Na krilima Titovog "daglasa" sve podsjeća na pedesete
Novinar „Vijesti“ obišao je nekadašnji predsjednički vazduhoplov doživotnog predsjednika SFRJ, koji se danas koristi samo u promotivne svrhe
Među hiljadama aviona što godišnje slijeću na aerodrom “Tivat” izdvojio se vazduhoplov koji se na pistu, pored obale Tivatskog zaliva, spustio u četvrtak i na njoj proveo nešto više od 24 sata – predivan stari „douglas DC-6 B“, ofarban u retro-livreju kakve su takvi avioni nosili pedesetih godina prošlog vijeka, kada su „šestice“ vladale nebom nad Evropom i SAD.
Na repu aviona napravljenog prije tačno 60 godina, amblem je multinacionalne kompanije za proizvodnju energetskih pića Red Bull. Ovaj „douglas“ naime, krunski je dragulj u impozantnoj kolekciji starih ili čuvenih vazduhoplova koju je u Salzburgu pod imenim „The Flying Bulls“ (Leteći Bikovi), sakupio osnivač i vlasnik te kompanije austrijski milijarder Ditrih Matešic. Ovaj uspješni biznismen koji ima jugoslovenske korijene zaljubljenik je u vazduhoplovstvo i stare avione pa je njihovim sakupljanjem našao sjajan način dodatne promocije svoje kompanije i njenog proizvoda.
Spektakularni oldtajmer - jedini putnički DC-6 koji trenutno leti u svijetu, najveći je i svakako najvrijedniji avion u kolekciji „The Flying Bullsa“. Iako su u njoj neki od izuzetno interesantnih i vrijednih aviona, veliki putnički DC-6 krunski je dragulj Matešiceve kolekcije jer je ovo avion sa pedigreom bivšeg zvaničnog predsjedničkog vazduhoplova ne jednog, već dvojice šefova država - Jugoslavije, Josipa Broza Tita i Zambije, dr Keneta Kaunde.
"Ovo je prvi put da ovaj avion dolazi u Crnu Goru. Sad kad smo stigli, od naših saradnika sam čuo da postoji mogućnost da nas tokom boravka u Tivtu obiđe jedan 96-godišnji veteran Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva iz Beograda koji je nekad davno, vozio ovaj avion. Ukoliko se to stvarno i desi, biće to fantastično za sve nas da budemo u prilici razmijeniti iskustva sa tim čovjekom i čuti njegove priče kako je to nekada bilo voziti Tita u ovom avionu“, kaže za „Vijesti“ Rajmund Ridman, menadžer vazduhoplovnih operacija i glavni pilot flote aviona u „The Flying Bullsima“.
On je jedan od dvojice kapetana koji su upravljali nekadašnjim avionom jugoslovenskog predsjednika na letu od Beča do Tivta. Pored njih, posadu su činili i jedan flajt-inženjer, jedan mehaničar i dvije stjuardese koje posebno atraktivno izgledaju u vintidž uniformi krojenoj po modi pedesetih. DC-6 koji sada nosi austrijske civilne oznake OE-LDA, u Tivat je u četvrtak doletio iz Beča, a sa njim je doputovalo tridesetak putnika od kojih su neki bili obučeni u duhu pedesetih godina prošlog vijeka kada su avioni DC-6 bili veoma popularni. Među putnicima bilo je i članova porodice nekih od najboljih Matešicevih radnika porijeklom iz bivše SFRJ, koje je nagradio nesvakidašnjim izletom do Crne Gore.
Oni su uživali u letu smješteni u udobnim foteljama i okruženi salonom napravljenim u masivnom drvetu. Aktuelna unutrašnjost putničke kabine ovog aviona drugačije je konfiigurisana nego kada je on prije šest decenija letio za Tita, ali je zato kokpit - radno mjesto pilota i flajt-inžinjera gotovo nepromijenjen. Umjesto modernih kokpita, u starom DC-6 sve je isto kao i na kraju Drugog svjetskog rata kad su se ovi avioni počeli proizvoditi - instrument pločom dominira gomila malih analognih pokazivača, tu je šuma arhaičnih prekidača, a pred pilotskim sjedištima su dvije starinske komandne palice sa poluvolanima.
