Saučesnici i izvršioci

Svaka ljudska djelatnost može se vršiti zajednički od strane više lica i šanse za uspjeh uglavnom su veće ako se neka djelatnost vrši zajednički, a posebno kada su ta lica organizovana. Takav je slučaj i sa krivičnim djelima i zato je nesporan stav da je realizacija krivičnog djela uz učešće više lica (saučesništvo - concursus delinqventium) posebno društveno opasna pojava.

Mada se sistematski počelo obrađivati krajem 18. vijeka, saušesništvo je kao pojava bilo poznato u zakonodavstvu i praksi znatno ranije. Tako, u najpoznatijem pravnom aktu iz 13. vijeka Saksonskom ogledalu već se pojavljuje izraz “saradnja u vršenju krivičnog djela” koja se sastoji u pružanju pomoći, davanju savjeta ili prikrivanju učinioca krađe i pljačke.

Za postojanje saučesništva u krivičnopravnom smislu, pored objektivne veze koja se sastoji u radnji koju saučesnik preduzima, neophodno je postojanje i subjektivne veze koja se ogleda u svijesti o zajedničkom djelovanju.

Drugim riječima, kod saučesnika postoji svijest da zajednički djeluje sa izvršiocem krivičnog djela. Bitno je istaći da i izvršilac najčešće ima svijest da saučesnik sa njim djeluje, ali ako to i nije slučaj saučesništvo ipak postoji. Bitno je, dakle, jedino da saučesnik svjesno zajednički djeluje sa izvršiocem.

Ta svijest kod saučesnika da zajednički djeluje sa izvršiocem krivičnog djela najčešće proizilazi iz radnji koje preuzme ili ne preduzme saučesnik. Tako, ako neko ne preduzme radnje u cilju otkrivanja krivičnog djela ili sakrije bitne činjenice i dokaze koji ukazuju na krivično djelo i izvršioca (a bio je obavezan da krivično djelo prijavi), onda je prilično izvjesno da takvo lice svjesno zajednički djeluje se izvršiocem krivičnog djela.

Svijest o zajedničkom djelovanju može nekada proizilaziti i iz kasnijeg djelovanja saučesnika, u slučaju kada on (zbog nedostatka inteligencije ili zbog osjećaja sigurnosti da neće biti otkriven i gonjen ili da će u tom smislu imati zaštitu) redovno održava konekcije sa izvršiocem i otvoreno pokazuje da ima s njim dobru i “korektnu komunikaciju”. Takođe, svijest o zajedničkom djelovanju može proizilaziti i kada se krivično djelo otkrije, a saučesnik zajedno sa izvršiocem traži otkrivanje i kažnjavanje lica koja su otkrila njihovo krivično djelo.

Radnja pomaganja u krivičnopravnom smislu, kao jednog od najčešćih oblika saučesništva u užem smislu koje se javlja u praksi, može se preduzeti prije ili u toku same radnje izvršenja krivičnog djela. Nakon izvršenja djela pomaganje će postojati samo u slučaju ako je pomoć bila obećana prije ili za vrijeme radnje izvršenja.

Međutim, pomoć pružena izvršiocu nakon izvršenog krivičnog djela (post delictum), čak i kada nije saučesništvo, predstavlja posebno krivično djelo. Za razliku od pomaganja kao oblika saučesništva kojim se doprinosi izvršenju krivičnog djela, ovim krivičnim djelom osujećuje se otkrivanje djela i učinioca. Ako se ponovo vratimo na navedeni primjer, otkrivanje i pokušaj optuženja onih koji obezbjeđuju dokaze o krivičnim djelima predstavlja pokušaj osujećenja otkrivanja krivičnog djela i učinioca.

Izuzetno je opasno kada u nekom sistemu izvršioci krivičnih djela i njihovi pomagači imaju kontrolu nad institucijama i službama koje treba da otkrivaju krivična djela i da kažnjavaju njihove izvršioce. Tada te institucije i organi rade na otkrivanju i kažnjavanju onih koji otkrivaju krivična djela, krše im osnovna ljudska prava i slobode, uvode im i uzimaju rekete kojim plaćaju svoju korumpiranost i u tom slučaju imamo na djelu najteže oblike organizovanog kriminala.

Po pravilu, u takvom sistemu glavni pomagači i saučesnici izvršilaca krivičnih djela direktno su izabrani u institucije koje bi trebalo da suzbijaju kriminal, koje bi trebalo da vrše nadzor nad radom sudova, koje bi trebalo da vrše kontrolu lica i aktivnosti koje ukazuju na korupciju.

Zato može zvučati apsurdno, ali ne treba da čudi kada u takvom sistemu najveći kriminalci pozivaju građane da prava ostvare kroz institucije sistema. U takvom sistemu institucije čine većinom kadrovi koji su izabrani po volji kriminalnih organizacija i zato su te institucije pune pomagača i saučesnika izvršilaca krivičnih djela i svi ti korektni momci imaju korektnu međusobnu komunikaciju.

Ti pomagači i izvršioci krivičnih djela rad u institucijama koriste kao argument da imaju legitimitet, koji nedostaje onima čija prava i slobode svakodnevno krše i kojima uvode i uzimaju rekete.

Države sa takvim sistemom neki zovu mafijaškim državama. Zvuči poznato?

P. S. Svaka sličnost sa stvarnim ljudima i događajima je očigledna!

( Veselin Radulovic )