Novi ekonomski poredak Evrope - eurozona nije na ivici raspada

Nevolje eurozone više ne treba smatrati krizom, nestabilnom situacijom koja se može ili brzo poboljšati ili dramatično pogoršati. One predstavljaju novo stanje - bolnu situaciju, svakako - ali ona će trajati još dugo, smatra američki politikolog Daniel Kelemen.

On smatra da bi građani, investitori i kreatori politike trebalo da odustanu od ideje da postoji magična formula koja će brzo riješiti probleme Evrope. Isto tako, uprkos realnoj mogućnosti izlaska Grčke, eurozona nije na ivici raspada, kaže Kelemen, koji je direktor Centra za evropske studije na Univerzitetu Rutgers u Nju Džersiju.

Raspad eurozone bi uništio njemačke banke, a nova njemačka valuta bi brzo dobila na vrijednosti, što bi ugrozilo njen ekonomski model, koji se bazira na izvozu

On u članku za časopis "Forin afers" tvrdi da će Evropska unija i njena jedinstvena valuta ostati zajedno, ali da će put ka oporavku biti dugačak. Prošlo je skoro dvije i po godine od kada je socijalistička vlada u Grčkoj otkrila koliki je dug nagomilala prethodna administracija, ubrzavši ekonomsku oluju koja je izazvala kresanje budžeta, pad vlada i rekordnu nezaposlenost.

Nakon svakog dramatičnog zaokreta, predviđao se rasplet. Međutim, definitivno razrješenje, bilo politički dogovor ili totalni kolaps, nije se pojavljivalo, navodi Kelemen.

On rješenje ne vidi ni u razvodu. Neki ekonomisti kažu da bi pogođene države na periferiji mogle odustati od eura i vratiti se nacionalnoj valuti kako bi ponovo bile konkurentne i uspostavile rast, ali Keleman kaže da nijedna država neće voljno napustiti eurozonu, jer bi to "bilo ravno ekonomskom samoubistvu".

Prognozira da bi njen finansijski sistem doživio kolaps, a panično povlačenje novca iz banaka i neredi bi učinili da sadašnji socijalni nemiri djeluju zanemarljivo. Štaviše, čak i nakon djelimičnog bankrota, vlada države i finansijske institucije bi i dalje bile opterećene dugom koji bi uglavnom bio izražen u eurima.

Kako bi opala vrijednost nove nacionalne valute, dug bi postao nepodnošljiv a vlada, koja bi se našla izvan kluba, ne bi mogla da se obrati eurozoni za pomoć.

Prema mišljenju američkog profesora, tvrdnje nekih ekonomista da bi države na periferiji Evrope napredovale izvan eurozone djeluju neubjedljivo.

On ističe da ekonomije južnoevropskih država pate od dubokih strukturnih problema koji su postojali prije eura. Stopa nezaposlenosti u Španiji je varirala između 15 i 22 odsto tokom većeg dijela devedesetih godina. Grčka je imala problem sa vraćanjem dugova tokom skoro polovine svoje istorije nezavisne države. Kelemen smatra da je puno veća vjerovatnoća da će ove države riješiti svoje suštinske probleme i napredovati unutar eurozone, nego izvan nje.

Njemačka ima najviše koristi od integracije

U posljednje vrijeme su se mogli čuti i predlozi da Njemačka i druge države jezgra eurozone - koje ne žele da beskonačno finansiraju pakete pomoći - odustanu od eura. To je, prema Kelemenu, još manje izvodljivo.

U analizi ekonomskog stanja Starog kontinenta, dalje se navodi da Njemačka ima najviše koristi od evropske integracije i zajedničke valute. Četrdeset odsto njemačkog izvoza ide u države eurozone, a zajednička valuta je smanjila troškove transakcija i pojačala njemački rast.

okom 2000. došlo je do ogromnog slivanja kapitala iz država sjeverne Evrope u Grčku, Irsku, Portugal i Španiju

Raspad eurozone bi uništio njemačke banke, a nova njemačka valuta bi brzo dobila na vrijednosti, što bi ugrozilo njen ekonomski model, koji se bazira na izvozu.

Američki politikog kaže da bi određene političke reforme mogle poboljšati ekonomske uslove u eurozoni, ali da nijedna ne nudi lijek.

Euroobveznice, povećano investiranje u pogođene ekonomije preko Evropske investicione banke i drugih fondova, stroži propisi za banke, sistem zajedničkog osiguranja depozita, prelaz sa kresanja budžeta na strukturne reforme koje pojačavaju produktivnost i podstiču otvaranje radnih mjesta u privatnom sektoru - mogli bi unaprijediti ekonomsku situaciju Evrope i trebalo bi ih primijeniti, ocijenio je.

Međutim, ističe da nijedna od ovih mjera ne bi brzo uspostavila rast ili vratila nezaposlenost na nivo prije krize. Razlog je taj što one ne rješavaju ključni ekonomski problem: ogroman dug koje su nagomilale periferne države tokom kreditnog buma posljednje decenije. Tokom 2000. došlo je do ogromnog slivanja kapitala iz država sjeverne Evrope u Grčku, Irsku, Portugal i Španiju.

Njemačka i druge države sa suficitom tekućeg računa preplavile su periferiju povoljnim kreditima koje su južne države halapljivo progutale. To je pojačalo domaću potražnju i stvorilo rast na periferiji, ali je takođe ohrabrilo inflaciju zarada koja je podrila konkurentnost i ostavila ogroman dug.

Kelemen navodi mišljenje ekonomista Karmen Rajnhart i Keneta Rogofa da su državama koje pate od recesije izazvane finansijskom krizom i nagomilanim dugom, za oporavak potrebne godine.