"Osim nešto moderne navigacijske i komunikacijske opreme, sve je drugo na ovom avionu onako kako je bilo 1958. kad je proizveden. Komande su prave ‘muške’ - nemaju nikakvu asistenciju hidraulike i servo uređaja, sve radi mehanički putem čelilčnih sajli koje povezuju komande sa upravljačkim površinama na krilima i repu aviona. Da bi ste njime letjeli, ne treba vam samo dobar osjećaj i dosta snage, već i srce jer se ovi stari avioni voze najprije srcem i ljubavlju“, objašnjava kapetan Ridman, ponosan što može da upravlja jedinim putničkim DC-6 koji danas još leti u svijetu.
"Ovo su izuzetno robusni i pozudani avioni, što pokazuje da još uvijek nekoliko primjeraka DC-6, šest decenija nakon što su napravljeni, lete na Aljasci kao kargo avioni za prevoz tereta. Ovo je, međutim, jedini putnički DC-6 na svijetu koji je u letnom stanju i jedino još na njemu možete doživjeti iskustvo putnika klasičnog starog komercijalnog aviona pogonjenog klipnim motorima iz pedesetih“, ističe Ridman.
Godišnje ovaj atraktivni starac koji je u perfektnom tehničkom stanju, ostvari između 100 i 150 sati naleta, pa ljubitelji vazduhoplovstva baš i nemaju čestu priliku da uživaju u fascinatnoj pojavi tog aviona, čiji se polirani alumijumski trup presijava na suncu, a neponovljivi zvuk i potmula tutnjava njegova četiri velika radijalna klipna motora snage od 10.000 konja, prosto obuzimaju svakog ko se nađe u njegovoj blizini.
Ovaj avion sa fabričke trake svog proizvođača - kompanije „Douglas“ u gradu Santa Monika u Kaliforniji, sišao je oktobra 1958. Zvanični njegov naručilac bila je jugoslovenska državna aviokompanija JAT, ali je u stvari vlasnik tog aviona bila Vlada tadašnje FNRJ. Prvi probni let avion, koji je bio među posljednjima od ukupno 704 izrađena primjerka „douglasa DC-6“, obavio se 13. oktobra te godine, nakon čega je predat jugoslovenskoj posadi koja se prethodno za letjenje na tom tipu vazduhoplova obučila u Amsterdamu, kod instruktora holandske aviokompanije KLM. Avion je zvanično upisan u jugoslovenski registar civilnih vazduholova 22. oktobra 1958. i dobio je oznaku YU-AFA. a na prelet iz SAD za Jugoslaviju krenuo je 26. oktobra. Let na ruti Santa Monika-Njujork-Gander-London-Beograd trajao je tri dana, a FNRJ je dobila svoj prvi avion sposoban za interkontinentalne letove.
To je državi značilo mnogo ne samo za obuku daljeg letačkog kadra i uspostavljanje dugolinijskog saobraćaja njene kompanije JAT, već i za državni protokol jer je YU-AFA, iako je formalno bio registrovan kao vlasništvo JAT-a, u suštini kupljen kao predsjednički avion za potrebe šefa jugoslovenske države – Josipa Broza Tita. Zato je ovaj avion bio i posebno opremljen sa luksuznije i komfornije konfigurisanom unutrašnjošću, donekle različitom od svog blizanca, drugog DC-6B registracije YU-AFB, koji mu se u Jugoslaviji iz SAD pridružio krajem 1958. YU-AFB koji je, takođe, letio pod JAT-ovim oznakama, korišten je povremeno za redovan putnički saobraćaj, međutim, to nikada nije bio slučaj sa YU-AFA, današnjim ponosom „The Flying Bullsa“.
