo nastavio i nakon što se pokret ‘68. ugasio. Naime, pošto su Jevreji i njihovo tragično iskustvo tokom Drugog svjetskog rata s pravom zadobili široku pažnju i solidarnost postavilo se pitanje zašto ne bi Jermeni zadobili istu solidarnost u svijetu za njihove, takođe nesporne tragedije i genocid koji su doživjeli u Prvom svjetskom ratu. Zašto iste Njemce, dakle civilne žrtve tokom savezničkog bombardovanja njemačkih gradova 1945. ili 12 milona njemačkih civila koji su protjerani iz više zemalja u istom periodu ne bi trebalo tretirati kao žrtve?

Ukratko, duh ‘68. je podstakao mnoga istraživanja, otkrivajući mnoge bolne stranice istorije 20. vijeka. Polazilo se od stava da nema demokratskog prevladavanja istorije i nastavka autentičnog suživota bez poznavanja svih istorijskih činjenica i javnog suočavanja sa njima.

’68 u Njemačkoj i harizmatični Rudi Dučke

Često, i ne bez razloga, se smatra da je epicentar svjetskog studenskog bunta ‘68 bio u Parizu zbog činjenice da je širina protesta maja i juna te godine u Francuskoj zahvatila na samo univerzitetsko-studenski svijet već gotovo sve produktivne strukture i socijalne grupe društva. I da je generalnim štrajkom, uz veliku medijsku pažnju, praktično bilo paralisano funkcionisanje zemlje.

Ipak, događaji u Njemačkoj 1968, po intezitetu i dramatičnosti dešavanja, jakom uticaju tkz. vanparlamentarne opozicije, specifičnosti načina i kulture studenske pobune u toj zemlji, konačno i po harizmatičnosti lidera njemačkog studenskog pokreta Rudi Dučkea - Njemačka i Zapadni Berlin su takođe bili veliki centari ukupne ‘68.

Sastavni dio njemačke priče o ‘68. jeste i uloga Frankfurtske škole, briljantnih njemačkih profesora, doktrinarnih ljevičara, sa američkih univerziteta. Uticaj Franfurktske škole, posebno Markuzea u kontekstu ‘68, je bio mnogo širi na međunarodnom planu, dopiravši svojim idejama i u Jugoslaviju.

Nastajanje nove ljevice u Njemačkoj je u vezi sa istorijskom evolucijom Socijalističke lige njemačkih studenata (Sozialistischer Deutscher Studentenbund, skraćeno SDS) organizacije koja je na početku bila politički i organizaciono vezana za Socijaldemokratsku partiju (SPD). Razlog za politički razlaz je bio programsko-ideološki zaokret Socijaldemokrata na svom kongresu kada je stranka napustila dotadašnje principe marksizma i poziciju klasnog političkog subjekta. Naime, prokalamujući novu interklasnu političku poziciju SPD je tada ušao u direktno političko rivalstvo sa drugom masovnom strankom u Njemačkoj CDU. Politička kompeticija i povremene koalicije ove dvije velike stranke (i danas zajedno čine njemačku koalicionu vlast) su ostavile prostor za dijelovanje nove ljevice. Komunistička partija Njemačke je u tom periodu bila Ustavom zabranjena.

Taj prostor autentične ljevice je ispunijla SDS - Liga njemačkih studenata ostajući privržena socijalizmu, pritom odbijajući socijalizam staljinističkog tipa kao i onaj inspirisan reformizmom socijaldemokratskih partija inspirisanih idejama Kauckog.

Nastajenje nove ljevice u Njemačkoj je sličnim procesima koincidiralo sa formiranjem New Left u Engleskoj, Nouvelle gauche u Francuskoj i Nuova Sinistra u Italiji, ipak svaka u svojim specifičnim nacionalnim i društvenim uslovima.

Rudi Dučke je nesporni lider SDS-a i cijelog studenskog pokreta u Njemačkoj. Nešto kasnije, on je osnivač pokreta Zelenih. Poznat kao “crveni Rudi”, Dučke je živio u Istočnoj Njemačkoj, gdje je odbio da služi vojni rok, da bi 13. avgusta 1961. na dan početka izgradnje Belinskog zida, pobjegao u Zapadni Berlin. Iako je njemački studenski pokret imao jaka uporišta u Frankfurtu, pa i drugim njemačkim gradovima, Dučke je ostao u Berlinu, gradu simbolu istorijske drame hladnog rata. Trajala je i cijelo vrijeme Dučkova visoka senzibilnost prema sunarodnicima u Istočnoj Njemačkoj kada se javno zalagao za suptilniju, dugoričniju, bez ideoloških smetnji, politiku zvaničnog Bona prema komunističkoj Njemačkoj. Uostalom drama kažnjene i podijeljene Njemačke je bila povod za polemičke tekstove koje je za Frankfurter Allgemeine Zeitungpisao poznati filozof istorije Ernst Nolte.

Rudi Dučke je bio aktivan i na međunarodnom planu održavajući odnose sa američkim studenskim sredinama i borcima za ljudska prava (Dučkeova supruga je bila Amerikanka), posebno sa Black Panther. Ali isto tako sa disidentima sa Istoka, posebno iz Istočne Njemačke u mjeri u kojoj je to bilo moguće. Dučke je nedelju dana prije atenetata na njega bravio u Pragu.