Transformacija sistema upravljanja

Kako se unija polako izvlači iz ekonomske provalije, važno je imati na umu da je njen sistem ekonomskog upravljanja već fundamentalno transformisan u posljednje dvije godine, piše profesor Kelemen.

Prvo, eurozona je, bar u praksi, odbacila svoja osnivačka dokumenta. U bilo kojoj monetarnoj uniji u kojoj države zadrže autonomiju na oporezivanje, potrošnju i zaduživanje, postoji rizik da bi prekomjerno zaduživanje nekih država moglo zaprijetiti vrijednosti zajedničke valute.

Uvidjevši to, kreatori eura su sastavili Pakt stabilnosti i rasta (SGP) i u Ugovor iz Mastrihta uvrstili klauzulu "nema izbavljenja". SGP je uveo pravna ograničenja na budžet i dug država članica a klauzula „nema izbavljenja” je zabranila EU ili pojedinačnim članicama da spasavaju prezadužene države, kako bi se izbjegao moralni rizik.

Novi sistem upravljanja eurozonom je održiviji od onog koji je prije krize uspostavljen Ugovorom iz Mastrihta i on bi izdržao izlazak Grčke

Režim upravljanja iz Mastrihta je mrtav, kaže Kelemen. SGP nikad nije striktno nametnut, a kada je izbila kriza, EU je odustala od klauzule "nema izbavljenja". Strahujući od širenja zaraze, ona je dodijelila kredite Grčkoj, Irskoj i Portugalu i osnovala stalni fond za izbavljenje - Mehanizam za evropsku stabilnost (ESM) - koji stupa na snagu ovog ljeta.

Kelemen smatra da Evropa, pošto je razbila tabu o pružanju pomoći, mora naći način da ograniči moralni rizik od toga da se države iznova obraćaju EU za pomoć. Zakonodavci EU su usvojili paket od šest propisa, koji je osnažio sposobnost Evropske komisije da nadzire fiskalnu politiku država članica i nameće ograničenja na dug, podsjeća se u članku. Fiskalni pakt je potpisalo 25 članica EU, koje su se obavezale da ograničenje deficita uvrste u nacionalni zakon. Samo države koje ratifikuju ugovor moći će da traže kredite od ESM.

Kelemen ističe da ovakve pravne odredbe nisu garancija da se izbjegne moralni rizik, ali su one praćene promjenama na tržištu obveznica, koja sada razlikuju dug zdravih vlada iz jezgra i onih slabih na periferiji.

Iako smatra da bi izlazak Grčke iz eurozone bio katastrofa za Grčku i trauma za Evropu, Kelemen je siguran da on ne bi promijenio osnove režima upravljanja eurozonom od 2008, koji bi i dalje bio zasnovan na jačoj fiskalnoj kontroli, strožoj proceduri nametanja pravila, opreznijim tržištima obveznica i aktivnijom centralnom bankom

Kao drugu veliku strukturnu promjenu, profesor političkih nauka iz Nju Džersija navodi to što je Evropska centralna banka - kojoj je zabranjeno da kupuje dug bilo koje države članice, ignorisala svoja pravila i direktno kupila milijarde u grčkim, irskim, italijanskim, portugalskim i španskim obveznicama.

Štaviše, ECB je indirektno dala još milijarde eura kredita kroz svoju operaciju dugoročnog refinansiranja, koja je proslijedila više od bilion eura kroz niskokamatne kredite komercijalnim bankama.

U komentaru objavljenom u „Forin afersu“ navodi se da je ovaj novi sistem upravljanja eurozonom održiviji od režima prije krize, uspostavljenog Ugovorom iz Mastrihta.

On će prebroditi izlazak Grčke, na primjer. Ako Grčka odbije da se pridržava uslova iz paketa pomoći i bude primorana da napusti eurozonu narednih nedjelja, ECB će se vjrovatno namučiti da zaustavi širenje zaraze, ali neće biti suočena sa kolapsom čitavog sistema, predviđa Kelemen. Ističe da bi EU čvrstim stavom prema Grčkoj pokazala da su uslovi vezani za njene pakete pomoći ozbiljni i motivisala druge države da se pridržavaju programa reforme.

Iako smatra da bi izlazak Grčke iz eurozone bio katastrofa za Grčku i trauma za Evropu, Kelemen je siguran da on ne bi promijenio osnove režima upravljanja eurozonom od 2008, koji bi i dalje bio zasnovan na jačoj fiskalnoj kontroli, strožoj proceduri nametanja pravila, opreznijim tržištima obveznica i aktivnijom centralnom bankom.

Kelemen ocjenjuje da će se lideri EU, sa takvim sistemom na mjestu i svojom posvećenošću fiskalnoj disciplini, sada se suočiti sa sporim, teškim zadacima prilagođavanja i strukturalne reforme i da taj teret moraju podijeliti svi. Iako je razumljivo što su Njemačka i ECB prvobitno zahtijevale štednju kao uslov za pakete pomoći, taj jednostrani pristup je, prema njegovoj ocjeni, gurnuo dublje u recesiju periferne ekonomije.

Kretanje naprijed, štednja, smanjenje plata i strukurne reforme na periferiji moraju ići zajedno sa povećanjem javne potrošnje i zarada u Njemačkoj, što će pojačati potražnju. Neće biti brzih rješenja, ali će se eurozona oporaviti, polako ali sigurno, zaključuje američki politikolog.

Novi sistem upravljanja eurozonom je održiviji od onog koji je prije krize uspostavljen Ugovorom iz Mastrihta i on bi izdržao izlazak Grčke.

Galerija

( Angelina Šofranac )