Ovaj avion bio je isključivo namijenjen Titu koji je njime putovao najčešće u zvanične međudržavne posjete, ali nerijetko i unutar Jugoslavije, posebno iz Boegrada prema Dubrovniku i Puli, odnosno Ljubljani. Na prvo veliko međunarodno putovanje Tito je sa novim „douglasom DC-6“ otputovao krajem 1959, a za to vrijeme moćna i moderna četvoromotorna mašina sa lakoćom je iz Beograda doletjela do Madrasa i Delhija u Indiji. Koliko je šef jugoslovenske države tada bio „in“ kada je vazdušni transport u pitanju, potvrđuje i činjenica da su od 1947. do 1962. isti tip aviona DC-6 kao sopstvene zvanične predsjedničke avione koristili i predsjednici SAD Hari Truman, Dvajt Ajzenhauer i Džon Kenedi.
Avionom YU-AFA dok je letio za Tita, upravljale su miješane JAT-ove i posade profesionalnih pripadnika Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva (JRV). Titov predsjednički avion od 1. januara 1961. i zvanično više nema nikakve veze sa JAT-om, već je upisan u flotnu listu JRV. Njime je Tito od 1959. do kraja 1966. imao ukupno 55 letova u trajanju od ukupno 158 sati, a ovim DC-6, maršal i doživotni predsjednik Jugoslavije, između ostalih, posjetio je Indiju, Egipat, Etiopiju, Sudan, Togo, Kipar, Norvešku, Alžir, Finsku, Rumuniju, Poljsku, Čehoslovačku i Istočnu Njemačku.
Iako mu je sovjetski vođa Nikita Hruščov u znak prijateljstva i otopljavanja do tada veoma zategnutih sovjetsko-jugoslovenskih odnosa 1957. poklonio potpuno novi sovjetski putnički avion „iljušin Il-14“ koji je on povremeno koristio za posjete pojedinim afričkim državama, Tito je, ipak, odlučio da svojim DC-6 iskaže još jedan simboličan vid prkosa i dokaza jugoslovenske političke samostalnosti. Naime, on je u svoju posjetu SSSR-u 1964. godine iz Beograda umjesto u poklonjenom sovjetskom, otputovao u kupljenom američkom avionu, pa su Hruščov i ostali sovjetski zvaničnici koji su Tita sačekali na aerodromu u Lenjingradu, gledali jugoslovenskog vođu kako na crveni tepih i pred počasni stroj izlazi iz njima mrskog „kapitalističkog“, američkog DC-6.
Isto je Broz napravio i naredne godine kada je sa DC-6 otputovao u posjetu SSSR-u. U ulozi zvaničnog aviona predsjednika SFRJ, ovog „starog Amerikanca“ 1967. je zamijenio prvo novi, veći i savremeniji i sovjetski „iljušin Il-18“ sa četiri turboelisna motora, a potom 1969. moderni francuski mlaznjak „sud aviation SE-210 caravelle“, da bi od 1974. pa do kraja svog života, Tito letio u jednom od dva specijalno opremljena i za interkontinetalne letove podešena nova „boeinga B 727-200“ koji su se koristili u JRV.
Njegov stari DC-6 u SFRJ je ostao do 1975. za prevoz manje značajnih državnih, vojnih i politilkih delegecija, da bi ga te godine Jugoslavija poklonila vladi Zambije gdje je nekadašnji Titov avion, postao zvanični avion predsjednika te afričke države, dr Keneta Kaunde. Ubrzo ga je i Kaunda „izgustirao“ i ostavio da napušten leži u jednom kraju vojnog aerpdroma u Lusaki, glavnog grada Zambije, gdje je staru „pticu“ sredinom devedestih pronašao avijacijski preduzetnik Kris Šute, vlasnik jedne male aviokompanije iz namibijskog grad Vindhoek. Uz Titovog DC-6 koji je do tada ostvario izuzetno mali nalet od samo 4.700 sati, Šute je u Lusaki našao i njegovog, takođe, napuštenog, brata blizanca - nekadašnjeg YU-AFB koga je Jugoslavija takođe 1975. poklonila Zambiji.