Organizovanje protesta protiv rata u Vijetnamu i ratova kolonijalnog karaktera su bili konstanta pokreta koji je predvodio Rudi Dučke.

Na unutrašnjem planu angažovanje njemačkog studenskog pokreta se ogledao u više pravaca. Borili su se za dosljednu denacifikaciju Njemačke, vrlo oštro i javno angažovani protiv učeća bivših nacista u državnim institucijama, vodeći direktne kampanje protiv konkretnih ličnosti.

Kao da je još odjekivala u Njemačkoj ona poznata poruka Tomasa Mana iz SAD - gdje je slično profesorima Frankfurske škole emigrirao pred naletom nacizma u Njemačkoj - dakle, pitanje: “Da li će Njemačka postati evropska ili će Evropa postati njemačka?“.

Inspirisani idejama Frankfurtske škole Dučkeov pokret se borio protiv svih vidova autoritarnosti. Slično američkim Free Universites u Njemačkoj je stvarana atmosfera njihovog Kritische Univierzitat sa otvorenim diskusijama na seminarima, sve to u kritičkom duhu i uz mobilizirajući efekte na mlade. Studenti su, već u terminologiji Markuzea, smatrani “duhovnim proleterijatom” kao novi istorijski subjekti revolucionarnih promjena.

Jedan od glavni pravaca dijelovanja Dučkeovog pokreta mladih je bio usmjern protiv “manipulatora javne svijesti”, u prvom redu protiv desničarskog izdavača Axela Springera i njegovih novina i publikacija.

Upravo iz tog desničarsko-konzervativnog ambijenta dobrim dijelom pod uticajem lista Bild-Zeitung vlasnika već pomenutog izdavača, dakle novine koja je Dučkea okvalifikovala kao “državnog neprijatelja”, desničar Jozef Bahman je 11.aprila 1968. pucao u glavu Rudi Dučkea koji je ostao teško ranjen.

Događaj je izavao burne reakcije mladih i svih ljevičarskih snaga prouzrokujući velike nemire i direktne fizičke okršaje na ulicama. Neki od ljevičara će vremenom postati članovi Frakcije crvene armije koja će završiti u terorizmu.

I pored agilnih, pa i radikalnih nastupa na javnom planu gdje se potvrdio i kao veliki govornik Rudi Dučke nije nikada prešao u zonu terorizma.

Dramatičnost nastale situacije, uz visoke političke tenzije u zemlji, se nastavila. Iako teško ranjen Dučke je preživio atentat, istina sa teškim posljedicama. Dučke je napisao pismo atentatoru objašnjavajući u njemu i svoju viziju socijalizma. Atentator Bahman se objesio u zatvoru.

Dučke je umro nekoliko godina kasnije od sve češćih napada epilepsije kao direktne poslijedica atentata.

Otac i sin

Prilikom velikih protesta u Berlinu zbog atenetata na Dučkea među 230 uhapšenih studenata našao se i Peter Brant, sin socijaldemokrate Vili Branta, bivšeg gradonačelnika Berlina, koji je te 1968. godine bio vicekancelar i ministar inostranih poslova.

Javni komentari oca i sina su bili u žiži interesovanja, a ostali zabilježeni u njemačkoj i međunarodnoj štampi.

Sin Brant je negirao da je tražio ostavku svog oca. “Mislim da se moj otac promijenio, da nije onaj isti socijalista koji je išao da se bori u španskom građanskom ratu. Nismo više saglasni, i žao mi je zbog toga”.

Na javnu poruku jednog profesora upućenu Vili Brantu da će njegov sin za neki mjesec sigurno postati komunista, otac Brant je slegao ramenima rekavši: “Ko nije bio komunista u dvadesetoj godini neće nikada postati dobar socijaldemokrata.” (Paris Match, 27. april 1968.)

Očigledno visoke političke tenzije u Njemačkoj nisu eliminisale određeni stepen političke kulture u zemlji.

Nakon njemačke 68.

U Njemačkoj se nije dogodila ljevičarska revolucija.

Poslije smrti Rudi Dučkea veći dio pokreta mladih se vremenom ugasio. Jedan krak je, kao i u Italiji, otišao u terorizam, što je bila direktna negacija autentične ‘68. u Njemačkoj.

Svijet, Evropa i Njemačka su se brzo mijenjali.

Njemačka država je vremenom izvršila dosljednu denacifikaciju precizno je normirajući u pravnom sistemu. U Ustav zemlje je ušla i kaznena norma krivičnog karaktera za svakog ko javno negira zločine protiv čovječnosti nacističkog režima.

U krivičnom zakonu, već 1969. godine je izmjenjen član po kojem su deklarisani homoseksualci gubili civilna prava.

Novom spoljnom politikom nazvanom Ostpolitik kancelar Zapadne Njemačke Vili Brant će otovriti proces normalizacije odnosa, prije svega sa Istočnom Njemačkom, zatim i sa drugim zemljama istočnog bloka.

Berlinski zid 1989. je srušen. Dvije Njemačke države su se ujedinile. Njemačka je izvjesno evropska. Zapravo, ona je danas prva u evropskom razredu.

U svemu navedenom mogu se naći i tragovi borbenih ideja njemačke ‘68 i njenog lidera Rudi Dučkea.

( Miodrag Lekić )