Kupio je oba aviona i obnovio ih, doveo u letno stanje i narednih godina sa njima vodio turiste na panoramske letove nad afričkom džunglom, savanama i Nijagarinim vodopadima. Šute je početkom devedestih bio primoran da proda jedan od ova dva aviona, pa se nekadašnji Titov vazduhoplov našao na tržištu i u martu 2004. slučajno ga nalazi i odmah kupuje Matešicev klub “The Flying Bulls“. Odmah je započeo mukotrpni i skupi postupak potpune obnove i remonta vremešnog vazduhoplova, pa je nekadašnji Titov YU-AFA kojim je maršal obišao pola Evrope, Azije i Afrike, nakon tri godine rada i potrošenih nekoliko hiljada radnih sati mehaničara, 2004. ponovno zablistao punim sjajem i opet se vinuo u nebo. Avion je sada, kažu stručnjaci, u boljem stanju nego što je to bio kada je 1958. izašao iz fabrike, a uz puno ljubavi i pažnje koju mu pružaju u „Letećim bikovima“, izvjesno je da će Titov „douglas“ još dugo godina biti na nebu.
Traži pažnju, ali uzvraća ljubav
Ridman je kazao da je teško reći koliko je bivši Titov avion zahtjevan za održavanje, jer su u njegovu obnovu uložene desetine hiljada radnih sati.
“Ali sada kada je doveden u ovakvo perfektno stanje, za redovnu eksploataciju mu ne treba više od nekih 30 do 50 časova održavanja po satu naleta. Ovo je izuzetan avion – kad ga do vrha napunite gorivom, ima dolet od preko 8.000 kilometara, što znači da možete iz Evrope sa njim doletjeti do Njujorka. Na njemu su novi i vrlo dobro održavani motori koji troše samo litru do dvije motornog ulja po satu letjenja, a inače je norma za ove motore da mogu potrošiti i do 60 litara ulja na sat leta. Najveći užitak koji ova stara dama pruža pilotu je sjajan osjećaj da dok letite, uživate u nevjerovatnom i neponovljivom zvuku motora, upravljate sigurnim i pouzdanim avionom koji bukvalno neposredno osjećate kao dio sebe i koji za svoje vrijeme nastanka i dimenzije, ima zaista odlične performanse“, opisuje kapetan Ridman svog starog mezimca.
Kad zagrmi “dupla osa”
Titov predsjednički avion dugačak je 32,2 metra, a raspon krila mu izniosi 35,8 metara. Maksimalna poletna težina ovog aviona je 42 tone, postiže najveću brzinu od 550 i krstareću od 460 kilometara na čas. Plafon leta mu je nešto iznad 7.600 metara, a maksimalni dolet 8.340 kilometara. U vazduhu neprekidno može ostati 23 sata.
Najbitniji dio DC-6 su njegova četiri velika radijalna, vazduhom hlađena, klipna motora „Pratt&Whitney“ poznata kao „Double Wasp“ (dupla osa). Svaki od ovih monstruozno velikih motora sa ukupno 18 klipova rapoređenih u tzv. duploj zvijezdi, ima po preko 45 litara zapremine, te ubrizgavanje vode u cilindre radi postizanja dodatne snage. Zvuk koji ove mašine proizvode – prava tutnjava i potmula grmljavina - teško se da opisati riječima. Svaki od četiri motora, ima maksimalnu snagu od čak 2.500 konja kojom okreće veliki trokraki propeler, a pri „punom gasu“ motori ukupno troše 1.000 litara visokooktanskog avio-benzina na sat.
Galerija
( Siniša Luković )